تبیان، دستیار زندگی

ایران از طریق خلیج فارس با کدام کشورها همسایه است؟ مطالعات اجتماعی پایه ششم

خلیج فارس، یکی از پراهمیت‌ترین آبراه‌ها در منطقه خاورمیانه محسوب می‌شود و این آبراه در میان ایران و شبه ‌جزیره عربستان قرار گرفته و سومین خلیج بزرگ جهان بشمار می‌آید.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
 
خلیج فارس
خلیج فارس از شرق از طریق تنگه هرمز و دریای عمان به اقیانوس هند و دریای عرب راه دارد، و از غرب به دلتای رودخانه اروندرود، ختم می‌شود. هشت کشور در همسایگی خلیج فارس قرار دارند، که شامل کشورهای ایران، عمان، عراق، عربستان سعودی، کویت، امارات متحده عربی، قطر و بحرین هستند.

در این میان سواحل شمالی خلیج فارس تماماً در جغرافیای سیاسی ایران قرار گرفته است و به سبب وجود منابع سرشار نفت و گاز در خلیج فارس و سواحل آن، این آبراهه در سطح بین‌المللی، منطقه‌ای مهم و راهبردی است.

مجموع مرزهای ایران 11 هزار و 240 کیلومتر است که 63 درصد مرز خشکی و 37 درصد مرز آبی است و در حال حاضر 90 درصد تجارت جهانی از طریق حمل و نقل دریایی انجام می شود. ایران کشوری است که در شمال و جنوب در مجاورت دریا قرار دارد و گستردگی و پیوستگی بدنه های آب در سطح کره زمین یک سیستم پیوسته تحرک را ایجاد کرده است. جمهوری اسلامی ایران دارای سه حوزه دریایی عمان، خزر و خلیج فارس است همچنین دارای مرزهای گسترده آبی بوده که یک سوم مرزهای کشور را شامل می شود.

جمهوری اسلامی ایران دارای 15 همسایه است که سه کشور افغانستان، ترکیه و ارمنستان دارای مرز زمینی و هشت کشور قزاقستان، امارات، عمان، قطر، عربستان، کویت و روسیه دارای مرز دریایی هستند. همچنین جمهوری اسلامی ایران با چهار همسایه پاکستان، ترکمنستان، آذربایجان و عراق همزمان دارای مرز دریایی و زمینی است.

خلیج فارس

تاریخچه پیدایش خلیج فارس

زمین‌شناسان بر این عقیده هستندکه در حدود پانصد هزار سال پیش، صورت نخستین خلیج فارس در کنار دشت‌های جنوبی ایران تشکیل شد و به مرور زمان، بر اثر تغییر و تحول در ساختار درونی و بیرونی زمین، شکل ثابت کنونی خود را یافت. خلیج فارس در آغاز، بسیار پهناور بوده به‌طوری‌که تا اواخر دوره سوم زمین‌شناسی بیشتر جلگه‌های برازجان، بهبهان و خوزستان ایران تا کوه‌های زاگرس در زیر آب بوده‌اند.از آخرین تغییرات خلیج فارس، این بوده که این خلیج، طی دوران آخرین عصر یخبندان (حدود ۷۰ تا ۱۱ هزار سال پیش) که آب‌وهوای زمین سردتر بوده و یخسارهای قطبی و یخچال‌های کوهستانی گسترش یافته‌اند، در این مدت، جایی که امروزه به نام خلیج فارس می‌شناسیم، وجود نداشته و به صورت گودالی بسیار بزرگ بوده که رودخانه پهناور اروندرود به آن می‌ریخته و در عمیق‌ترین بخش‌های آن، دریاچه‌ها و برکه‌هایی وجود داشته‌اند؛ برخی بررسی‌ها نشان می‌دهد که احتمالاً تمدنی در آن مناطق شکل گرفته، که با ورود و بالاآمدن سطح آب در خلیج فارس، بقایای آن به زیر آب رفته‌است.

خلیج فارس

ویژگی‌های جغرافیایی خلیج فارس

تمام متون قدیمی جغرافی جهان از نقشه‌های هکاتایوس و بطلمیوس تا آثار جغرافیدانان و جهانگردان مسیحی و مسلمانان، شعبه‌ای بزرگ از اقیانوس هند را که از جنوب ایران به موازات بحر احمر تا قلب دنیای قدیم پیش رفته است، خلیج‌فارس یا دریای فارس نامیده‌اند.

خلیج فارس در ۲۴ تا ۳۰ درجه و ۳۰ دقیقه عرض شمالی و ۴۸ تا ۵۶ درجه و ۲۵ دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد. این خلیج توسط تنگه هرمز به دریای عمان و از طریق آن به دریاهای آزاد مرتبط است.

از بین کشورهای همسایه خلیج فارس، کشور ایران دارای بیشترین مرز آبی مشترک با خلیج فارس است. طول مرز آبی کشور ایران با خلیج فارس، با احتساب جزایر در حدود ۱۸۰۰ کیلومتر و بدون احتساب جزایر در حدود ۱۴۰۰کیلومتر است.

طول خلیج فارس از تنگه هرمز تا آخرین نقطه پیشروی آن در جهت غرب در حدود ۸۰۵ کیلومتر است. عریض‌ترین بخش خلیج فارس ۱۸۰ مایل (۲۹۰ کیلومتر) است. عمیق‌ترین نقطه خلیج فارس با عمق ۹۳ متر در ۱۵ کیلومتری تنب بزرگ و کم عمق‌ترین نقطه آن با عمقی بین ۱۰ تا ۳۰ متر در سمت غرب است. همچنین جزایر متعددی در خلیج فارس وجود دارند.

سطح جزایر خلیج فارس از رسوبات تخریبی و مارن تشکیل شده‌است که کم و بیش صدف دارند. خاک این جزایر عمدتاً شور یا حاوی گچ است که در نتیجه رشد گیاهان را به گونه‌های خاص محدود می‌کند. شکل ساحلی خلیج فارس در مجاورت ایران از نوع طولی است که موازی با محور ارتفاعات مجاور است که گاهی تراکم آبرفت‌ها فاصله زیادی بین خط ساحل و ارتفاعات زاگرس ایجاد کرده مانند جلگه بوشهر، و گاهی دامنه تاقدیس‌ها در خط ساحلی قرار گرفته‌اند مانند غرب خور موج.

آب‌های شیرینی که وارد خلیج فارس می‌شوند عمدتاً محدود به روان آب‌های کوه‌های زاگرس در ایران و کوه‌های ترکیه و عراق است. رودخانه‌های اروندرود، کارون، جراحی، مند، دالکی و میناب بزرگترین و پرآب‌ترین رودخانه‌هایی هستند که به خلیج فارس می‌ریزند که بیشتر سرچشمه‌های آن‌ها در کوه‌های زاگرس قرار دارند. 

خلیج فارس

جزایر ایرانی خلیج فارس کدامند؟

جزایر زیادی در خلیج فارس وجود دارند که برخی از آن‌ها از اهمیت کم و برخی از اهمیت بالایی برخوردارند. اکثر جزایر مهم خلیج فارس متعلق به ایران است. جزایر مهم خلیج فارس عبارتند از: قشم، بحرین، کیش، جزیره خارگ، ابوموسی، تنب بزرگ، تنب کوچک و جزیره لاوان.از میان جزایر خلیج فارس بیش از ۳۰ جزیره مسکونی و غیرمسکونی آن متعلق به کشور ایران است. برخی از این جزایر به علت کشند آب (جذر و مد) در زیر آب قرار می‌گیرند و غیرمسکونی هستند. جزایر غیرمسکونی خلیج فارس به عنوان زیستگاه مرجان‌های دریایی، محل تخم‌گذاری پرستوهای دریایی و لاک‌پشت‌ها و هم چنین زیستگاه انواع پرندگان مهاجر از اهمیت ویژه جهانی برخوردار است. بزرگ‌ترین جزیره این خلیج قشم نام دارد.

جزایری که در استان هرمزگان ایران قرار دارند: جزیره کیش - جزیره قشم - جزیره تنب بزرگ - جزیره تنب کوچک - جزیره ابوموسی - جزیره لاوان،جزیره شتور، جزیره هندرابی، جزیره فرور بزرگ - جزیره فرور کوچک - جزیره سیری - جزیره لارک - جزیره ناز - جزیره هرمز - جزیره هنگام

جزایری که در استان بوشهر ایران قرار دارند: جزیره خارگ - جزیره خارکو - جزیره عباسک - جزیره میر مهنا - جزیره فارسی - جزیره نخیلو - جزیره تهمادو - جزیره‌ام‌الکرم (گرم) - جزیره شیخ الکرامه - جزیره شیف - جزیره متاف - جزیره مرغی - جزیره چراغی - جزیره ام‌سیله - جزیره سه‌دندون - جزیره مولیات

جزایری که در استان خوزستان ایران قرار دارند: جزیره مینو - جزیره خور موسی - جزیره بونه - جزیره دارا - جزیره قبر ناخدا

خلیج فارس

اهمیت  جغرافیایی و اقتصادی خلیج فارس

خلیج فارس در واقع محور ارتباط بین اروپا، آفریقا، آسیای جنوبی و جنوب شرقی است. از نظر راهبردی در منطقه خاورمیانه، به عنوان بزرگ‌ترین و مهم‌ترین مرکز ارتباطی بین این سه قاره‌است و بخشی از یک سیستم ارتباطی شامل اقیانوس اطلس، دریای مدیترانه، دریای سرخ و اقیانوس هند است.

به همین دلیل از دیرباز مورد توجه قدرت‌های جهانی و هم چنین بازرگانان و تجار دنیا بوده‌است. هم چنین این منطقه منبع مهم انرژی جهان است. در مجموع خلیج فارس از نظر جغرافیای سیاسی، استراتژیک، انرژی و تاریخ و تمدن یک پهنه آبی مهم و حساس در دنیا محسوب می‌شود.

بزرگترین عامل اهمیت خلیج فارس وجود معادن سرشار نفت و گاز در کف بستر و سواحل آن است به‌طوری‌که این منطقه را مخزن نفت جهان نام نهاده‌اند.

خلیج فارس مسیر انتقال نفت کشورهای ایران، عراق، کویت، عربستان و امارات متحده عربی است، و به همین سبب، منطقه‌ای مهم و راهبردی بشمار می‌آید، در حدود ۳۰ درصد نفت جهان از منطقه خلیج فارس تأمین می‌شود.

نفت تولید شده در حوزه خلیج فارس باید از طریق این پهنه آبی و از راه تنگه هرمز به سایر نقاط جهان حمل شود.خلیج فارس از نظر ذخایر نفتی در مقایسه با سایر نقاط جهان دارای مزایای زیادی مانند سهولت استخراج، هزینه پایین تولید، مازاد ظرفیت تولید، کیفیت بالای نفت خام منطقه، سهولت حمل و نقل، توان بالای تولید چاه‌ها و امکان کشف ذخایر جدید نفتی وسیع در منطقه است.

روزانه 17 میلیون بشکه نفت از تنگه هرمز، 10 میلیون بشکه از تنگه مالاگا و سه میلیون بشکه از تنگه باب المندب عبور می کند که بالغ بر 60 درصد نفت و 45 درصد گاز جهان در منطقه خلیج فارس قرار دارد. همچنین 93 درصد صادرات و 83 درصد واردات کشور به ویژه تمام صادرات نفت از طریق دریا صورت می پذیرد.

 

خلیج فارس

اهمیت خلیج فارس از نظر منابع غذایی

بیش از ۱۵۰ نوع ماهی متفاوت در خلیج فارس یافت می‌شود. بیشتر آبزیان خلیج فارس به‌جز چند مورد که وارد آب‌های کارون، بهمن شیر و اروند می‌شوند مابقی در آب‌های شور زندگی کرده و در همان‌جا تخم ریزی و تولید مثل می‌کنند.

از مهم‌ترین انواع ماهی‌های تجاری خلیج فارس می‌توان به زبیده، حلوا سفید، قباد، شیر ماهی، شانک، سنگسر، پیش ماهی، هامور، سیکین، کارفه، طوطی، حلوا سیاه، شوریده، خبور، کفشک، سرخو، خابور و سبور اشاره کرد. از دیگر محصولات غذایی باارزش خلیج فارس می‌توان به میگو اشاره کرد.

انواع صدف‌های خوراکی نیز در برخی سواحل مانند ساحل بندرعباس و ساحل گشه (ساحل صدف) در بندر لنگه و همچنین در اطراف بعضی جزایر مانند هرمز، قشم و لارک یافت می‌شوند که بازار عمده آن کشورهای اروپایی است.

نام خلیج فارس در منابع تاریخی

در طول تاریخ، خلیج‌فارس نه تنها بخشی از خاک ایران محسوب می‌شده و حاکمیت آن در دست ایرانی‌ها بوده است، بلکه به اذعان تمام منابع تاریخی موجود این پهنه آبی با عناوینی نظیر خلیج‌فارس، خلیج عجم، دریای فارس یا بحر فارس شناخته شده است.

از سده‌های هفتم و هشتم پیش از میلاد تمام عالمان از جمله آناکسی ماندر، هکاتوس، هرودوت، اراتوستن، هیپارک، پومپونی مله، کراتس مالوس، استرابون، بطلمیوس، مایکروپیوس، ایزیدورسویلی، محمدبن موسی الخوارزمی، ابوزید بلخی، ابن سرابیون، ابن رسته، ابن فقیه، قدامه، ابن فضلان، ابن خردادبه، مسعودی، اصطخری، ابن حوقل، مقدسی، ناصرخسرو، ادریسی، جیحانی، فرازی، بیرونی، ابن جبیر، یاقوت، قزوینی، مستوفی، ابن‌بطوطه، حافظ ابرو، شرف الدین علی یزدی، ابوالغازی و... دریای جنوبی ایران را تحت اسامی و عناوینی نظیر خلیج‌فارس، خلیج پارس، دریای فارس، بحرالفارس، بحر فارس، سینوس پرسیکوس، ماره پرسیکوس، گلف پرسیک، پرژن گلف، پرزشیر گلف، پرسیس یا پرسیکوس، نامیده‌اند.

 

خلیج فارس

روز ملی خلیج فارس چه روزی است؟

یکی از اقدامات دولت ایران برای پاسداری از میراث معنوی و فرهنگی خلیج فارس رسمیت دادن به روز ملی خلیج فارس در تقویم رسمی کشور بود. در این راستا شورای عالی انقلاب فرهنگی در تیر ماه سال ۱۳۸۴ روز ۱۰ اردیبهشت ماه که مصادف با اخراج پرتقالی‌ها از تنگه هرمز است را روز ملی خلیج فارس نام نهاد.

خلیج فارس

سوالات درس مطالعات اجتماعی پایه ششم

ایران از چه جهت ها ی جغرافیایی به دریا دسترسی دارد؟
از شمال و جنوب

دریا و اقیانوس چیست؟
دریاها گودال های پر از آبی هستند که به اقیانو سها راه دارند . اقیانو سها پهنه های بسیار بزرگ آبی کره ی زمین هستند.

خلیج را تعریف کنید.
به پیشروی آب دریا ها در خشکی خلیج می گویند.

خلیج فارس از پیشروی آب کدام دریاها د رکدام خشکی ها به وجود آمده است؟
خلیج فارس از پیشروی آب دریای عمان و اقیانوس هند در خشکی های ایران و عربستان به وجود آمده است.

ساحل خلیج فارس در داخل خاک ایران از کجا تا کجا است؟
ساحل خلیج فارس از دهانه ی اروند رود تا بندر عباس امتداد یافته است.

خور چیست و برای چه چیزی مناسب است؟
در کناره های خلیج فارس بریدگی های عمیقی وجود دارد که ساکنان اطراف به آن ها خور می گویند. خورها برای ایجاد بندر و پهلو گرفتن کشتی ها بسیار مناسب هستند.

شوری آب خلیج فارس بیش تر از دریای...... است. امّا عمق ........ بسیار کم تر از دریای عمان است و به طور متوسط ........ عمق دارد.
- دریای عمان
- خلیج فارس
- سی متر

ساحل درای عمان در داخل خاک ایران از کجا تا کجا است؟
ساحل دریای عمان از بندر عباس تا بندر گواتر امتداد دارد.

دریای عمان به کدام اقیانوس راه دارد؟
به اقیانوس هند.

تنگه چیست؟
به آبراهه ای که دو دریا را به هم وصل می کند، تنگه می گویند.

نام تنگه ای که خلیج فارس را به دریای عمان مربوط می کند، چیست؟
تنگه ی هرمز.

چند رود که به دریاهای جنوب می ریزند، نام ببرید.
اروند رود – جراحی – رود هندیجان – رود مُند – رود شور – رود سرباز

جزیره های کشور ما در خلیج فارس را نام ببرید و بگویید بزر گترین جزیره کدام است؟
خارکو، خارک، لاوان، هندورابی، کیش، فرور، بنی فرور، سیری، تنب کوچک،  تنب بزرگ، ابوموسی و قشم  بوده که جزیره قشم بزرگترین جزیره در خلیج فارس محسوب می شود.

ایران از طریق خلیج فارس با کدام کشورها همسایه است؟
امارات، قطر، عربستان، کویت، عراق.تعدادی از منابع تاریخی نام خلیج فارس در آنها ذکر شده است را نام ببرید.
کتیبه داریوش پادشاه هخامنشی،  کتاب های دانشمندان و جغرافی دانان مسلمان چون ابوریحان بیرونی، نقشه های اوروپاییان از عصر اکتشافات جغرافیایی .

این مطلب صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر شده و محتوای آن لزوما مورد تایید تبیان نیست .