مراحل رشد انسان از جنینی تا کودکی (علوم دوم دبستان)

انسان از زمانی که نطفه ی او شکل می گیرد تا لحظه ای که از دنیا می رود، دچار تغییراتی در رفتارها ، حالات، جسم و شکل ، می شود. در این مطلب می خواهیم اشاره ای به رشد انسان و  تغییراتی که در او به وجود می آید ، داشته باشیم.

اگر بخواهیم رشد را به معنای ساده تعریف کنیم، به بزرگ شدن موجودات زنده  و همچنین زنجیره‌ای از تغییرات نسبتا پایدار از زمان لقاح تا هنگام مرگ را رشد می گویند. رشد انسان اگر چه کم یا زیاد ولی  تا هنگام مرگ ادامه دارد،و حتی گاهی در بعضی مراحا انقدر افت می کند که نزدیک به صفر می رسد،اما صفر نمی شود.

مراحل رشد انسان:

دوران جنینی و پیش از تولد

دوران نوزادی

 دوران کودکی

 دوران نوجوانی

 دوران جوانی

دوران میانسالی

 دوران سالمندی و پیری

در ادامه می خواهیم مراحل جنینی تا کودکی انسان را بررسی و تغییرات به وجود آمده در آن زمان را بیان کنیم:

مرحله ی  پیش از تولد:

مرحله رشد پیش از تولد، بسیار پیچیده است و متخصصان معتقدند که انسان هنوز نتوانسته پیچیدگی های این دوران را به طور کامل کشف کند و اطلاعات خیلی دقیقی از این مرحله در دسترس نیست.

وقتی لقاح صورت می گیرد ؛ یعنی زمانی که تخمک بارور می شود و اسپرم با تخمک درگیر می شود ؛ 23 کروموزوم از مرد و 23 کروموزوم از زن ترکیب می شوند و یک انسان 46 کروموزومی را به وجود می آورند که این 46 کروموزوم هر کدام دارای ژن های متعددی هستند که تنها همین موضوع، منحصر به فرد بودن انسان را کاملا مشخص می کند.

رشد در انسان از زمان لقاح آغاز می شود  و در واقع این حرکت اسپرم مرد به سوی لوله ی رحم و بارور کردن تخمک در راه رسیدن به رحم را لقاح  می گویند.

 مرحله ی پیش از تولد هم به سه مرحله تقسیم می شود: مرحله تخمک گذاری، مرحله رویان و مرحله جنینی.

مرحله تخمک گذاری:این مرحله بین صفر تا بیست ویک روزطول می کشد و در آن ، رشد اول با تشکیل تخم آغاز می شود.
مرحله ی رویان : مرحله ی رویان از هفته ی دوم تا پایان ماه دوم ادامه دارد و در این میان جنین رابطه ی خود را با مادر آغاز می کند و در رشد خود به صورت سه لایه ی مجزا تفکیک می شود که هر یک مسئول ساختن قسمتی از اندامها ی جنین می باشند.

برخی از متخصصان دلیل نامگذاری این مرحله را چسبیدن روح به جسم در این دوره می دانند. روح تقریبا در هفته دوازدهم (پایان ماه سوم) به جسم می چسبد و جسم جان می گیرد و به انسان تبدیل می شود. در این مرحله است که اجزای بدن مثل قلب و شش و … ظاهر می شوند و رشد می کنند.

 اگر جنین بخواهد آسیبی هم ببیند در همین مرحله است، پس مادران باردار باید دقت کنند که هر نوع آسیب محیطی و جسمی در این مرحله می تواند باعث پدید آمدن مشکلات زیادی بعد از تولد در نوزاد شود.

مرحله ی جنینی : سومین دوره ی رشد پیش از تولد دوران جنینی است که ا ز پایان ماه دوم تا تولد ادامه دارد . و در این مدت دستگاه های مختلف بدن که از دوره های قبل ناقص مانده است به طور کامل رشد می کند و تکامل می یابند و کم کم شروع به کار می کند.تا 8.5 هفته پس از عمر جنین، جنین زندگی فعالی ندارد ولی در این هنگام قادر است به محرک های لمسی پاسخ دهد. در پایان سومین ماه، جنین 7.5 سانتی متر قد و 18 گرم وزن خواهد داشت و کاملا به صورت یک موجود انسانی در می آید.

اولین اتصالات عصب و عضله در طول هفته های ششم و هفتم ایجاد می شوند. پس از هفته شانزدهم حرکات جنینی توسط مادر احساس می شود و در این هنگام جنین 11 سانتی متر طول دارد.

 در هفته بیستم جنین، باز و بسته شدن دهان به خوبی انجام می شود و در ششمین ماه تولد جنین در رحم، شکل گیری چشم ها، ابروها و مژه ها کامل می شود.

در هفت ماهگی دستگاه گردش خون و دستگاه عصبی آماده زندگی در خارج از رحم می شوند. در هشت ماهگی بافت چربی در زیر پوست تشکیل می شود و در نه ماهگی جنین کاملا برای زندگی در بیرون رحم و ورود به دنیای خارج آماده است.

از آنجایی که دوران پیش از تولد 9 ماه طول می کشد تا انسان به دنیا بیاد، می توان آن را به سه دوره ی سه ماهه هم تقسیم کرد و بعد از گذشت 9 ماه؛ زندگی پیش از تولد کودک به پایان می رسد و کودک دور جدید زندگی خود را آغاز می کند.

 دوران نوزادی

 مرحله ی دیگر از زندگی انسان، دوران نوزادی اوست . دوران نوزادی یکی از سخت ترین در عین حال جذاب ترین دوران رشد و تکامل یک کودک می باشد. دوره‌ی نوزادی حدود یکی دوهفته اول زندگی است. دراین مدت نوزاد خود را با اوضاع جدید زندگی سازگار می کند وبا وجود آن‌که وابستگی مستقیم جسمانی او با مادر قطع می‌شود، برای رفع بسیاری از نیازهای خود وابسته به او باقی می‌مانند. نوزاد انسان در ابتدا نمی‌تواند ازخود مراقبت کند وبرای زنده ماندن و حفظ تعادل محیط داخلی نیازمند به دیگران است.

در سی روز اول دوران نوزادی، رشد سریع صورت می گیرد، البته ممکن است در این زمان چون نوزاد شیر کمتری می خورد، وزن او کم شود ولی این کاهش وزن در آینده جبران می شود.

نوزاد در این دوره دائم حرکاتی به بدن و اندام های خود می دهد و دست های خود را باز و بسته می کند. در این دوران نوزاد سر خود را به طرف صدای مادر می چرخاند و این عمل نشانه رشد شناختی نوزاد است.

وزن نوزاد، به طور متوسط در حدود ۳۴۰۰ گرم می باشد. وزن نوزاد پسر معمولا کمی بیشتر از نوزاد دختر است. طول قد نوزاد، در حدود ۵۰ سانتی متر (طول قد ۹۵ درصد نوزادان بین ۴۵ تا ۵۴ سانتی متر است) و حد متوسط اندازه دور سر در حدود ۳۵ سانتی متر (بین ۳۲/۶ و ۳۷/۲ سانتی متر) می باشد. طبیعی بودن وزن، قد و پوست بدن نوزاد، نشانه رشد و نمو طبیعی او در داخل رحم است.

دوران کودکی

 نوزادی که از نظر رشدی سالم باشد، کم کم رشد می کند و بزرگ می شود و می تواند سر  را از طرفی به طرف دیگر بچرخاند، بازوهایش را خم می کند، پاهایش را زیر شکم خود می برد و در نتیجه کفلش بالا قرار می گیرد.

 اگر در حالی که دست خود را به زیر شکم نوزاد قرار داده اید، او را بلند کنید، سر او به طرف جلو و پایین خم می شود. اگر چنین نوزادی را بنشانیم، سرش به طرف پایین و جلو خم می شود و به شکل یک توده گرد در خواهد آمد. زیرا عضلات او قدرت حفظ حالت و وضع طبیعی را ندارد.

نوزاد به طور مرتب دست و پای خود را دراز می کند و بعد جمع می کند. چشم های خود را در مقابل نور می بندد، ولی اگر او را در حالت عمودی نگه داریم، چشم هایش را باز می کند.

صداهای ناگهانی باعث می شود که نوزاد چشمک بزند و عکس العمل نشان دهد ؛ولی اگر صدایی دایمی مانند تکان دادن زنگ ایجاد کنید، هیچ حرکتی به خود نمی دهد. بیشتر نوزادان در هنگام تولد بو و مزه را حس می کنند و انگشت دست خود را می مکند.

در آوردن دندان شیری

 نوزاد بزرگ می شود و اولین دندان شیری خود را در می آورد. زمان در آوردن دندان در همه کودکان فرق دارد، بعضی از نوزادان در شش ماهگی ، بعضی در هفت، هشت و یا نه ماهگی دندان در می آورند. اما بهتر است بدانید که این دندان ها در زمانی که هنوز نوزاد، جنین بوده در شکم مادر شکل گرفته است.

اولین دندان‌ها در نوزادی که به سرعت رشد می‌کند ممکن است در 3 ماهگی بیرون بزند، در حالی که نوزادی که کندتر رشد می کند ممکن است اولین دندان‌های خود را در یک سالگی در بیاورد. آخرین دندان‌ها (دندان‌های آسیاب دوم در بالا و پایین عقب دهان)، معمولا در سال دوم در می‌آیند. در 3 سالگی کودک باید مجموعه کاملی از 20 دندان شیری داشته باشد.

گفتن اولین کلمه:

اولین گفتار کودکانه غیرکلامی است و بلافاصله پس از تولد اتفاق می‌افتد. کودک چهره خود را در هم می‌کشد، گریه می‌کند و دست و پا میزند تا احساسات و نیازهای فیزیکی خود از ترس و گرسنگی تا ناکامی و سیری را نشان دهد. والدین خوب یاد می‌گیرند که انواع گریه‌های کودک را گوش‌دهند و آنها را تفسیر کنند و بدانند که دلیل گریه نوزاد چیست.

در سه ماهگی کودک به صدای اطرافیان گوش می‌دهد، چهره آنها را درحالیکه صحبت می‌کنند نگاه می‌کند و به سمت صداها، موسیقی و صداهای دیگر که از اطراف شنیده می‌شوند، برمی‌گردد.

در شش ماهگی کودک باصداهای مختلف شروع به غان و غون می‌کند. مثلاً ممکن است بگوید "با-با" یا "دا - دا". در پایان شش یا هفت ماهگی کودکان به اسم خود واکنش نشان می‌دهند و زبان مادری خود را تشخیص می‌دهند و از تن صدا برای بیان خوشحالی یا ناراحتی استفاده می‌کنند.

کودک پس از نه ماهگی می‌تواند چند کلمه ی اصلی مانند "نه" و "بای بای"  را درک کند.همچنین در پایان دوازده ماهگی هم چند کلمه ساده مانند ،مامان، بابا را بگوید.

 در هیجده ماهگی هم می توانند  تا ده کلمه ساده را بگویند و می‌توانند به اشیاء، مردم، و اعضای بدن که از آن‌ها نام می‌برید، اشاره کنند.

 در دوسالگی کودک چند کلمه را در کنار هم می‌گذارد و جملات دو تا چهار کلمه‌ای درست می‌کند مانند "بای بای ماما" یا "شیر میخوام". کودک در این سن یاد می‌گیرد که کلمات فقط به معنی اشیا نیستند و مفاهیم انتزاعی مانند "مال من" را نیز درک می‌کنند.

نشستن کودک:

حدود سه ماه طول می‌کشد تا عضلات گردن قوی شود و کودک بتواند سرخود را راست نگه دارد، همچنین درسه ماه اول زندگی، رشته‌های عصبی زیادی از میلین پوشیده می‌شود که قادر به حرکت بهتر تحریکات عصبی هستند. کودک به طور متوسط می‌تواند در ۵ ماهگی با کمک دیگران به مدت یک دقیقه بنشیند.

 البته هیچگاه نباید کودک را مجبور به نشستن کرد، مگر وقتی که ستون فقرات او طاقت نگهداری بدن را داشته باشد. کودک در ۷-۸ ماهگی می‌تواند بدون کمک دیگران یا در ۹ ماهگی به تنهایی در ده دقیقه یا حتی بیشتر بنشیند.

خزیدن

همه ی مراحل رشد نوزادان با یکدیگر تفادت دارد.خزیدن هم یکی دیگر از مراحل رشد کودک است که ممکن است زمان آن با کودک دیگری فرق داشته باشد. کودک دربین ماه‌های سوم وششم زندگی با حرکات متقاطع سینه خیز می‌رود. این حرکات برفعالیت پل مغز ومغز میانی متکی است. او دربین ماه‌های ششم و نهم زندگی سینه را بلند می‌کند وچهاردست وپا راه می رود. این حرکات برفعالیت مغز میانی ونیمکره مغز ومخچه متکی است. دربین ماه‌های نهم و پانزدهم کودک بتدریج می ایستد و راه رفتن آغاز می‌شود.

ایستادن و راه رفتن

 نوزادی که از نظر رشدی سالم باشد، باید بتواند در این دوران بایستد و کم کم راه رفتن را یاد بگیرد. کودک از دو تا چهار و نیم ماهگی سعی می‌کند از پاهایش به عنوان تکیه‌گاه استفاده کند. هنگامی که در آغوش پدر و مادر است، پاهایش را روی تن آنها یا روی زمین فشار می‌دهد یا سعی می‌کند قدم بردارد. ایستادن نوزاد سه ماهه یا چهار ماهه یک رفلکس است و برای قوی شدن عضلات کف پا لازم است. کودک یاد می گیرد چطور از کف پاهایش استفاده کند تا بتواند وزن بدنش را روی پاهایش تحمل کند.

در شش و نیم تا هشت و نیم ماهگی کودک با آویزان شدن از اشیاء مانند میلۀ تخت می‌ایستد.

در هشت تا 10 ماهگی کودک به طور کامل می‌ایستد و در 9 تا 11 و نیم ماهگی کودک حدود دو ثانیه در حالت ایستاده می‌ماند. در 10 و نیم تا 14 ماهگی بدون کمک می‌ایستد و تعادلش را حفظ می‌کند.

ایستادن کودک روی پا ممکن است در کودکان مختلف متفاوت باشد. مثلا اگر کودکی مراحل قبلی تکامل مثل نشستن یا گردن گرفتن را دیر‌تر از هم‌سالان خود شروع کرده باشد، ممکن است ایستادن کودک روی پا هم دیرتر اتفاق بیفتد. اما به طور کلی کودک باید تا یک سالگی ایستادن را یاد بگیرد و در 18 ماهگی هم  بتواند نشستن، ایستادن و راه رفتن را انجام دهد .

پس از مهارت پیدا کردن در ایستادن،‌ در حدود ۱۲ ماهگی کودک شروع به راه رفتن با تکیه به وسایل خانه می‌کند و حتی ممکن است بتواند مبلمان را رها کند و بدون تکیه بایستد.

 در حدود همین سن،‌ کودک احتمالاً می‌تواند خود را خم کند و چمباتمه بزند. وقتی قادر به این کار شد، ممکن است بتواند از حالت ایستاده خم شود و یک اسباب‌بازی را بردارد یا وقتی در حالت راه رفتن نگه داشته شده است چند قدم بردارد.

حتی ممکن است درحالی‌که دست  مادرش را گرفته است راه برود، اما احتمالاً تا حداقل چند هفتهٔ دیگر اولین قدم‌های مستقل خود را برنخواهد داشت. بیشتر کودکان آن قدم‌های اول را روی سرپنجه‌ها و با پاهای رو به بیرون برمی‌دارند.

در زمانی که کودک یاد می‌گیرد خودش را بالا بکشد و در حالت ایستاده قرار بگیرد ممکن است دیگر نداند که چطور به حالت نشسته برگردد. اگر کودک در این وضعیت گیر افتاد و گریه کرد، بهتر است فوراً او را برندارید و بنشانید. بلکه به او نشان دهید که چطور زانوهایش را خم کند تا بتواند بدون اینکه روی زمین بیفتد بنشیند و اجازه دهید خودش سعی کند این کار را انجام دهد.

 مادر می‌تواند با ایستادن جلوی کودک یا زانو زدن و باز کردن دست‌هایش او را تشویق به حرکت به سمت خودش کند یا می‌تواند هر دو دستش را بگیرد و به سمت خودش راه ببرد. همچنین کودک احتمالاً از کامیون یا اسباب‌بازی هل دادنی که بتواند هنگام راه رفتن به آنها تکیه کند لذت خواهد برد. بهتر است اسباب‌بازی‌هایی بخرید که محکم هستند و تکیه‌گاه عریضی دارند.

در حدود ۱۶ ماهگی کودک دوست دارد که از پله ها بالا و پایین برود ،هرچند که احتمالاً تا تولد دو سالگی‌اش نمی‌تواند بدون کمک مادر در این کار موفق شود.

در ۲۵ تا ۲۶ ماهگی،‌ قدم‌های کودک شما یکنواخت‌تر شده و مثل بزرگسالان در حرکت صحیح کف پا از پاشنه به انگشتان مهارت دارد. او همچنین در پریدن نیز مهارت بیشتری پیدا می‌کند و ممکن است سرعت خود را برای دویدن افزایش دهد.

در سه سالگی سه چرخه سوار می‌شود. خودش لباس می‌پوشد ولی دکمه ها را نمی‌تواند ببندد. تا ۱۰ شماره می‌شمارد کلمات جمع را می‌تواند بکار برد. سئوال می‌کند. خودش غذا می‌خورد.

 در چهار سالگی با پاهای متناوب از پله ها بالا و پایین می‌رود (قبلا یک پا یک پا این کار را می‌کرده است.) یک توپ را می‌تواند بالا بیندازد روی یک پا می‌ایستد (لی لی می کند.) یک رنگ را حد اقل می‌شناسد. دست و صورت خود را خودش می‌شوید. برای شستشو در دستشوئی کمک می‌گیرد.

 در پنج سالگی از شکل یک مثلث می‌تواند کپی کند و آن‌را بکشد. توپ را می‌گیرد و پرت می‌کند، چهار رنگ را می‌شناسد. بدون کمک لباس‌هایش را می‌پوشد و درمی‌آورد.

رشد کودک در سنین 6 سالگی

افتادن دندان شیری:
افتادن دندان شیری زمانی اتفاق می‌افتد که دندان لق شود. در حدود ۶ یا ۷ سالگی به دلیل اینکه دندان دائمی رشد می کند، ، دندان شیری لق شده و در نهایت می‌افتد. در این زمان، دندان دائمی بیرون آمده و جایگزین دندان شیری می‌شود.افتادن دندان‌ های شیری کودکان معمولاً از سن ۶ سالگی و از دو دندان جلویی بالا و پایین شروع می‌شود.

اولین دندان آسیاب همیشگی کودک اهمیت ویژه‌ای دارد زیرا این دندان است که محور دندان‌های همیشگی را تشکیل می‌دهد و شکل‌بندی فک و در یک صف و مرتب بودن دندان‌های همیشگی بستگی به سلامتی این دندان دارد. بنابراین در بهداشت و حفظ این دندان‌ها نباید کوتاهی شود.

 رشد حرکتی: فعالیت حرکتی کودک که قبلاً به صورت دویدن و بالا رفتن بود در این سنین جای خود را به فعالیت در یک جهت مشخص و بازی‌های دسته‌جمعی می‌دهد. کودک در سنین 6 سالگی می‌تواند از طناب بپرد و در سن 8 سالگی می تواند به راحتی دوچرخه‌ را براند.

تکلم و شنوایی: کودک در سن شش سالگی می‌تواند جمله‌ای که برای او گفته می‌شود را تکرار کند. اگر عکسی به او نشان داده شود می‌تواند با سه جمله درباره آن توضیح دهد. کودک در سن هفت سالگی می‌تواند در مورد عکس‌های آزمایش هوش یا چهار جمله توضیح بیشتری بدهد.

چشم‌ها و دست‌ها: در سن شش سالگی کودک می‌تواند نرده‌ای را رسم کند اگر دو شیء که از بعضی جهات با یکدیگر شباهت دارند به او نشان داده شود می‌تواند بگوید که از چه جهاتی همانند و از چه جهاتی ناهمانندند.

رشد اجتماعی: کودک در سن شش تا هفت سالگی می‌تواند غذای خود را با کارد و چنگال تکه‌تکه کند و سر میز غذا کاملاً آرام بنشیند. در سن هفت سالگی کودک در مدرسه دوست پیدا می‌کند.

رشد کودک در هفت سالگی :

کودک در دوره 7 سالگی هوشیارتر از دوره قبل است، آرام و شاد است ولی همراه با جوش و خروش نیز می باشد. بازی های مورد توجه دختران (لی لی بازی) و مشابه آن است و پسران از بازی فوتبال و پرتاب توپ لذت می برند.در این سن کودک خواندن و نوشتن را می آموزد.

---