چرا باید توبه نصوح کنیم؟

 توبه در لغت به معنای بازگشت است. یعنی انسان راهی را برود و سپس  برگردد. برخی بر این باورند که توبه بر دو معنی دلالت دارد ، یكى حیاء و خجالت کشیدن و دیگری به رُجوع و برگشت .توبه کردن نوعی بازگشت است و به این معنا است روح و نفس انسان که مدتی از زندگی خود را با یک سری از صفات و خصلت های ناپسند گذرانده و سپری کرده و با آن ها همدم بوده است، به دلیل یک انقلاب و تحول درونی آن ها را ترک کند و بر گردد.

همچنین توبه در اصطلاح به معنای شرمندگی از انجام گناه و بازگشت به سمت پروردگار است. در حقیقت انسان قبل از هر چیزی پس از ارتکاب گناه باید خجالت زده شود و آنگاه از گناهش برگردد. توبه باید قبل از فرارسیدن نشانه های مرگ صورت گیرد و شخص عاصی و گناهکار نباید گناه را از روی لجالت و عناد با ذات پروردگار انجام داده باشد.

توبه نصوح

خداوند در قرآن مجید در سوره تحریم آیه 8مى فرماید:

یا ایها الذین آمنوا توبوا الى الله توبة نصوحا، عسى ربكم ان یكفر عنكم سیئاتكم

اى كسانى كه ایمان آورده اید، توبه كنید توبه اى خالص ، امید است بااین كار پروردگارتان گناهانتان را ببخشد.

بهتر است که توبه انسان، توبه نصوح  و توبه ای واقعی باشد. نصوح در لغت  به معنای خالص است و توبه نصوح یعنی به گونه باشد که شخص دیگر آن کار زشت و ناپسند را انجام ندهد و مجددا آن کار زشت را انجام ندهد.

نصوح مردی شبیه زنهابو د. او صدایش نازک بود، صورتش مو نداشت و اندامی و قیافه ای  زنانه داشت و از این وضع ظاهرش سوء استفاده کرد و در حمام زنانه کار دلاکی میکرد و کسی هم از وضع او خبر نداشت. او از این راه، هم امرار معاش میکرد و هم برایش لذت بخش بود.

او چند بار توبه کرده بود تا دیگر مرتکب این گناه نشود ، اما توبه اش را می شکست . روزی دختر شاه به حمام رفت و مشغول استحمام شد. از قضا گوهر با ارزش او  همانجا گم شد. دختر پادشاه ناراحت شد و دستور داد که همه را تفتیش کنند. وقتی نوبت به نصوح رسید او از ترس رسوایی، خود را در خزینه حمام پنهان کرد.

وقتی دید مأمورین برای گرفتن او به خزینه آمدند، به خدای تعالی رو آورد و از روی اخلاص و به صورت قلبی همانجا توبه کرد. ناگهان از بیرون حمام صدایی آمد که دست از این بیچاره بردارید که گوهر پیدا شد و مأموران او را رها کردند.

 نصوح از خدا تشکر کرد و از خدمت دختر شاه مرخص شد و به خانه خود رفت. او متوجه شد که پروردگار چه عنایت و توجه ای به او کرده و این بود که بر توبه اش ثابت قدم ماند و از گناه کناره گرفت.

 او دیگر به حمام نرفت و چند روزی از غیبت او می گذشت که دختر شاه او را به کار در حمام زنانه دعوت کرد و نصوح جواب داد که دستم علیل شده و قادر به دلاکی و مشت و مال نیستم و دیگر هم به حمام نرفت.

 نصوح هر مقدار مالی که از راه گناه به دست اورده بود را  در راه خدا به فقرا داد و از شهر خارج شد و در کوهی که در چند فرسنگی آن شهر بود، سکونت کرد و به عبادت خدا مشغول شد.

این بود ماجرای توبه نصوح ، که چه خوب است همه بندگان ، از گناهی که انجام داده اند اظهار پشیمانی کنند و به پیشگاه خداوند توبه نصوح داشته باشند. در واقع حقیقت توبه ندامت و پشیمانى از گناه است و لازم است فرد تصمیم بگیرد در آینده دیگر ان کار ناپسند را انجام ندهد.

شخصى از پیامبر سؤال کرد که توبه نصوح چیست، حضرت فرمود: شخص توبه کننده به هیچ وجه بازگشت به گناه نکند، چنان که شیر به پستان هرگز باز نمى‏گردد.

 در واقع توبه نصوح و توبه ای که واقعی باشد، چهار شرط دارد؛ پشیمانى قلبى، استغفار زبانى، ترک گناه و تصمیم بر ترک در آینده.

 کسی که توبه می کند ، مانند این است که لباس چرکین را از بدن درآورده و به جای آن لباس پاک و تمیز  می پوشد.

 رابطه ی توبه و استغفار در قرآن

در کتاب قرآن مجید ، آیات فراوانی درباره توبه کردن آمده است و و در آیات بسیارى، مردم به استغفار و طلب آمرزش از درگاه خدا دعوت شده‌اند و بیشتر از 80 بار سخن از توبه و پذیرش توبه به میان آمده است.

در واقع، استغفار و طلب بخشش از درگاه خداوند، یکی از مراحل توبه واقعی است که انسان همراه با حالت پشیمانی از گناه، از خداوند درخواست عفو و بخشش می کند.  

حضرت علی ( علیه السلام) می فرماید: توبه پشیمانی قلب و استغفار با زبان است.

همانطور که در ابتدای مطلب گفتیم سوره تحریم آیه 8 آن که سخن از توبه نصوح به میان آورده و در ادامه چند آیه دیگر را ذکر می کنیم:

قُل یا عِبادِىَ الَّذینَ اسرفُوا على اَنفُسهِم لا تَقْنطوا مِن رَحمَة الله إنّ الله یَغفرُ الذُّنوبَ جَمیعاً إنَّه هو الغَفورُ الرّحیم(زمر / 53)؛ بگو اى بندگان من كه بر خود اسراف و ستم كرده‌اید، از رحمت خداوند نومید نشوید كه خدا همه گناهان را مى‌آمرزد و او بسیار بخشنده و مهربان است.

این آیه به گناهكاران پشیمان بشارت مى‌دهد. در حقیقت در تمام كلمات این آیه لطف و مهر الهى نهفته است و خداوند همه را بنده‌ى خود و لایق دریافت رحمتش دانسته است و یأس از رحمت،  را حرام می داند. خداوند همه‌ى گناهان را مى‌بخشد با این همه رأفت و مهربانى اعلام مى‌كند كه تهدیدهاىی که در آیات قبل از آن آمده ، براى تربیت انسان‌هاست نه انتقام و كینه.

البته باید این نکته را توجه داشته بشیم که مراد قرآن از اینكه مى‌فرماید،خداوند همه گناهان را مى‌بخشد، آن نیست كه انسان گناه كند و بگوید خدا مى‌آمرزد، بلكه مراد آن است كه همه گناهان هر قدر هم بزرگ باشند قابل آمرزش است و نباید از رحمت الهى مأیوس بود و طبیعتاً راه دریافت آمرزش الهى، توبه و جبران گناه است .

 در آیه بعدی می فرماید: وَأَنِیبُوا إِلَىٰ رَبِّكُمْ وَأَسْلِمُوا لَهُ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَكُمُ الْعَذَابُ ثُمَّ لَا تُنْصَرُونَ (54/زمر) و به درگاه خدای خود به توبه و انابه باز گردید و تسلیم امر او شوید پیش از آنکه عذاب به شما فرا رسد و هیچ نصرت و نجاتی نیابید.

أَنِیبُوا به معنای ان است که برگردید و توبه کنید.در آیه‌ى قبل، از رحمت و مغفرت الهى خبر داد تا زمینه را براى بازگشت مردم فراهم كند و در این آیه فرمان توبه و انابه مى‌دهد و براى آن كه ضرورت توبه و بازگشت را بیان كند خطر عذاب را مطرح كرده است.

 در واقع پیامی که این آیه از قرآن دارد این است که توبه، شرط بهره‌مند شدن از آمرزش الهى است و باید همراه با تسلیم باشد وگرنه نفاق است.همچنین به این نکته اشاره دارد که فرصت‌ها را غنیمت شمریم كه توبه پیش از آمدن عذاب پذیرفته مى‌شود و جز بازگشت به درگاه خدا هیچ راهى براى نجات و رسیدن به نصرت الهى در كار نیست.

 آیه دیگری که اشاره به توبه دارد: وَهُوَ الَّذِی یَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ وَیَعْفُو عَنِ السَّیِّئَاتِ وَیَعْلَمُ مَا تَفْعَلُونَ (25/شوری) و اوست خدایی که توبه بندگانش را می‌پذیرد و گناهان را می‌بخشد و هر چه کنید می‌داند.

 پیامی که در این آیه وجود دارد این است که پذیرش توبه گناهكاران و عفو آنان تنها در اختیار خداوند است و در اسلام بن بست وجود ندارد و راه بازگشت همواره باز است و خداوند تمام گناهان بنده ها را مى‌بخشد و با وعده ی عفو و بخشش ، منحرفان را به توبه تشویق مى‌كند.البته بنده های توبه کار خدا باید بدانند که توبه باید همراه تغییر در رفتار و گفتار باشد و گرنه نوعى تظاهر و ریاكارى است كه خداوند آن را بهتر مى‌داند.

إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَیُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ (بقره/222) همانا خدا آنان را که پیوسته به درگاهش توبه کنند و هم پاکیزگان دور از هر آلایش را دوست می‌دارد.

 در این آیه از قرآن آمده است که توبه و برگشت از لغزش، راه محبوبیّت نزد خداوند است و خداوند دوست دارد که بندگانش از کار زشت و ناپسندی که کرده اند، بازگردند.

وَالَّذِینَ إِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَكَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ (آل عمران/ 135) و آنان که اگر کار ناشایسته کنند و یا ظلمی به نفس خویش نمایند خدا را به یاد آرند و از گناه خود (به درگاه خدا) توبه کنند.

 این آیه می فرماید (افراد با تقوا) كسانى هستند كه هرگاه كار زشتى انجام دهند و یا به خود ستم كنند، به یاد خدا هستند و براى گناهان خود استغفار مى‌كنند.

پیامی این آیه این است که گاهى افراد متّقى مرتکب گناه می شوند و باید گفت که خطرناك‌تر از انجام گناه، غفلت از گناه و بى‌توجّهى به زشتى آن است. اما انسانهای باتقوا  اگر هم گناه كنند، بلافاصله استغفار مى‌كنند و خدا را یاد می کنند و همین ذکر و یاد خدا ، نشانه ی توبه است. تا یاد خدا در دل گناهكار زنده است، مى‌تواند در مدار متقین وارد شود.

متّقى كسى است كه اصرار بر گناه نداشته باشد. زیرا اصرار بر گناه، نشانه‌ى سبك شمردن آن و غفلت از یاد خداست.

آثار توبه و استغفار

توبه کردن و استغفار از پیشگاه خداوند، آثاری و برکاتی را برای زندگی انسان به همراه دارد. در ادامه برخی از انها را بیان می کنیم:

گستردگی رحمت و مغفرت الهی

یکی از اثار توبه و استغفار ، زیاد شدن رحمت و مغفرت الهی است. خداوند، در مقابل استغفار و توبه، وعده پذیرش آن توبه و آمرزش گناهان را داده است . اما آیا خداوند همه گناهان را اگر چه بسیار گناه سنگین)با توبه و بخشش می بخشد؟

همانطور که در آیات بالا اشاره کردیم،می توانیم به این نتیجه برسیم که در هیچ زمان و در هیچ وضعیتی، جایی برای ناامیدی و مایوس شدن از درگاه خداوند وجود ندارد و رحمت بیکران الهی همواره شامل حال بندگان ، به خصوص مؤمنان می شود.

هر چند در این آیات و روایات، به انسان مژده و بشارت ، بخشش و عفو گناهان داده شده است، اما انسان مؤمن باید همواره با تاثیر پذیری از تعالیم قرآن، راه تعالی و كمال را برای خود فراهم کند؛چرا که ایمان واقعی به انسان جرأت ارتكاب گناه و معاصی را نمی دهد.

 به هر حال انسان باید بداند که گناه اثر خود را می گذارد و حتی اگر آثار آن محو هم شود ولی باز هم انسان از آن کمالاتی که می توانست با تقوا و انجام اعمال صالح انجام دهد، محروم می ماند و این با هیچ چیز جبران نخواهد شد.

صفای باطنی:

 یکی دیگر از آثار توبه و استغفار ، صفای باطنی است. در واقع توبه و استغفار، روح را شستشو  داده و دل را با صفا می کند. پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) می فرماید: «قلوب آدمیان همانند فلزات به زنگار ویژه خود مبتلا می شود، پس آن ها را بوسیله استغفار و تلاوت قرآن صیقل دهید .»

در امان ماندن از وسوسه های شیطان:

 انسان با توبه و استغفار از وسوسه ی شیطان در امان می ماند. شیطان دشمن قسم خورده انسان است و  لحظه ای از برنامه ریزی برای گمراهی انسان دست بر نمی دارد. از این رو انسان همواره باید مراقب باشد تا از شر شیطان در امان باشد.

پیامبر (ص) می فرماید: سه گروه از شر ابلیس و لشکریان او در امانند: کسانی که به یاد خداوند هستند، کسانی که از ترس خدا گریه می کنند و کسانی که در سحرگاهان استغفار می کنند.

توفیق رزق معنوی:

یکی دیگر از آثار توبه و استغفار ، توفیق رزق معنوی برای انسان است.به دست آوردن علو و معارف ، رزق معنوی است که انسان بر اثر گناه از ان محروم می ماند و زمانی که از پیشگاه خداوند توبه و استغفار می کند، زمینه برای بهره مندی از آن علوم و معارف فراهم می شود.

از امام صادق ( ع) نقل شده است: هرکس به مدت دو ماه بطور متوالی استغفار نماید، گنجی از علم یا ثروت، رزق و روزی او خواهد شد.

---