آب و هوا چه تاثیری در زندگی و فعالیت انسان دارد؟(مطالعات اجتماعی پایه چهارم)

درس شانزدهم از کتاب مطالعات اجتماعی پایه چهارم دبستان درباره چگونگی آب و هوای کشور  توضیح داده است . این که آیا هوا گرم است یا سرد؟ برف می بارد یا باران؟ آفتابی است یا ابری؟ باد می زد و یا آرام است.

ایران در منطقه ی معتدله ی  خشک شمالی و در عرض متوسط روی کره زمین در ناحیه ی جنب استوایی و استوایی قرار دارد. همین موقعیت جغرافیایی کشور و همچنین دوری از دریاهای بزرگ، به ویژه جریانات هوایی موجب شده است تا آب و هوای ایران خشک و بَری باشد .

آب و هوا در ایران

 در ایران می توان آب و هوای مختلف را مشاهده کرد. ایران دارای آب و هوای معتدل و مرطوب، گرم و خشک،؛ سرد و خشک، معتدل و نیمه خشک کوهستانی و گرم و شرجی می باشد.

ایران فلاتی مرتفع است که به دشت های وسیع آسیا که ارتفاع متوسط آن حدود 1200 متر از سطح دریاست، نزدیک می باشد.در واقع وضع چین‌خوردگی ها و ارتفاعات که بلندی برخی از آنها از 4 هزار متر بیشتر است وهمچنین دریاهای شمال و جنوب که دور از نواحی مرکزی قرار دارند، به ویژه وضع قرار گرفتن کوه ها که بر گرد ایران حلقه زده‌اند، باعث شده اند این کشور از نظر آب و هوایی  دارای آب و هوای مختلف باشد که این وضعیت در جهان نادر است.  

همچنین ارتفاع کوه های ایران آنقدر بلند است که باعث شده بادهای مرطوب دریای مازندران، دریای مدیترانه و خلیج فارس  تاثیری در نواحی داخلی ایران نداشته باشند. به همین سبب، دامنه‌های خارجی این کوه ها آب و هوای مرطوب دارند و دامنه‌های داخلی آن خشک هستند. در کرانه‌های جنوبی دریای مازندران، آب و هوا معتدل و میزان بارندگی آن به ویژه در سواحل غربی گیلان بیشتر از دیگر نقاط است.

در قسمت غربی کشور؛ آب و هوا مدیترانه‌ای است و در نواحی جنوبی هم، آب و هوای نیمه صحرایی گرم هم بر آن تأثیر می‌گذارد. در این نواحی، تابستان ها با گرمای سختی در دره‌ها و هوای معتدل در ارتفاعات همراه بوده و در زمستان ها هوای معتدل در دره‌ها و سرمای سخت در ارتفاعات حکمفرماست.

با وجود اینکه آب و هوای منطقه جنوبی کشور ، مرطوب است ، اما میزان حرارت آن زیاد است ؛به طوری که حداکثر گرما در آنجا به 54 درجه سانتیگراد هم می‌رسد.این ناحیه دارای  تابستان های گرم و زمستان های معتدل است و اختلاف درجه حرارت در فصول مختلف و شب و روز زیاد نیست.

 همچنین  به سبب وجود کوه­های البرز در شمال و رشته کوه­های ابرسن در غرب کشور، نواحی داخلی فلات ایران دارای آب و هوای خشک و بیابانی است.

 تاثیر آب و هوا در زندگی انسانها

 همانطور که گفتیم ایران دارای آب و هوای مختلف بیابانی و نیمه بیابانی، آب و هوای معتدل کوهستانی و آب و هوای معتدل مازندرانی می باشد. حال می خواهیم ببینیم وضع آب و هوا چه تاثیری در زندگی و فعالیت های انسان در زندگی دارد.

وضعیت آب و هوا از جنبه‌های مختلف بر رفتار انسان‌ها تاثیرگذار خواهد بود. اغلب ما انسان‌ها به طور معمول و ناخود آگاه به دنبال چگونگی وضعیت آب و هوا هستیم و کنجکاو هستیم که هواشناسی درباره آب و هوا چه پیش بینی کرده است. آیا لازم است که برای بیرون رفتن همراه خود چتر ببریم،یا مثلا روز جمعه زمان مناسبی برای پارک رفتن هست یا نه؟

بدون شک اخلاق و رفتار ما و برنامه‌ریزی برای سفر، رویدادهای ورزشی، کشت محصولات کشاورزی تامین‌کننده مواد غذایی مورد نیاز و حتی توانایی در شنیدن صداهای اطرافمان تحت‌تاثیر شرایط جوی متغیر خواهد بود. علاوه بر این سیستم ایمنی بدن انسان نیز با افزایش یا کاهش دما، بشدت متاثر خواهد شد. بنابراین می‌توان گفت شرایط جوی نیز یکی از متغیرهای محیطی است که می‌تواند نقش مهمی در سلامت جسمانی و روانی ما انسان‌ها داشته باشد و این در حالی است که این موضوع تاکنون چندان مورد توجه محققان قرار نگرفته است.

 در ادامه تاثیر آب و هوا بر عوامل مختلف در زندگی انسان را بیان می کنیم:

تغییرات آب و هوا پدیده ای است که نمی توان آن را انکار کرد و این تغییرات تاثیر فراوانی بر همه جوانب زندگی انسانها می گذارند. هوا در زندگی ما نقش بسیار مهمی دارد. همه ی ما برای انجام دادن بیشتر کارهای خود باید از وضع هوا آگاه باشیم. اگر دقت کنید متوجه می شوید که هوا همیشه به یک صورت نیست و پیوسته در حال تغییرات است. وضع هوا ممکن است روز به روز و حتی ساعت به ساعت هم تغییر کند.

تاثیر آب و هوا بر گردشگری
ممکن است برای تعطیلات آخر هفته برنامه ریزی کرده باشید که به پارک، جنگل و یا حتی مسافرت بروید، اما هواشناسی آب و هوای بارانی و برفی را پیش بینی کرده است و همین پیش بینی در تغییر نظر شما تاثیر می گذارد.

 همچنین زمستان‌های بسیار سرد، امواج گرما، توفان‌ها، سیل‌ها و ... می توانند صنعت گردشگری و فعالیت‌های مرتبط با آن در نقاط مختلف جهان را به شدت تحت تاثیر قرار دهند.

خیلی کم پیش می آید که افراد در زمستان های سرد و برفی تصمیم بگیرند به مناطقی سفر کنند که بسیار سرد است و هوای آنجا برفی است و یا همچنین در تابستان به مکانهایی بروند که بسیار شرجی است و حرارت آن بالا هست. با توجه به این موارد می بینیم که آب و هوا بر گردشگری و فعالیت های آن نه تنها در ایران بلکه در همه جای جهان بی تاثیر نیست.

تاثیر تغییرات آب و هوایی بر روی منابع آب
رابطه بین آب، انرژی، کشاورزی و آب و هوا، رابطه ای بسیار مهم می باشد. به هم خوردن این ارتباط موجب به خطر افتادن تعادل میان امنیت غذایی، آب و انرژی می شود.

از آنجایی که درجه حرارت زمین همچنان رو به افزایش است، این افزایش حرارت زمین، تاثیرات مهم و مخربی را در منابع آب شیرین دارد. در واقع باعث می شود تبخیر افزایش پیدا  کند و گاهی اوقات موجب خشکسالی می شود.

 یخچالهای طبیعی یکی از مهمترین منابع آب شیرین در سراسر جهان هستند .اگر این یخچال های طبیعی ذوب شوند، نمی توان آنها را دوباره ترمیم کرد. مناطقی که در گذشته برای تامین آب شیرین به این یخچالها وابسته بودند باید به دنبال منابعی دیگری برای تامین آب باشند.

بیش از ۵۰ درصد آب شیرین جهان، از طریق ذوب شدن برف روی کوه ها و رودخانه های کوهستانی تامین می شود. اگر هوا گرم شود ، بارش ها بجای برف بیشتر بصورت باران صورت می گیرد. شاید مقدار بارش باران بیشتر از برف  به نظر بیاید ،اما این مساله باعث کمبود آب می شود.

 در واقع وقتی برف می آید و در کوهستان جمع می شود، با ذوب شدن یخها در فصل بهار و تابستان، آب به آهستگی وارد مخازن زیرزمینی می شود  و در زمانی هم که در فصل زمستان باران می بارد،ظرفیت مخازن به سرعت پر می شود  و همین امر موجب می شود که آب اضافی بر روی سطح زمین جاری شود و ذخیره کردن آن نیز ممکن نباشد. به دلیل آنکه باران نسبت به برف ذوب شده، سریعتر جاری می شود، سطوح بالاتری از خاک مرطوب می شود و احتمال تغذیه شدن منابع زیرزمینی کمتر وجود دارد. مناطقی که به ذوب شدن برف به عنوان منبع اصلی آب شیرین خود تکیه می کنند، بدلیل کمبود منابع آب تا انتهای تابستان، به طور فزاینده ای ممکن است کمبود آب را تجربه کنند.

 تاثیر تغییرات آب و هوا بر منابع فقط به همین موضوع ختم نمی شود . سیستم های مورد استفاده در تصفیه منابع آب عمومی، به انرژی زیادی نیاز دارند، و این مقدار انرژی  را با  سوزاندن زغال سنگ، گاز طبیعی، نفت و دیگر سوخت های فسیلی بدست می آورند. بنابراین، هنگامی که ما از آب استفاده می کنیم در واقع از انرژی هم استفاده می کنیم و این امر به تغییر شرایط آب و هوایی کمک می کند.
تاثیر تغییرات آب و هوایی بر کشاورزی
تغییرات آب و هوا بر کشاورزی هم تاثیرات زیادی می گذارد. همانطور که می دانیم در شمال کشور که منطقه معتدل و مرطوبی می باشد، بیشتر برنج کشت می شود و یا در مناطق خراسان جنوبی زرشک و زعفران می کارند و قطعا آب و هوا موجب شده که این کشت ها در این مناطق صورت گیرد.

 در واقع تغییرات آب و هوایی بر بازدهی  برداشت محصولات ویا نابودی آنها تاثیر می گذارد. زمستان های سرد و سخت برای محصول کشاورزی مناسب نیست و همچنین آب و هوای گرم هم ممکن است باعث نابودی محصول شود و اگر در زمان خشکسالی از سیستم های آبیاری کارآمد استفاده نشود ممکن است محصول از بین برود.

تاثیر تغییرات آب و هوایی بر سلامت انسان
تغییرات آب و هوا بر سلامت انسانها هم تاثیر می گذارد. افزایش امواج گرمایی، آلودگی هوا، توفان‌ها و بیماری‌های مرتبط با آنها مانند گرمازدگی و آسم با تغییرات آب و هوایی در ارتباط هستند. به عنوان مثال، افزایش ابتلا به مالاریا در مناطق ساحلی و مرطوب را می توان با تغییرات آب و هوایی در ارتباط دانست.

همچنین مثلا در تابستان ها که هوا گرم می شود، دمای بدن انسان هم تغییر می کند و افزایش می یابد و ممکن است دچار گرما زدگی شوند. یا در فصل زمستان سرمای سوزان این فصل باعث مریض شدن افراد و همچنین خشک شدن پوست بدن می شود.

 حتی آب و هوا بر خلق و خوی انسانها هم تاثیر می گذارد و هر فردی از گرمای شدید آب و هوا احساس کسل بودن و خستگی می کنند و در مقابل از نسیم خنک لذت می برند.

تاثیر تغییرات آب و هوایی بر منابع انرژی
زمانی که آب و هوا گرم می شود، استفاده از سیستم‌های تهویه مطبوع زیاد می شود و همین باعث افزایش مصرف برق هم می شود. در نیروگاه‌های برق‌آبی تغییرات سطح آب پشت سدها به واسطه تغییرات آب و هوایی بر میزان برق تولیدی تاثیرگذار خواهد بود و در نیروگاه‌هایی که با سوخت‌های فسیلی کار می کنند افزایش مصرف برق باعث افزایش مصرف این منابع انرژی می شود  و علاوه بر اینکه انسان ها را گرفتار هوای آلوده می کند، باعث تسریع روند تغییرات آب و هوایی می شود.

تاثیر تغییرات آب و هوایی بر آتش سوزی
خشکسالی و وزش بادهای گرم و سوزان می تواند جرقه ای برای آتش سوزی‌های وحشی و گسترده باشد. این آتش سوزی‌ها باعث نابودی درختان یک جنگل و یا از بین رفتن دارایی‌های مردم ساکن آن مناطق می شوند.

تاثیر تغییرات آب و هوایی بر افزایش قحطی
تغییرات آب و هوایی در افزایش خشکسالی‌ها، سیل‌ها و رویدادهای طبیعی دیگرتاثیر می گذارد و این موارد منجر به قحطی و افزایش قیمت مواد غذایی می شوند.

 تاثیر تغییرات آب و هوا در افزایش بروز سیل و توفان
افزایش بروز سیل در مناطق ساحلی و روبرو شدن با توفان‌های سهمگین می توانند جان و مال مردم را در معرض خطر قرار دهد. تحقیقات مختلف نشان می دهندکه تغییرات آب و هوایی در افزایش این بلایای طبیعی موثر است.

---