آداب و رسوم شهرهای مختلف ایران در شب یلدا (قسمت سوم)
در میان مردم ایران باستان، شب یلدا از اهمیت ویژهای برخوردار بود. بهطوریکه این شب (شب چله) در تقویم رسمی ایرانیان درج شده بود.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
تاریخ : يکشنبه 1399/09/23 ساعت 12:16
همانطور که می دانید هر شهر و استانی در ایران، برای برگزاری جشن شب یلدا آداب و رسوم مخصوص خود را دارند، ولی این بدین معنا نیست که مراسمی متفاوت تر از شهرهای دیگر برگزار کنند، بلکه مردم شهرهای مختلف؛ سنتهای خاص خود را برای برگزاری بلندترین شب سال و شروع زمستان دارند.
در بسیاری از نقاط شهر اهواز، وانتبارهای حامل هندوانه و خربزه دیده میشوند که مردم را به خرید آن دعوت میکنند و شور و حال خاصی میان مردم این شهر برای برگزاری آیین شب یلدا به وجود میآورند. مردم خوزستان تا سحر انتظار میکشند تا از قارون افسانهای استقبال کنند. قارون در لباس هیزمشکن برای خانوادههای فقیر تکههای چوب میآورد.
این چوبها به طلا تبدیل میشوند و برای آن خانواده، ثروت و برکت به همراه میآورند. به خانه بزرگترها رفته و دورهم جمع شده و شب را به شوخی و خنده می گذرانند. آجیل، هندوانه، انار، شیرینی و خرما و لبو وآش وشیرینیهای مختلف از جمله خوراکیهای این آیین کهن است.
غذای دیگری که در این شب توسط مردم استان هرمزگان تهیه می شود،هواری ماهی و قلیه ماهی است که خوردن آن در جمع گرم خانوادگی صفایی دارد.آنها در این شب با زدن سازهای بادی به شادی و پایکوبی می پردازند و آخرین روز پاییز را با شادی پشت سر می گذارند و در پایانی ترین دقایق آن بزرگان فامیل برای کوچک ترها دعای عاقبت بخیری می کنند.
در این شب اقوام در کنار هم غذاهای سنتی یزدی مانند آش شولی یزدی صرف میکنند. آش شولی یکی از غذاهای مورد علاقه مردمان یزد که سبزی خاص این آش(اسفناج، شوید،برگ چغندر)، چغندر، نعناع خشک، سرکه از مهم ترین مواد تشکیل دهنده این آش سنتی است.
بختیاریها اعتقاد دارند در شب یلدا، ماست، شیر، پنیر، کنجد، کدو و نان جوی که خورده شود تا پایان سال موجب فزونی و فراوانی نعمت میشود و باعث میشود که تا سال بعد از این نعمتها بخورند.
شب یلدا در قوم بختیاری به عنوان شب چله خوانده میشود، بختیاریها در این شب کدو تنبلهای بزرگی که نماد خورشید را برای آنها دارد، آبپز میکنند و آنرا به صورت ریز ریز شده در آش کشک میخورند.
خواندن اشعاری به همین منظورمانند: امشو اول قاره، خیر د هونت بواره ( امشب اول یلدا یا اول زمستان است خیر از خانه ات ببارد)، نون و پنیر و شیره ------- کیخا هونت نمیره (نان و پنیر و شیره کدخدا خانه ات نمیرد)، چی به علی کوشکه بیاره( چیزی بده علی کوچک یا بچه ات بیاورد) میخوانند.
صاحب خانه کمی آجیل گندم برشته با میوه و شیرینی در شال میگذارد و ضمن بالا کشیدن شال و محتویاتش به عنوان تشکر از صاحب خانه، دوباره شعر را تکرار میکنند وسپس شال را برمیدارند و به روی پشت بامهای دیگر میروند و دوباره ترانه فوق را میخوانند.
در این شب همچنین مردم با استفاده از گندم، شاهدانه، کنجد و گردو، تنقلاتی خاص تهیه میکنند و با جمع شدن افراد خانواده کنار هم از آن استفاده میکنند.در لرستان شب چله (شو اول قاره) گندم شیره هم میخورند که از این طریق گندم را در شیره میخیسانند و زردچوبه و نمک را با آن مخلوط میکنند سپس آن را روی ساج برشته میکنند و همراه بادام، گردو، کشمش، سیاه دانه و کنجد مخلوط میکنند.
آداب و رسوم خاصی همچون جمع شدن در منزل بزرگ ترها، گرفتن فال حافظ و خوردن انواع شیرینی های سنتی با عطر و بوی خاص نظیر کله کنجی، برجی برساق، گنمه شیره، انواع تنقلات و تخمه، هندوانه و انار، موز و سیب، پخت برخی شیرینی های خانگی از جمله آداب مردم دیار ایلام در برگزاری شب یلدا است.
در زمان های قدیم تر همزمان با شب چله شماری از جوانان و نوجوانان به صورت دسته جمعی به درب منازل مردم می رفتند و پس از دق الباب ابیات زیر را می سرودند؛
- شیلی میلی، خالی ده قولی، ده س کی وانو وه خیر بی پی لی، (سلام علیکم، دست کدبانویی که خال سعادت بر پا دارد سخاوتمند و سعادتمند باد).
- ئی مشهو ئه وه ل وه هاره خیر ده حونه ت بی واره، (امشب آغاز بهاره امیدواریم باران خیر و برکت خونه شما رو فرا بگیرد).
- نانو په نیرو شیره کیخا حونه ت نه میره، (نان و پنیر و حلوا به ما عطا کن تا برای صاحب خانه دعا کنیم که نمیره).
صاحب خانه بلافاصله با شنیدن این اشعار که به صورت دسته جمعی و موزون خوانده می شد مقداری پول، قند، خرما، شیرینی یا تنقلات برای آنها می آورد.
متیل داستانی افسانهای و طولانی است كه نسل به نسل و به طور شفاهی از گذشتگان به ارث رسیده است، مثل داستان معروف دو برادر اصطلاح محلی به نامهای "احمعیل و مهمعیل" دو مرد قوی هیكل و بزرگ كه به سفارش مادرشان به كوه میروند و بر بلندترین قسمت كوه قرارمیگیرند و چلوسی (آتش) كه در دست دارند را با تمام قدرت به هوا پرتاب میكنند اگر آن چلوس (آتش) به خشكی خورد متأسفانه زمستانی سرد و خشک در پیش است كه خسارات فراوانی به كشاورزان و دامداران وارد میشود و مردم نگران و آشفته میشوند، اما اگر آن چلوس به دریا خورد زمستانی پر از بارش برف و باران و سالی سرشار از نعمتهای خداوند در پیش است و سال رونق كشاورزی است كه مردم زمستان سخت و طاقت فرسا را به امید بهاری پربار به پایان میرسانند.
دیگر اینكه در این شب به نیت بارش برف و سفیدی زمستان آشهای محلی مثل شیربرنج و یا دووا (آش دوغ) در تشتهای بزرگ میپزند تا جوابگوی جمعیت زیاد اعضای خانواده باشد و اعتقاد دارند چون از اوایل شروع فصل سرما غذای داغ و گرم میپزند در این شب باید غذایی مثل آش دوغ درست كنند.
شام شب یلدا معمولاً غذاهای سنتی مانند آش کارده، شله بادام و شله ماش است که البته در سالهای اخیر به غذاهایی مانند کباب و غذاهای امروزی تغییر شکل یافته است. پذیرایی از مهمانان با آجیلهای محلی مانند کلخنگ، مغز بنه، گندم برشته، کنجد بو داده، انجیر و مویز خشک انجام می گیرد.
آیین کاسه بهره یا بردن غذا برای همسایههای فقیر یکی دیگر از آیینهای سنتی مردم این دیار است که نه تنها در شب یلدا بلکه در همه ایام سال بین مردم کهگیلویه و بویراحمد رایج است.
در این شب اعضای خانواده دور هم در خانه بزرگترها جمع میشوند و با سرگرمیهای متنوع تا پاسی از شب بیدار میمانند و هندوانه وانواع میوههای سال را در این شب میخورند.
خوردن انواع آجیل ها، حافظ خوانی، گرفتن فال نخود، چهار بیتو خوانی نیز از دیگر مراسم این شب میباشد. در میان میوهها خوردن هندوانه بیش از همه مورد توجه میباشد زیرا مردم کرمان بر این باورند اگر در این شب هندوانه بخورند سرما و لرزی که در آن شب در اثر خوردن هندوانه بر آنها مستولی میشود باعث میشود از گرمای تابستان رنج نبرند
از انواع بازیها و تفریحات این شب هم یک بازی بوده به نام "ماردوره" که عبارت بود از اینکه هر فردی که در مهمانی شب یلدا بوده باید نیت میکرده و یک شی کوچک مانند تکمه، سوزن قفلی، سکه و یا هر شی کوچک دیگر در ظرفی سفالین به شکل پارچ میانداخته.
سپس یک نفر مسئول برداشتن اشیاء ازتوی ظرف میشد و دیگران یک بیت شعر میخواندند، بعد از آن مسئول ظرف هم به طور شانسی یک شی در میآورد و آن شعری که خوانده میشود به عنوان فال صاحب شی بود. بعد از بازی مادوره نوبت به تعریف یک خاطره شیرین یا یک لطیفه میرسید که همه افراد می بایست آن را تعریف کنند..
موعد چله: از اول دیماه تا۱۰بهمن بود.
موعد چله کوچیکه: از دهم بهمن آغاز میشد و تا سی بهمن ادامه دارد.
البته آیین برگزاری شب چله در اصفهان به دو نام چله زری(ماده) و عمو چله(نر) تقسیم میشود زیرا از گذشته تاکنون همه موجودات و اشیاء را بر اساس جنس مذکر و مونث تقسیم میکردند .اصفهانیها دوشب را به عنوان شب چله برپا میکردند و آیینهای مخصوص به این شب را به جا میآوردند. آیین شب چله در شهر اصفهان خانوادگی برگزار میشده است و خانوادههای اصفهانی با پهن کردن سفرهیی با عنوان "سفره شب چله"، این شب را گرامی میداشتند
هندوانه بهعنوان نمادی کروی که برونش سبز و درونش قرمز است و سمبل خورشید محسوب میشود، به عنوان مهمترین میوه بر سر سفره چله قرار میگیرد. از دیگر بخشهای این آیین در اصفهان قدیم پهن کردن تمام البسه و رخت خوابها در هوای آزاد بویژه در مقابل خورشید با هدف خوش آمدگویی به "عمو چله" و "چله زری" بوده است.
دختر بچه ای پس از اتمام هر شعر بر یک پارچه نبریده و آب ندیده سوزن می زند و مهمان ها بنا به ترتیبی که نشسته اند شعرهای پیرزن را فال خود می دانند.همچنین در مناطق دیگر همدان تنقلاتی که مناسب با آب و هوای آن منطقه است در این شب خورده می شود. در تویسرکان و ملایر، گردو و کشمش و مویز نیز خورده می شود که از معمولترین خوراکی های موجود در این استان هاست.
آئین و رسوم برگزاری جشن یلدا در ایران
آئین شب یلدا در خوزستان
در استان خوزستان بر اساس سنتی دیرینه، پدربزرگها و مادر بزرگها نیز با فراهم کردن و پذیرایی از فامیل با تنقلات محلی و آجیل های شب یلدا، کانون گرم خانه را برای پذیرایی از فرزندان و نوه های خود مهیا میکنند.در بسیاری از نقاط شهر اهواز، وانتبارهای حامل هندوانه و خربزه دیده میشوند که مردم را به خرید آن دعوت میکنند و شور و حال خاصی میان مردم این شهر برای برگزاری آیین شب یلدا به وجود میآورند. مردم خوزستان تا سحر انتظار میکشند تا از قارون افسانهای استقبال کنند. قارون در لباس هیزمشکن برای خانوادههای فقیر تکههای چوب میآورد.
این چوبها به طلا تبدیل میشوند و برای آن خانواده، ثروت و برکت به همراه میآورند. به خانه بزرگترها رفته و دورهم جمع شده و شب را به شوخی و خنده می گذرانند. آجیل، هندوانه، انار، شیرینی و خرما و لبو وآش وشیرینیهای مختلف از جمله خوراکیهای این آیین کهن است.
آئین شب یلدا در استان هرمزگان (بندرعباس)
مردمان استان هرمزگان در شب یلدا همگی به دورهم غذاهای سنتی درست کرده و خوش می گذرانند. می توان ازاین سنت غذایی نان رگاگ و درست کردن غذایی به نام سوراغ و مهیاوه که بعد از تهیه به همراه نانی میل می شود نام برد.غذای دیگری که در این شب توسط مردم استان هرمزگان تهیه می شود،هواری ماهی و قلیه ماهی است که خوردن آن در جمع گرم خانوادگی صفایی دارد.
بیشتر بخوانید:
چرا مردم ایران شب یلدا را جشن میگیرند؟
چرا مردم ایران شب یلدا را جشن میگیرند؟
آئین شب یلدا در استان بوشهر
مردم استان بوشهر نیز همچون دیگر شهرهای ایران، این آیین کهن را با رفتن به خانه بزرگترها و شب نشینی میگذرانند. مصرف هندوانه در شب یلدا در میان مردم شهر بوشهر همانند دیگر استانهای جنوبی کشور بسیار اهمیت دارد.آئین شب یلدا در یزد
شب یلدا در استان یزد نیز همانند شهرهای دیگر کشورمان آداب و رسوم خاص خود را دارد که در این شب، افراد یک فامیل در خانهی یکی از بزرگان فامیل جمع میشوند و به خواندن قرآن و حافظ میپردازند و درخانه بعضی از خانوادههای یزدی هم موسیقی سنتی نواخته میشود.در این شب اقوام در کنار هم غذاهای سنتی یزدی مانند آش شولی یزدی صرف میکنند. آش شولی یکی از غذاهای مورد علاقه مردمان یزد که سبزی خاص این آش(اسفناج، شوید،برگ چغندر)، چغندر، نعناع خشک، سرکه از مهم ترین مواد تشکیل دهنده این آش سنتی است.
آئین شب یلدا در چهار محال و بختیاری
در شب یلدا در استان چهارمحال و بختیاری، چند خانواده دور هم جمع میشوند و کسانی که شاهنامه را از حفظ هستند برای دیگران میخوانند. خیلی پیش آمده که کسانی که شاهنامه را از بر میخوانند حتی سواد خواندن و نوشتن نداشته باشند.بختیاریها اعتقاد دارند در شب یلدا، ماست، شیر، پنیر، کنجد، کدو و نان جوی که خورده شود تا پایان سال موجب فزونی و فراوانی نعمت میشود و باعث میشود که تا سال بعد از این نعمتها بخورند.
شب یلدا در قوم بختیاری به عنوان شب چله خوانده میشود، بختیاریها در این شب کدو تنبلهای بزرگی که نماد خورشید را برای آنها دارد، آبپز میکنند و آنرا به صورت ریز ریز شده در آش کشک میخورند.
آئین شب یلدا در استان لرستان
شب چله در میان مردم مناطق لر و لر نشین دارای آداب و رسوم خاصی است و به آن "شو اول قاره" میگویند. شب نشینی، دید و بازدید اقوام، فال چهل سرو، فال حافظ، پختن غذاهای خاص این شب، دراز کردن شال یا چادری از پشت بام همسایه برای دریافت آجیل و میوه از سوی دیگر همسایگان است.خواندن اشعاری به همین منظورمانند: امشو اول قاره، خیر د هونت بواره ( امشب اول یلدا یا اول زمستان است خیر از خانه ات ببارد)، نون و پنیر و شیره ------- کیخا هونت نمیره (نان و پنیر و شیره کدخدا خانه ات نمیرد)، چی به علی کوشکه بیاره( چیزی بده علی کوچک یا بچه ات بیاورد) میخوانند.
صاحب خانه کمی آجیل گندم برشته با میوه و شیرینی در شال میگذارد و ضمن بالا کشیدن شال و محتویاتش به عنوان تشکر از صاحب خانه، دوباره شعر را تکرار میکنند وسپس شال را برمیدارند و به روی پشت بامهای دیگر میروند و دوباره ترانه فوق را میخوانند.
در این شب همچنین مردم با استفاده از گندم، شاهدانه، کنجد و گردو، تنقلاتی خاص تهیه میکنند و با جمع شدن افراد خانواده کنار هم از آن استفاده میکنند.
بیشتر بخوانید:
جملات زیبا و خواندنی در خصوص شب یلدا
جملات زیبا و خواندنی در خصوص شب یلدا
آئین شب یلدا در استان ایلام
مردم دیار کردنشین استان ایلام نیز از کهن روزگار دور تاکنون با حفظ بسیاری از آداب و رسوم خاص خود در ایام های ویژه سال همچنان آن را برگزار کرده و گرامی می دارند.آداب و رسوم خاصی همچون جمع شدن در منزل بزرگ ترها، گرفتن فال حافظ و خوردن انواع شیرینی های سنتی با عطر و بوی خاص نظیر کله کنجی، برجی برساق، گنمه شیره، انواع تنقلات و تخمه، هندوانه و انار، موز و سیب، پخت برخی شیرینی های خانگی از جمله آداب مردم دیار ایلام در برگزاری شب یلدا است.
در زمان های قدیم تر همزمان با شب چله شماری از جوانان و نوجوانان به صورت دسته جمعی به درب منازل مردم می رفتند و پس از دق الباب ابیات زیر را می سرودند؛
- شیلی میلی، خالی ده قولی، ده س کی وانو وه خیر بی پی لی، (سلام علیکم، دست کدبانویی که خال سعادت بر پا دارد سخاوتمند و سعادتمند باد).
- ئی مشهو ئه وه ل وه هاره خیر ده حونه ت بی واره، (امشب آغاز بهاره امیدواریم باران خیر و برکت خونه شما رو فرا بگیرد).
- نانو په نیرو شیره کیخا حونه ت نه میره، (نان و پنیر و حلوا به ما عطا کن تا برای صاحب خانه دعا کنیم که نمیره).
صاحب خانه بلافاصله با شنیدن این اشعار که به صورت دسته جمعی و موزون خوانده می شد مقداری پول، قند، خرما، شیرینی یا تنقلات برای آنها می آورد.
آئین شب یلدا در کهگیلویه و بویراحمد
استان کهگیلویه و بویراحمد، همانند همه سرزمین زیبای ایران آریایی اعضای خانواده گردهم جمع میشوند تا پیرترین اما دوست داشتنیترین فرد خانواده برایشان متیل بگوید.آیین شب یلدا از رسوم دلپذیر و به یاد ماندنی در میان ایرانیان است و ایرانی ها این شب را در هر کجای دنیا که باشند جشن می گیرند.
متیل داستانی افسانهای و طولانی است كه نسل به نسل و به طور شفاهی از گذشتگان به ارث رسیده است، مثل داستان معروف دو برادر اصطلاح محلی به نامهای "احمعیل و مهمعیل" دو مرد قوی هیكل و بزرگ كه به سفارش مادرشان به كوه میروند و بر بلندترین قسمت كوه قرارمیگیرند و چلوسی (آتش) كه در دست دارند را با تمام قدرت به هوا پرتاب میكنند اگر آن چلوس (آتش) به خشكی خورد متأسفانه زمستانی سرد و خشک در پیش است كه خسارات فراوانی به كشاورزان و دامداران وارد میشود و مردم نگران و آشفته میشوند، اما اگر آن چلوس به دریا خورد زمستانی پر از بارش برف و باران و سالی سرشار از نعمتهای خداوند در پیش است و سال رونق كشاورزی است كه مردم زمستان سخت و طاقت فرسا را به امید بهاری پربار به پایان میرسانند.
دیگر اینكه در این شب به نیت بارش برف و سفیدی زمستان آشهای محلی مثل شیربرنج و یا دووا (آش دوغ) در تشتهای بزرگ میپزند تا جوابگوی جمعیت زیاد اعضای خانواده باشد و اعتقاد دارند چون از اوایل شروع فصل سرما غذای داغ و گرم میپزند در این شب باید غذایی مثل آش دوغ درست كنند.
شام شب یلدا معمولاً غذاهای سنتی مانند آش کارده، شله بادام و شله ماش است که البته در سالهای اخیر به غذاهایی مانند کباب و غذاهای امروزی تغییر شکل یافته است. پذیرایی از مهمانان با آجیلهای محلی مانند کلخنگ، مغز بنه، گندم برشته، کنجد بو داده، انجیر و مویز خشک انجام می گیرد.
آیین کاسه بهره یا بردن غذا برای همسایههای فقیر یکی دیگر از آیینهای سنتی مردم این دیار است که نه تنها در شب یلدا بلکه در همه ایام سال بین مردم کهگیلویه و بویراحمد رایج است.
آئین شب یلدا در استان کرمان
کرمانیها نیز همانند سایر ایرانیان این شب را گرامی میدارند. هندوانه، انار، آجیل، کماچ و کلمپه و سایر شیرینیهای محلی، شب یلدا در خانهها دیده میشود. سفرهای شیرین و خوشرنگ كه دور آن تمام لبها خندان است و شاد.در این شب اعضای خانواده دور هم در خانه بزرگترها جمع میشوند و با سرگرمیهای متنوع تا پاسی از شب بیدار میمانند و هندوانه وانواع میوههای سال را در این شب میخورند.
خوردن انواع آجیل ها، حافظ خوانی، گرفتن فال نخود، چهار بیتو خوانی نیز از دیگر مراسم این شب میباشد. در میان میوهها خوردن هندوانه بیش از همه مورد توجه میباشد زیرا مردم کرمان بر این باورند اگر در این شب هندوانه بخورند سرما و لرزی که در آن شب در اثر خوردن هندوانه بر آنها مستولی میشود باعث میشود از گرمای تابستان رنج نبرند
از انواع بازیها و تفریحات این شب هم یک بازی بوده به نام "ماردوره" که عبارت بود از اینکه هر فردی که در مهمانی شب یلدا بوده باید نیت میکرده و یک شی کوچک مانند تکمه، سوزن قفلی، سکه و یا هر شی کوچک دیگر در ظرفی سفالین به شکل پارچ میانداخته.
سپس یک نفر مسئول برداشتن اشیاء ازتوی ظرف میشد و دیگران یک بیت شعر میخواندند، بعد از آن مسئول ظرف هم به طور شانسی یک شی در میآورد و آن شعری که خوانده میشود به عنوان فال صاحب شی بود. بعد از بازی مادوره نوبت به تعریف یک خاطره شیرین یا یک لطیفه میرسید که همه افراد می بایست آن را تعریف کنند..
آئین شب یلدا در استان اصفهان
در استان اصفهان نیز از قدیم آیینهای ویژهای وجود داشته که کم و بیش هنوزهم ادامه دارد. به باور اصفهانیهای قدیم، زمستان به دو بخش "چله" و "چلهکوچیکه" تقسیم میشود.موعد چله: از اول دیماه تا۱۰بهمن بود.
موعد چله کوچیکه: از دهم بهمن آغاز میشد و تا سی بهمن ادامه دارد.
البته آیین برگزاری شب چله در اصفهان به دو نام چله زری(ماده) و عمو چله(نر) تقسیم میشود زیرا از گذشته تاکنون همه موجودات و اشیاء را بر اساس جنس مذکر و مونث تقسیم میکردند .اصفهانیها دوشب را به عنوان شب چله برپا میکردند و آیینهای مخصوص به این شب را به جا میآوردند. آیین شب چله در شهر اصفهان خانوادگی برگزار میشده است و خانوادههای اصفهانی با پهن کردن سفرهیی با عنوان "سفره شب چله"، این شب را گرامی میداشتند
هندوانه بهعنوان نمادی کروی که برونش سبز و درونش قرمز است و سمبل خورشید محسوب میشود، به عنوان مهمترین میوه بر سر سفره چله قرار میگیرد. از دیگر بخشهای این آیین در اصفهان قدیم پهن کردن تمام البسه و رخت خوابها در هوای آزاد بویژه در مقابل خورشید با هدف خوش آمدگویی به "عمو چله" و "چله زری" بوده است.
آئین شب یلدا در همدان
در استان همدان نیز همانند دیگر استانهای کشورمان، شب یلدا آداب و رسوم خاص خود را دارد. همدانی ها فالی می گیرند با نام "فال سوزن"، همه دور تا دور اتاق می نشینند و پیرزنی به طور پیاپی شعر می خواند.دختر بچه ای پس از اتمام هر شعر بر یک پارچه نبریده و آب ندیده سوزن می زند و مهمان ها بنا به ترتیبی که نشسته اند شعرهای پیرزن را فال خود می دانند.
بیشتر بخوانید:
متن عاشقانه برای تبریک شب یلدا
متن عاشقانه برای تبریک شب یلدا
این مطلب صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانهای بازنشر شده و محتوای آن لزوما مورد تایید تبیان نیست .