چرا به امام پنجم باقر العلوم می گویند؟ هدیه های آسمانی سوم دبستان

در این داستان آمده است که روزی امام باقر (ع) وارد شهرشام شده بود و در آنجا کسی را نمی شناخت.در گوشه ای از شهر دید گروهی از مردم جمع شده اند و به سمت کوه در حرکتند. ایشان دلیل این همهمه و حرکت به سمت کوه را سوال کرد و مردم گفتند: بزرگترین دانشمند مسیحیان در این کوه زندگی میکند. مسیحیان سالی یک بار به دیدن او میروند و هر سؤالی داشته باشند، از او میپرسند. او پاسخ هر پرسشی را می داند. امروز وقت این مالقات مهم است. حضرت هم تصمیم گرفت همراه این جمع به نزد آن داشمند مسیحی برود.

وقتی پیش دانشمند مسیحی رسیدند ، دید آن دانشمند پیرمردی است که همه آن افرادی که پیشش می آمدند را می شناخت و زمانی که چشمش به محمد باقر (ع) رسید، متوجه شد که غریبه است و  از او سوال کرد که مسلمانی یا مسیحی ؟ حضرت فرمود مسلمان . دوباره از او سوال کرد بی سوادی یا سواد داری؟ ایشان گفتند بی سواد نیستم ؛ از این رو تصمیم گرفت از او سوال بپرسد و هر چیزی که از حضرت سوال پرسید، ایشان توانستند به طور کامل جواب سوالهای آن داشمند مسیحی را بدهند. در آخر دانشمند مسیحی روبه مردم کرد و گفت شما هر سوالی دارید از ایشان سوال کنید.
این داستان از کتاب هدیه های آسمانی ، اشاره به علم ،دانش و آگاهی امام پنجم شیعیان اشاره کرده است.

امام محمد باقر(ع) پنجمین امام شعیان؛ در روز سوم ماه صفر سال 57 هجری یا به روایتی دیگر سال 56 هجری، در مدینه به دنیا آمد. امام محمد باقر (ع) فرزند امام سجاد (ع)  و فاطمه دختر امام حسن مجتبى ( ع ) می باشد. نسبت آن حضرت از طرف مادر به سبط اكبر حضرت امام حسن ( ع )و از سوى پدر به امام حسین ( ع ) میرسید . او تنها پنج سال داشت که در کنار پدرش در کربلا حضور داشت.

امام محمّد باقر (علیه السلام ) در بین برادرانش ، خلیفه و جانشین پدرش امام سجّاد (علیه السـلام ) بـود و بـعـد از او بـه مـقـام امـامـت رسـیـد. امـام بـاقـر (عـلیـه السـلام ) در فـضـایـل انـسـانـى و عـلم و پـارسایى ، بر همه برادرانش برترى داشت و نامش در میان شـیعه و سنّى ، از همه آنان بلندتر بود و در مقامهاى معنوى از همه بزرگتر و ارجمندتر بود.

دوران امامت امام محمد باقر ( ع ) از سال 95 هجرى كه سال درگذشت امام زین العابدین ( ع ) است آغاز شد و تا سال 114 ه . یعنى مدت 19 سال و چند ماه ادامه داشته است.

القاب امام محمد باقر(ع)

آن حضرت دارای القاب زیادی هستند که معروفترین آنها باقر (باقر العلوم )است و از این جهت به این نام معروف است که ایشان دریاى دانش را شكافت و اسرار علوم را آشكارا ساخت.

"باقر"به معنای شکافنده  است; و باقر العلوم به معنای شکافنده دانش ها است و این لقب برای کسی است که در تبین و توضیح علوم متفاوت، متبحر و ممتاز باشد. این لقب برگرفته از روایت جابر بن عبدالله انصاری از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله است، نشان از مقام بلند علمی ایشان دارد.

باقر العلوم لقب مشهور آن حضرت است در حدیث معروفی پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به جابر بن عبدالله انصاری فرمود:
إنّكَ ستُدرِكُ رجُلاً مِنّی، اسمُه اسْمِی و شَمائلُهُ شَمائلی یَبْقَرُ العِلْمَ بَقْرا.
تو مردى از [ خاندان] مرا درك خواهى كرد كه نامش نام من، و رفتار و كردارش ، رفتار و كردار من است و دانش را تا ژرفایش مى شكافد.

برای شیعیان باقرالعلم عنوان عادی ای نبود، چون آنها معتقدند این عنوان توسط پیامبر اسلام به او داده شده است.
به گفتهٔ شیخ کلینی، جابر بن عبدالله انصاری تنها صحابی زندهٔ پیامبر در زمان امام باقر عادت داشت در مسجد نشسته و صدا بزند: یا “باقرالعلم! یا باقرالعلم!” اهل مدینه فکر می‌کردند جابر عقلش را از دست داده است. اما جابر به آنها اطمینان می‌داد که از پیامبر شنیده که به او سفارش کرده است: ای جابر! مردی از خانواده‌ ام را دیدار خواهی کرد که هم نام من است و از لحاظ شخصیت به من نزدیک است. او دانش را شکافته به عمق آن پی خواهد برد.

شیخ صدوق (ره) روایت کرده از عمرو بن شمر، که گفت: سؤال کردم از جابر بن یزید جعفى که براى چه امام محمّد باقر علیه السّلام را باقر نامیدند؟

گفت: به علّت آن که یَبْقُرُ عِلْمَ الدِّینِ بَقْرا؛ أى شقّه شقّا و اظهره اظهارا، شکافت علم را شکافتنى و آشکار و ظاهر ساخت آن را ظاهرکردنى.

همانطور که گفتیم ایشان در واقعه عاشورا در کنار پدر بوده اند و توانسته اتند، دوران 37 سال امامت پدر خود را درک کنند و و پس از شهادت آن حضرت عهده دار مقام امامت شد.

آن حضرت بیشتر در شهر مدینه حضور داشتند  و در آن شهر به نشر معارف دینی و ارشاد شیعیان و تربیت شاگردان می پرداخت.در زمان آن حضرت فقهای بزرگ مخصوصاً در مدینه ظهور یافتند.در این دوران، مسلمانان که از فتوحات خارجی و جنگهای داخلی تا رهایی یافته بودند، از اطراف و اکناف سرزمینهای اسلامی برای فراگرفتن احکام الهی و فقه اسلامی به مدینه، که شهر حضرت رسول صلّی اللّه علیه وآله وسلّم و اصحاب و تابعان ایشان بود، روی می آوردند.

تا پیش از زمان امام باقر (ع)، نظرات فقه شیعه، محدود بود، اما با ظهور امام باقر(ع) قدم مهمی در راستای تدوین آن برداشته شد. ایشان، جنبش علمی وسیعی را به وجود آورد که در دوره امامت فرزندش امام صادق (ع) به اوج خود رسید. وی در علم، زهد، عظمت و فضیلت سرآمد همه بزرگان بنی هاشم بود.

در این دوران فقها و محدّثان بزرگی مانند سعید بن مسیّب (متوفّی 94)، عروة بن زبیر (متوفّی 94)، خارجة بن زید بن ثابت (متوفّی 99)، ربیعة الرأی (متوفّی 136)، سفیان بن عُیَیْنه و محمّدبن شهاب زُهْری (متوفّی 124) در این شهر جمع بودند. همچنین منع کتابت حدیث در زمان عمر بن عبدالعزیز لغو شده بود.

 در حقیقت این دوران؛ دوران شکوفایی فقه و حدیث بود و در این زمان دانش و معرفت امام باقر علیه السّلام و نیز فرزند او امام صادق علیه السّلام، بر همه افراد آشکار شد و اصول و مبانی کلام و فقه و سایر معارف دینی شیعه، که این دو امام بیشتر ااز همه آن را بیان می کردند، تدوین و توسّط راویان و شاگردان آن دو امام به سراسر جهان پراکنده شد. در این عصر بود که شیعه تدوین فرهنگ خود که شامل فقه و تفسیر و اخلاق می‌گردید را آغاز کرد.

بسیاری از مجتهدان و مؤسّسان مذاهب فقهیِ دیگر از این دو امام فیض برده اند و به همین جهت، رایج شدن لقب «باقر» برای امام پنجم، که لقبی کاملاً علمی است، بسیار پر معنی است.

عبد الله بن عطاء مكى مى گوید: هرگز دانشمندان را نزد كسى چنان حقیر و كوچك نیافتم كه نزد امام باقر علیه السلام؛ «حكم بن عتیبه » كه در چشم مردمان جایگاه علمى والایى داشت در پیشگاه امام باقر چونان كودكى در برابر آموزگار بود.

همچنین القاب دیگرى مانند شاكر و صابر و هادى نیز براى آن حضرت ذكر كرده اند كه هریك صفتى از صفات آن امام بزرگوار را بازگو کرده است.

اصحاب و شاگردان امام محمد باقر (ع)

همانطور که گفتیم در دوران این حضرت، شرایط فراهم شد و ایشان توانستند، علم و دانش خود را به همه بیان کنند ودر مکتب خود شاگردان نمونه و ممتازی را هم پرورش و تربیت کنند.

در حقیقت شرایط زمانی امام باقر (ع) به گونه ای بود که حاکمان درگیر بحران های سیاسی درونی بودند و مجالی پیدا نکردند که مانند حاکمان گذشته بر آن حضرت فشار بیاوردند. شیخ طوسی(ره) در کتاب رجال خود، اصحاب و شاگردان امام محمد باقر علیه السلام را ۴۶۲ مرد و دو زن دانسته که در میان آنان برخی از نظر اعتبار و وثاقت مورد اتّفاق اهل سنّت و امامیّه اند و برخی از فقیه ترین فقیهان صدر اسلام محسوب می شوند.

از جمله شاگردان آن حضرت ابان بن تغلب: ابان از شخصیتهاى علمى عصر خود بود و در تفسیر، حدیث، فقه، قرائت و لغت تسلط بسیارى داشت. والایى دانش ابان به اندازه ای بود كه امام باقر علیه السلام به او فرمود در مسجد مدینه بنشین و براى مردم فتوا بده زیرا دوست دارم مردم چون تویى را در میان شیعیان ما ببینند.

زراره: زراره از قرائت و فقه و كلام و شعر و ادب عرب بهره اى گسترده داشت و نشانه هاى فضیلت و دیندارى در او آشكار بود.

"محمد بن مسلم": فقیه اهل بیت و از یاران راستین امام باقر و امام صادق علیهما السلام بود، او اهل کوفه بود و براى بهره گرفتن از دانش بیكران امام باقر (ع) به مدینه آمد و چهار سال در مدینه ماند.

امام باقر علیه السلام منبع انوار حكمت و معدن احكام الهى بود. نام آن حضرت با دهها و صدها حدیث و روایت وكلمات قصار و اندرزهایى همراه است ؛به ویژه در 19 سال امامت براى ارشاد مستعدان و دانش اندوزان و شاگردان شایسته خود بیان فرموده است.

در مـیـان فـرزنـدان امـام حسن و امام حسین (علیهماالسلام ) از هیچ كس مانند امام باقر (علیه السلام ) علم دین ، آثار، روایات ، علوم قرآن و انواع فنون و آداب ، آشكار نشد.

 از اصحاب پیامبر کسانی که باقی مانده بودند و همچنین بزرگان تابعین و رؤسـاى فـقـهـا و دانـشـمـنـدان مـسـلمان ، اركـان دیـن و احـكـام اسـلام را از آن حـضـرت نقل كرده اند و او در فضل و دانش ، نشانه عظیم علما و دانشمندان بود به طورى كه در این زمینه، ضرب المثل همه شده بود، نویسندگان و شاعران در وصف آن حضرت، نثرهای زیادی نوشتند و شعرهای فراوانی سرودند.

خلفای زمان امام محمد باقر (ع)

دوران زندگی آن حضرت با حکومت ده تن از خلفای اموی (از معاویة بن ابی سفیان تا هشام بن عبدالملک) و ایام امامتش با حکومت پنج تن از ایشان (ولید بن عبدالملک (متوفی 96) و سلیمان بن عبدالملک (متوفی 99) و عمر بن عبدالعزیز (متوفی 101) و یزید بن عبدالملک (متوفی 105) و هشام بن عبدالملک (متوفی 125)) مقارن بود.

امام باقر علیه السلام در زمان حکومت ولید بن عبدالملک به امامت رسیدند که پس از او سلیمان بن عبدالملک و سپس عمربن عبدالعزیز و سپس یزید بن عبدالملک و پس از او هشام بن عبدالملک، یکی پس از دیگری حاکم مَمالک اسلامی شدند. امام با هر یک از آنها به نحو خاصّی برخورد می‌کرد، ولی متأسّفانه بعضی از بستگان او، از جمله زید بن حسن بن علی به بدگویی او دست زدند تا سرانجام هشام، امام را مسموم کرد و به شهادت رساند.

شهادت حضرت

حضرت امام محمد باقر (ع) 19 سال و ده ماه پس از شهادت پدر بزرگوارش حضرت امام زین العابدین ( ع ) به امامت پرداختند و زندگی کردند و در تمام این مدت به انجام دادن وظایف خطیر امامت ،نشر و تبلیغ فرهنگ اسلامى، تعلیم شاگردان، رهبرى اصحاب و مردم،اجرا كردن سنتهاى جد بزرگوارش در میان مردم، متوجه كردن دستگاه غاصب حكومت به خط صحیح رهبرى و راه نمودن به مردم در جهت شناخت رهبر واقعى و امام معصوم ،كه تنها خلیفه راستین خدا و رسول ( ص ) در زمین است،  پرداخت و لحظه اى از این وظیفه غفلت نفرمودند.

 آن حضرت سرانجام در هفتم ذیحجه سال 114 هجرى در سن 57 سالگى در مدینه به وسیله هشام مسموم شد و به شهادت رسید و در کنار مرقد پدر بزرگوار خود در قبرستان بقیع به خاک سپرده شدند.

---