نفت چگونه تشکیل می‌شود؟ درس مطالعات پایه ششم ابتدایی

نفت ماده ای بسیار ارزشمند است که جز سوخت های فسیلی و تجزیه ناپذیر است که در لایه های بالایی پوسته زمین وجود دارد نفت از دو عنصر آلی کربن و هیدروژن تشکیل شده است.

در واقع زنجیره‌ای از هیدروکربن های جامد است که این ماده به صورت طبیعی و در دل طبیعت تولید می شود و انسان ها هیچ گونه دخالتی در به وجود آمدن آن ندارند.

نَفت(پترولیوم) مایعی غلیظ و افروختنی به‌رنگ قهوه‌ای سوخته یا سبز تیره یا سیاه است که در لایه‌های بالایی بخش‌هایی از پوستهٔ کره زمین یافت می‌شود.

نفت شامل آمیزهٔ پیچیده‌ای از هیدروکربن‌هایی گوناگون است، نفت جز سوخت‌های فسیلی به حساب می‌آید و تجدید ناپذیر است.

نفت چیست؟

نفت، یک ماده سوختنی است که وقتی می سوزد که انرژی فوق العاده زیادی تولید می کند، نفت در حقیقت، تخته سنگ های فشرده شده در اعماق زمین هستند که به طور معمول به رنگ قهوه ای تیره یا سیاه در زیر زمین تشکیل می شوند.

عمده ترین مناطق نفت خیز جهان در مکان هایی هستند که نزدیک به سنگ های رسوبی و یا در مکان های اعماق دریا وجود دارند.  

نفت مایعی است که عمدتاً از دو عنصر آلی هیدروژن و کربن تشکیل شده و دارای مقادیر کم‌تری از عناصر سنگین مانند نیتروژن، اکسیژن و گوگرد می‌باشد و به‌صورت طبیعی در زیر زمین و به‌صورت استثنایی در روی زمین به صورت چشمه یافت می‌شود.

بیشتر دانشمندان منشأ تشکیل نفت را گیاهان و موجودات آلی موجود در اقیانوس‌های اولیه می‌دانند. به دلیل وجود یک سلسله خواص خاص که تنها مولکول‌های آلی، مشمول آن‌ها می‌شوند.

باقی‌ماندهٔ جانوران و گیاهانی (اعم از جلبک‌ها و مرجان‌ها) که میلیون‌ها سال قبل در محیط دریا زندگی می‌کرده‌اند، طی میلیون‌ها سال توسط لپه‌های گل و رسوبات مدفون شده‌اند و تحت فشار و دمای بالا، نبود اکسیژن و مدت زمان طولانی تبدیل به نفت و گاز گردیده و در صورت وجود این شرایط همراه با سنگ مخزن مناسب و پوش سنگ، طی مدت زمان بسیار طولانی نفت مهاجرت نموده و به مقدار زیاد در حوضچهٔ نفتی جمع می‌گردد.نفت خام حالت روغنی دارد و به شکل‌های جامد (قیرهای نفتی) و مایع دیده می‌شود. برخی اوقات به تمام اشکال نفت هیدروکربن نیز گفته می‌شود.

- اگر نفت در لایه‌ای رسوبی جمع گردد به‌آن محل "حوضچهٔ نفتی" می‌گویند.

- از مجموع چندین حوضچهٔ نفتی، یک "میدان نفتی" حاصل می‌شود.

- به سنگ متخلخل دربرگیرندهٔ نفت که قابلیت تولید نفت را داشته باشد، "سنگ مخزن" می‌گویند.

تا قبل از حفر نخستین چاه نفتی به کمک وسایل جدید حفاری، این ماده مهم فقط از چشمه‌های سطحی نفت، یا چاه‌های کم عمق که به وسیله دست حفر می‌شد، استخراج می‌گردید و موارد استفاده از نفت خام نیز محدود بود.

از زمان پیدایش نفت تا امروز فعالیت‌های اکتشافی برای کشف ذخایر جدید نفت و گاز و تأمین تقاضای بازارهای نفت و همچنین جایگزینی حجم‌های تولید شده، به صورت مستمر در جریان است.

فرآیند استخراج نفت خام

با حفر چاه ها و سکوهای نفتی می توان نفت خام را از زیر زمین استخراج کرد. به منابع نفتی زیر دریا در اصطلاح علمی، معادن دریایی دور از ساحل گفته می شود.

برای استخراج نفت از زیر دریا باید سکوهای دریایی با رعایت استانداردهای صنعتی ساخته شوند. در بالای چاه های نفتی، یک دکل حفاری نصب می شود.

دکل حفاری به یک مته حفاری غول پیکر مجهز است، مته حفاری با قدرت زیاد، سنگ ها را می تراشد و به سمت پایین حرکت می کند؛ به همین ترتیب، یک مجرا با قطر مشخص حفر می گردد.

داخل این مجرای حفر شده، یک لوله نصب می‌شود؛ هنگامی که نفت از درون آن حرکت می کند، از طریق این لوله به سطح زمین راه پیدا می کند.

در فرآیند استخراج نفت؛ به همراه نفت خام، گازهای مختلف نیز از این مجرای حفر شده به سطح زمین خارج می شوند؛ گاز، درون مشعل می سوزد.

کاربردهای نفت خام استخراج شده چیست؟

نفتی که از زیر زمین استخراج می‌شود به صورت خام، عملاً غیر قابل استفاده است و باید آن را تصفیه کرد. از تصفیه نفت خام، مواد دیگری به دست می آید که برای تولید بسیاری از محصولات مورد استفاده قرار می گیرند. تصفیه نفت خام در پالایشگاه ها انجام می شود.

بسیاری از مواد شیمیایی که در دنیای امروز با آنها سر و کار داریم مانند حلال های شیمیایی، مواد شوینده، مواد لاستیکی و پلاستیکی، انواع پلیمرها، سوخت وسایل نقلیه، سوخت هواپیما و موشک ها و بسیاری موارد دیگر از کاربردهای نفت خام هستند. 

چگونه نفت خام در پالایشگاه ها تصفیه می شود؟

نفت خام به وسیله لوله های عظیم که به نام "خط لوله انتقال نفت" شهرت دارند به سمت پالایشگاه هدایت می شود. این لوله های انتقال دهنده عموماً از سکوهای نفتی در مسیرهای مختلف نصب می شوند.

هنگامی که نفت خام به پالایشگاه وارد شد به سمت ستون های بلند با ارتفاع و قطر زیاد هدایت می شود. در این ستون ها فرآیند اصلی بر روی نفت خام اجرا می‌گردد. ‏از ستون‌های بلند، دود قابل‌ توجهی خارج می شود.

ستون های مرتفع که برای تصفیه نفت خام در پالایشگاه وجود دارند به “ستون های تقطیر” معروف هستند. متناسب با دمایی که نفت، حرارت داده می شود، محصولات نفتی مختلفی به دست می آید.

در دمای ۳۰ درجه گاز، تولید می شود؛ در دمای ۱۲۰ درجه سانتیگراد، معروفترین ‌ماده نفتی یعنی بنزین به دست می آید. در درجه حرارت ۲۵۰ درجه سانتیگراد، سوخت هواپیما تولید می شود و در درجه حرارت ۳۶۰ درجه سایر سوخت های صنعتی برای وسایل مختلف به دست می آید.

نفت به‌صورت خام نمی‌تواند مورد استفاده قرار گیرد و باید در پالایشگاه نفت در برج تقطیر (مخصوص نفت) مورد جداسازی بر اساس اختلاف چگالی قرار گیرد.

ارزش نفت خام معمولاً بر اساس دو معیار وزن مخصوص و میزان گوگرد تقسیم‌بندی می‌شود. نفت‌هایی که وزن مخصوص، گرانروی و چگالی پایینتری دارند نفت سبک و نفت‌هایی که وزن مخصوص، گرانروی و چگالی بالاتری دارند نفت سنگین نامیده می‌شوند.

نفت‌هایی که گوگرد آن‌ها کمتر است نیز نفت شیرین و نفت‌های دارای گوگرد بیشتر نفت ترش نامیده می‌شوند که معمولاً نفت‌های میدان‌های جوان، به دلیل پختگی اندک، سنگین تر هستند و میزان گوگردشان بالاست.

استخراج، جابجایی و پالایش نفت‌های سبک و شیرین ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر است و میزان بیشتری از محصولاتی چون بنزین، نفتا، نفت سفید و سوخت‌های جت برگرفته از نفت سفید و گازوئیل‌های مرغوب را می‌توان از آن‌ها به دست آورد، به همین دلیل این نوع نفت‌ها بیشتر مورد علاقه پالایشگاه‌ها بوده و قیمت بالاتری دارند.

نفت خام چگونه حمل و نقل می شود؟

نفت خام به وسیله کشتی های بزرگ با نام نفتکش یا نفتکش های بزرگ و همچنین از طریق تانکرها حمل می شود. بزرگترین نفتکش ها می توانند ۵۰۰ هزار تن نفت خام را در خود جای دهند.

تصور کنید اگر یکی از این کشتی های نفتکش غول پیکر در دریا غرق شود! نفت خام به صورت یک سفره سطحی بر روی آب شناور باقی می ماند؛ این ماده چسبناک شبیه به قیر در می آید که به آن لکه‌های نفتی می گویند.

اگر لکه های نفتی در سطح اقیانوس و دریاها گسترده شوند، خطرات بسیار ناگواری برای پرندگان دریایی، ماهی ها، موجودات آبزی و گیاهان ایجاد می کنند.

سوالات متن درس هفتم مطالعات اجتماعی پایه ششم ابتدایی

نفت چگونه به وجود می آید؟
بیشتر دانشمندان معتقدند نفت از انباشته شدن بقایای جانوران و گیاهان در کف دریاهای قدیمی به وجود آمده است. این مواد در بین لایه های رسوبی قرار گرفته و بر اثر گرما و فشار زیاد و تغییرات شیمیایی در طول میلیون ها سال به نفت تبدیل شده اند.

انسان ها انرژی مورد نیاز خود را از کجا به دست می آوریم؟ 
به اشکال گوناگون از طبیعت

سه گروه عمده ی انرژی را نام ببرید. 
سوخت های فسیلی مانند نفت، گاز و زغال سینگ و غیره. انرژی های نو یا قابل تجدید مانند انرژی خورشیدی ، باد ، آب وغیره، انرژی هسته ای؛ بیشترین انرژی مورد نیاز ما از سوخت های فسیلی به دست می آید.

منظور از سوخت های فسیلی چیست؟ 
سوخت هایی مانند نفت، گاز، زغال سنگ و غیره.

چه انرژی هایی نو یا قابل تجدید هستند؟ 
انرژی خورشیدی، باد، آب و غیره.

بیش ترین انرژی مورد نیاز ما از کدام گروه سوخت ها به دست می آید؟ 
سوخت های فسیلی

سوخت های فسیلی را تعریف کنید؟ 
به زغال سنگ، نفت، گاز و مشتقات آن ها نظیر گازوئیل و بنزین سوخت های فسیلی می گویند.

چرا نفت و گاز را میراثی از گذشته می دانند؟ 
چون میلیون ها سال طول می کشد تا این منابع در زیر زمین تشکیل شود.

بعد از سوخت های فسیلی بیش ترین انرژی که ما از آن استفاده می کنیم چیست؟ 
انرژی برق

بیشتر منابع نفتی ایران در کدام قسمت کشور قرار دارد؟ 
جنوب غربی و غرب

بیشتر منابع نفتی ایران در غرب در کدام استان قرار دارد؟ 
استان کرمانشاه

منابع نفتی جنوب غربی در کدام نواحی قرار دارد؟ 
منابع جنوب غربی در استان خوزستان و خلیج فارس ذخیره شده است.

به غیر از غرب و جنوب غربی در کدام نواحی ایران نفت کشف و استخراج شده است؟ 
در اطراف تهران و قم

اولین چاه نفت ایران در چه زمانی و در کجا حفر شد؟ 
حدود صد سال پیش در شهر مسجد سلیمان در استان خوزستان

از چه زمانی توجه بیگانگان به منابع کشور ما جلب شد؟ 
از زمان کشف و استخراج نفت در ایران

چرا در ابتدا شرکت های خارجی استخراج نفت ایران را انجام می دادند؟ 
این شرکت های بیگانه با قراردادهایی که با ایران می بستند منافع زیادی از نفت ایران به دست می آوردند.

امروزه استخراج نفت در کشورمان چگونه انجام می شود؟ 
پس از پیروزی انقلاب اسلامی همه ی کارهای استخراج و پالایش نفت توسط متخصصان ایرانی انجام می شود.

نفت خام چگونه به پالایشگاه منتقل می شود؟ 
از طریق لوله به پالایشگاه منتقل می شود.

نفت تصفیه شده در پالایشگاه چه می شود؟ 
بیشتر نفت تصفیه شده و فرآورده های نفتی تولید شده در پالایشگاه از طریق لوله به نقاط مختلف کشور منتقل می شود.

یکی از مهم ترین تجارت های جهان امروز چیست؟ 
صادرات و واردات نفت و گاز

کشورهایی که منابع نفت و گاز ندارند چه می کنند؟ 
برای انجام فعالیت های خود مانند حمل و نقل و سوخت کارخانه هایشان از کشورهای دیگر نفت و گاز خریداری می کنند.

بیشتر نفت ایران چگونه استفاده می شود؟ 
بخش عمده ای از نفت ایران به کشورهای دیگر صادر می شود.

پول به دست آمده از صادرات نفت ایران چگونه استفاده می شود؟ 
در فعالیت های مختلف کشور مصرف و خرج می شود.چرا ایران تلاش می کند، به صادرات نفت وابسته نباشد و سایر کالاها را به خارج صادر کند؟ 
زیرا اول این که استخراج نفت کم تر باشد و برای مصرف آیندگان هم از منابع نفت و گاز باقی بماند و دوم این که اگر روزی منابع نفت و گاز تمام شود کشور دچار مشکلات اقتصادی نشود.

---