آداب و رسوم شهرهای مختلف ایران در شب یلدا (قسمت دوم)
ایرانیان از زمان قدیم تا به امروز در آغاز زمستان جشنی برپا می کردند که به آن شب چله می گفتند، كه این شب در میان اقوام گوناگون متفاوت است. ولی متاسفانه امروزه تجملگرایی و چشم و همچشمی بر یلدای ایرانی، سایه افکنده و از آئین های ساده گذشته دیگر خبری نیست.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
تاریخ : يکشنبه 1399/09/23 ساعت 11:54
چشم و هم چشمی و هزینه تراشیهای بعضی از خانوادهها، شب یلدا را به شبی پرخرج تبدیل کرده و آداب و رسوم خوش بلندترین شب سال به مهمانیهای تجملاتی بدل شده و ماهیت اصلی خود را از دست داده است.
میوههایی نیز دراین شب خورده میشود که به گونهای نمادی از خورشید است مانند هندوانه سرخ، انار سرخ، سیب سرخ و یا لیموی زرد، قصههایی از عشق جاودانه شیرین و فرهاد، رستم و سهراب، حکایت حسین کرد شبستری و خواندن اشعار زیبا و دلنشین شامی کرمانشاهی در گذشته نقل مجالس شب یلدا در کرمانشاه بود.
بنا بر رسمی دیرینه مردم این استان به خانه بزرگترین فرد فامیل که معمولا پدر بزرگ و مادر بزرگ بودند میرفتند و با تکاندن برف های زمستان از لباس هایشان در گرمای آرامش بخش کرسی می نشستند. افراد فامیل بر سر یک سفره باهم شام میخوردند و بر روی سفره مخصوص این شب خوردنی های متنوعی چیده میشد.
خوردنیهایی از مانند آجیل، راحت الحلقوم، مشکلگشا، شیرینی محلی دست پخت مادر بزرگ ها به خصوص نان شیرینی معروف "نان پنجرهای، کاک و نان برنجی"، و میوههایی چون انار، سیب و هندوانه که نگین این سفره بود.یکی دیگر از آداب زیبایی که شب یلدا در استان کرمانشاه وجود دارد گرفتن فال حافظ است که مردم با اعتقادات خاص خود رهنمودهایش را چراغ راه مشکلات خود در زندگی قرار میدهند. همچنین دختران دم بخت با این کار از باز شدن بخت خود در آن سال خبری میگرفتند.
برگزاری جشنها و نشستهای خانوادگی همراه با گروهی از اعتقادات اسطورهای، شبی خاطرهانگیز را برای خانوادههای زاهدانی به خصوص کودکان ونوجوانان فراهم میکند. گفتن قصه، گرفتن فال حافظ، بازیهای دستهجمعی نظیر گل یا پوچ و بیان لطیفه و خاطره را از سرگرمیهای شب یلدا در این منطقه عنوان کرد.
پیش از این که ارتباطات به این آسانی نبود در آذربایجان از اواخر تابستان مقدار زیادی هندوانه و خربزه در تور میگذاشتند و آن را از سقف آشپرخانه آویزان میکردند تا در هوای آزاد خراب نشود و یا اینکه در کاه قرار میدادند. هندوانه مهمترین خوراک شب چله مردم استان آذربایجان است.
در خطهٔ آذربایجان رسم بر این است که در این شب خوانچهای تزیین شده به خانهٔ تازه عروس یا نامزد خانواده بفرستند. مردم آذربایجان در سینی خود هندوانه ها را تزئین می کنند و شال های قرمزی را اطرافش می گذارند. درحالی که مردم شمال یک ماهی بزرگ را تزئین می کنند و به خانهٔ عروس می برند.
نواحی شمالی ایران از جمله آذربایجان شرقی و غربی از جمله نقاط بسیار مهم در کشورهستند و شب یلدا در این استان ها از آیین ویژه ای برخوردار است.
در شب یلدا مردم آذربایجان مشغول خوردن هندوانه چله می شوند و غالبا اولین ضربه چاقو را ریش سفید مجلس به هندوانه می زند. او در هنگام این کار جمله قادا بلامیزی بو گئجه کسدوخ (بلایای خودمان را امروز بریدیم) می گویند. در آذربایجان نیز مانند خراسان طبق های شب چله ای که با کادوهای مختلف پر شده است از طرف خانواده داماد برای خانواده عروس فرستاده می شود.
در بیشتر شهرها و روستاهای آذربایجان شرقی رسم بر این است که کسانی که نامزد هستند در دوران نامزدی در این شب برای نامزدهای خود "خوانچه" طبق میفرستند و اقوام در هر چه بهتر بودن این خوانچهها کمک میکنند. محتویات خوانچهها عبارتند از شیرینی، پرتقال، سیب، انار، هندوانه، آیینه و پارچه که با پولک و تور تزیین میشود.
هنگام غروب، زنان فامیل هدایایی به رسم یاری به منزل داماد آورده و به جشن و پایکوبی میپردازند. سپس طبقهای آماده را بر سر افرادی که معین شده قرار داده و روانه خانه عروس میکنند و مادر عروس پس از تحویل طبقها، هدایای مانند پول، شیرینی، جوراب و دستمال به آنها میدهد.
فردای این شب مادر دختر تمام طبقها را در اتاق میهمان چیده و از زنان فامیل برای صرف میوه و شیرینی دعوت میکند. همچنین علاوه بر فرستادن سهم چله برای نوعروس، در نخستین سال ازدواج زوج های تبریزی، پدر عروس قبل از غروب آفتاب سهم دختر و دامادش را که شامل هندوانه، میوه، آجیل، شیرینی، یک قواره پیراهنی باکفش و چادری روانه منزل آنها میکند.
اغلب مردم در این شب برنج، مرغ و آش شیر پخته و بعداز شام نیز از تنقلات موجود در منزل شامل قاورقا (گندم برشته با شاهدانه) آجیل، لبو، هویچ، حلوای گردو انواع میوه، خربزه، هندوانه و خشکبارهایی چون انگور، بادام و سنجد میل میکنند.زنان معمولا تا پایان چله کوچک خانه تکانی نمیکنند و اعتقاد دارند اگر در طول این دو چله کسی خانه تکانی کند، چله او را نفرین میکند و اگر چله کسی را نفرین کند به نکبت و بدبختی گرفتار میشود.
مردم مهاباد به رسم بسیاری دیگر از مناطق کردنشین با حضور در شب نشینی و محفل دوستانه سعی در بهتر گذراندن طولانی ترین شب سال دارند.
نام گذاری یلدا به (شب چله) به این علت است که در باور تاریخی و اجتماعی مردم این منطقه در حقیقت زمستان به دوبخش چله بزرگ و چله کوچک تقسیم شده که چهل روز اول (از اول دی ماه تا دهم بهمن) را چله بزرگ و بیست روز بعدی را (از دهم بهمن تا اول اسفند) چله کوچک می نامند.
در شبهای چله افراد فامیل دور کرسی چوبی جمع میشدند و به قصههای بزرگترها گوش میدادند. زنان و دختران روستایی در گرگ و میش شبهای چله در تکاپو و هیجانی خاص ملزومات غذا و تنقلات ویژه این شب را مهیا و برای گذران ساعات خوش در کنار فامیل لحظه شماری میکردند.
آنها در سینیهای قدیمی مسی، انواع میوه و تنقلات به ویژه هندوانه، انگور، تخمه و نخودچی و کشمش و خرما را مهیا میکردند. دراین شب استثنایی پس از صرف شام و خواندن دعای شکر درپای سفره، همگی در کنار هم، از شادیها و غمها، موفقیتها، اعتقادات، امیدها و بیمهاشان میگفتند .
بزرگترها و ریش سفیدان فامیل در این شب علاوه بر خواندن اشعار حافظ، سعدی و فردوسی خاطرات و داستانهای کهن ایران زمین را برای اعضای خانواده نقل میکردند.
در شب یلدا، بزرگترها با کودکان هم بازی میشدند، "پر یا پوچ" و مشاعره از جمله بازیهایی است که در شب چله در مناطق مختلف استان مرکزی با مشارکت همه اعضای خانواده رواج داشت. این رسومات تا چنجاه سال پیش در شهر اراک و سایر مناطق استان مرکزی به شکلی فرا گیر وجود داشت اما اکنون به ندرت میتوان چنین جلوههایی را به چشم دید.
یکی از مراسم هایی که در شب یلدا و در میان خانم ها انجام می شود فال کلوک است. کلوک یک کوزه بزرگ با دهانه گشاد است که در این شب خانم های نشانه خاصی را در کوزه می اندازند و سپس یک دختر چه می آید و نشانه ای را از داخل کوزه خارج می کنند و سپس فردی به صورت فال شعری از حافظ می خواند. هر کس از شعری که برایش خوانده شده متوجه فالش می شود.
در گیلان هندوانه را حتماً فراهم میکنند و معتقدند که هر کس در شب چله هندوانه بخورد در تابستان احساس تشنگی نمیکند و در زمستان سرما را حس نخواهد کرد. همچنین مردم شهرها و روستاهای شرق گیلان در شب یلدا هنگام بریدن هندوانه شعری را با مضمون "امشب شب چله خانم جیرزیر پله ------- چاقو بزنیم هندانه کله سر" میخوانند.
در میان برخی مردم و جوانان دم بخت این استان مرسوم است که در شب یلدا فال هندانه پوس (پوست هندوانه) میگیرند، برای گرفتن این فال، هندوانه را به چهار قسمت طولی تقسیم میکنند و هر چهار پوست را به پشت سر خود میاندازند.
در این میان، چهار حالت پیش میآید، اگر دو قاچ هندوانه، سفید و دو قاچ، سبز باشد، به معنای حد وسط بودن برای نیت شخص است، اگر سه قاچ سبز و یک قاچ سفید بیفتد، نیت آن خوب است، اگر سه قاچ سفید و یک قاچ سبز باشد، نیت بد است، اگر هر چهار قاچ سبز باشد، به معنای خیلی خوب و اگر هر چهار قاچ سفید باشد، به معنای خیلی بد است.
آنان همچنین پای صحبت، بیان تجربیات و داستانهای بزرگترها تا پاسی از شب می نشینند و معتقدند که صبح بعد از یلدا روز پیروزی خورشید بر سیاهی و تاریکیها است.از سوی دیگر جشن یلدا علاوه بر اینکه بهانه ای برای دور هم جمع شدن اعضای خانواده و انجام صله رحم است موجب رفع کدورت های احتمالی برخی از خویشاوندان نیز می شود.
آئین و رسوم برگزاری جشن یلدا در ایران
آئین شب یلدا در کرمانشاه
استان کرمانشاه یکی از شهرهای کهن ایران زمین است و شب یلدا در میان مردمان این استان از جایگاه ویژهای برخوردار است و همواره با مراسم زیبا و با شکوهی همراه است. مردم کرمانشاه براساس آیینی کهن در این شب بیدار میمانند تا با شعر خواندن، قصه گفتن، فال حافظ گرفتن و آجیل خوردن با مادر جهان در تولد خورشید همراهی کنند.میوههایی نیز دراین شب خورده میشود که به گونهای نمادی از خورشید است مانند هندوانه سرخ، انار سرخ، سیب سرخ و یا لیموی زرد، قصههایی از عشق جاودانه شیرین و فرهاد، رستم و سهراب، حکایت حسین کرد شبستری و خواندن اشعار زیبا و دلنشین شامی کرمانشاهی در گذشته نقل مجالس شب یلدا در کرمانشاه بود.
بنا بر رسمی دیرینه مردم این استان به خانه بزرگترین فرد فامیل که معمولا پدر بزرگ و مادر بزرگ بودند میرفتند و با تکاندن برف های زمستان از لباس هایشان در گرمای آرامش بخش کرسی می نشستند. افراد فامیل بر سر یک سفره باهم شام میخوردند و بر روی سفره مخصوص این شب خوردنی های متنوعی چیده میشد.
خوردنیهایی از مانند آجیل، راحت الحلقوم، مشکلگشا، شیرینی محلی دست پخت مادر بزرگ ها به خصوص نان شیرینی معروف "نان پنجرهای، کاک و نان برنجی"، و میوههایی چون انار، سیب و هندوانه که نگین این سفره بود.
بیشتر بخوانید:
جملات زیبا و خواندنی در خصوص شب یلدا
جملات زیبا و خواندنی در خصوص شب یلدا
آئین شب یلدا در استان کردستان
در کردستان؛ مانند سایر مناطق کوهستانی ایران این آیین تاریخ کهنی دارد که به همان نام قدیمیش "شو چله" خوانده میشود و در شهر سنندج مرکز استان کردستان از قدیم اکثر خانهها غذای دلمه و نان سنگک برای پذیرایی از مهمانها آماده میکنند و این به صورت سنتی در این شهر تبدیل شده است.آئین شب یلدا در سیستان و بلوچستان
مردم زاهدان نیز بر اساس یک سنت دیرینه در شب یلدا در خانه بزرگ قوم گردهم میآیند و به قصههایی که پدربزرگها و مادر بزرگها برایشان نقل میکنند گوش میدهند.برگزاری جشنها و نشستهای خانوادگی همراه با گروهی از اعتقادات اسطورهای، شبی خاطرهانگیز را برای خانوادههای زاهدانی به خصوص کودکان ونوجوانان فراهم میکند. گفتن قصه، گرفتن فال حافظ، بازیهای دستهجمعی نظیر گل یا پوچ و بیان لطیفه و خاطره را از سرگرمیهای شب یلدا در این منطقه عنوان کرد.
آئین شب یلدا در آذربایجان غربی
شب یَلدا یا شب چلّه یکی از کهنترین جشنهای ایرانی است. در این جشن، طی شدن بلندترین شب سال و به دنبال آن بلندتر شدن طول روزها در نیمکرهٔ شمالی، که مصادف با انقلاب زمستانی است، گرامی داشته میشود.
در خطهٔ آذربایجان رسم بر این است که در این شب خوانچهای تزیین شده به خانهٔ تازه عروس یا نامزد خانواده بفرستند. مردم آذربایجان در سینی خود هندوانه ها را تزئین می کنند و شال های قرمزی را اطرافش می گذارند. درحالی که مردم شمال یک ماهی بزرگ را تزئین می کنند و به خانهٔ عروس می برند.
نواحی شمالی ایران از جمله آذربایجان شرقی و غربی از جمله نقاط بسیار مهم در کشورهستند و شب یلدا در این استان ها از آیین ویژه ای برخوردار است.
در شب یلدا مردم آذربایجان مشغول خوردن هندوانه چله می شوند و غالبا اولین ضربه چاقو را ریش سفید مجلس به هندوانه می زند. او در هنگام این کار جمله قادا بلامیزی بو گئجه کسدوخ (بلایای خودمان را امروز بریدیم) می گویند. در آذربایجان نیز مانند خراسان طبق های شب چله ای که با کادوهای مختلف پر شده است از طرف خانواده داماد برای خانواده عروس فرستاده می شود.
آئین شب یلدا در آذربایجان شرقی
استان آذربایجانشرقی نیز به عنوان یکی از خطههای زرخیز ایران زمین برای زنده نگه داشتن این شب به یادماندنی برای خود آداب و رسوم ویژهای دارند که به پارهای از آنان اشاره میشود. اکثر مردم آذربایجان در شب یلدا "چیلله قارپیزی" (هندوانه چله) میخورند و معتقدند باخوردن هندوانه، لرز و سوز سرما به تنشان تاثیر نداشته و اصلا سرمای زمستان را حس نمیکنند.در بیشتر شهرها و روستاهای آذربایجان شرقی رسم بر این است که کسانی که نامزد هستند در دوران نامزدی در این شب برای نامزدهای خود "خوانچه" طبق میفرستند و اقوام در هر چه بهتر بودن این خوانچهها کمک میکنند. محتویات خوانچهها عبارتند از شیرینی، پرتقال، سیب، انار، هندوانه، آیینه و پارچه که با پولک و تور تزیین میشود.
هنگام غروب، زنان فامیل هدایایی به رسم یاری به منزل داماد آورده و به جشن و پایکوبی میپردازند. سپس طبقهای آماده را بر سر افرادی که معین شده قرار داده و روانه خانه عروس میکنند و مادر عروس پس از تحویل طبقها، هدایای مانند پول، شیرینی، جوراب و دستمال به آنها میدهد.
فردای این شب مادر دختر تمام طبقها را در اتاق میهمان چیده و از زنان فامیل برای صرف میوه و شیرینی دعوت میکند. همچنین علاوه بر فرستادن سهم چله برای نوعروس، در نخستین سال ازدواج زوج های تبریزی، پدر عروس قبل از غروب آفتاب سهم دختر و دامادش را که شامل هندوانه، میوه، آجیل، شیرینی، یک قواره پیراهنی باکفش و چادری روانه منزل آنها میکند.
اغلب مردم در این شب برنج، مرغ و آش شیر پخته و بعداز شام نیز از تنقلات موجود در منزل شامل قاورقا (گندم برشته با شاهدانه) آجیل، لبو، هویچ، حلوای گردو انواع میوه، خربزه، هندوانه و خشکبارهایی چون انگور، بادام و سنجد میل میکنند.
بیشتر بخوانید:
متن عاشقانه برای تبریک شب یلدا
متن عاشقانه برای تبریک شب یلدا
آئین شب چله یا شب یلدا در مهاباد
آخرین شب فصل خزان به خانواده ها برای دور هم بودن و از کنار هم لذت بردن بهانه ای می دهد و خود می رود. مراسم طولانی ترین شب سال در مهاباد مانند دیگر مناطق کرد نشین مهاباد با شکوه خاصی برگزار می شود، که به(شه وی چله) معروف است.مردم مهاباد به رسم بسیاری دیگر از مناطق کردنشین با حضور در شب نشینی و محفل دوستانه سعی در بهتر گذراندن طولانی ترین شب سال دارند.
نام گذاری یلدا به (شب چله) به این علت است که در باور تاریخی و اجتماعی مردم این منطقه در حقیقت زمستان به دوبخش چله بزرگ و چله کوچک تقسیم شده که چهل روز اول (از اول دی ماه تا دهم بهمن) را چله بزرگ و بیست روز بعدی را (از دهم بهمن تا اول اسفند) چله کوچک می نامند.
آئین شب یلدا در استان مرکزی
اما آیین شب یلدا در استان مرکزی از دیرباز در سه شب متوالی باعناوین شب "چلهبزرگه"، "چله وسطی" و "چلهکوچیکه" برگزار میشد و اقوام و دوستان سفرهای از مهر را میگشودند و از هر دری سخنی میگفتند. یکی از آیینهای ویژه یلدا در استان مرکزی همانند دیگر استانهای کشور دیدار و بزرگان و سالخوردگان فامیل است.در شبهای چله افراد فامیل دور کرسی چوبی جمع میشدند و به قصههای بزرگترها گوش میدادند. زنان و دختران روستایی در گرگ و میش شبهای چله در تکاپو و هیجانی خاص ملزومات غذا و تنقلات ویژه این شب را مهیا و برای گذران ساعات خوش در کنار فامیل لحظه شماری میکردند.
آنها در سینیهای قدیمی مسی، انواع میوه و تنقلات به ویژه هندوانه، انگور، تخمه و نخودچی و کشمش و خرما را مهیا میکردند. دراین شب استثنایی پس از صرف شام و خواندن دعای شکر درپای سفره، همگی در کنار هم، از شادیها و غمها، موفقیتها، اعتقادات، امیدها و بیمهاشان میگفتند .
بزرگترها و ریش سفیدان فامیل در این شب علاوه بر خواندن اشعار حافظ، سعدی و فردوسی خاطرات و داستانهای کهن ایران زمین را برای اعضای خانواده نقل میکردند.
در شب یلدا، بزرگترها با کودکان هم بازی میشدند، "پر یا پوچ" و مشاعره از جمله بازیهایی است که در شب چله در مناطق مختلف استان مرکزی با مشارکت همه اعضای خانواده رواج داشت. این رسومات تا چنجاه سال پیش در شهر اراک و سایر مناطق استان مرکزی به شکلی فرا گیر وجود داشت اما اکنون به ندرت میتوان چنین جلوههایی را به چشم دید.
آئین شب یلدا در استان فارس
استان فارس و شهر شیراز از جمله شهرهای ایران است که آداب خاص و جالبی برای شب یلدا دارند. در این شب افراد فامیل دور هم جمع می شوند و با خوردن میوه و آجیل های مخصوص که از انجیر، قصبک، خرک، برنجک تشکیل شده است شب را به صبح می رسانند.یکی از مراسم هایی که در شب یلدا و در میان خانم ها انجام می شود فال کلوک است. کلوک یک کوزه بزرگ با دهانه گشاد است که در این شب خانم های نشانه خاصی را در کوزه می اندازند و سپس یک دختر چه می آید و نشانه ای را از داخل کوزه خارج می کنند و سپس فردی به صورت فال شعری از حافظ می خواند. هر کس از شعری که برایش خوانده شده متوجه فالش می شود.
آئین شب یلدا در استان مازندران
در مازندران شب یلدا بسیار با اهمیت و گرامی داشته می شود. در این شب همه مردم به خانه پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها رفته و ضمن دور هم نشینی و خواندن فال حافظ و فردوسی خوانی به خوردن تنقلات و میوه جات خصوصا انار و هندوانه و ازگیل می پردازند و با خوردن و نوشیدن و شنیدن صحبت ها و داستان های بزرگترها شب را به صبح می رسانند و معتقدند که صبح بعد از یلدا روز پیروزی خورشید بر سیاهی و تاریکی ها است.آئین شب یلدا در استان گیلان
مردم استان گیلان مثل مناطق مختلف اداب و رسوم ویژهای دارند، در شب یلدا از تنقلاتی مانند هندوانه، آب ازگیل یا آب کونوس، برشته برنج و سه میوه محلی پرتقال، گلابی محلی به نام "خوج" و لیمو استفاده میکنند.در گیلان هندوانه را حتماً فراهم میکنند و معتقدند که هر کس در شب چله هندوانه بخورد در تابستان احساس تشنگی نمیکند و در زمستان سرما را حس نخواهد کرد. همچنین مردم شهرها و روستاهای شرق گیلان در شب یلدا هنگام بریدن هندوانه شعری را با مضمون "امشب شب چله خانم جیرزیر پله ------- چاقو بزنیم هندانه کله سر" میخوانند.
در میان برخی مردم و جوانان دم بخت این استان مرسوم است که در شب یلدا فال هندانه پوس (پوست هندوانه) میگیرند، برای گرفتن این فال، هندوانه را به چهار قسمت طولی تقسیم میکنند و هر چهار پوست را به پشت سر خود میاندازند.
در این میان، چهار حالت پیش میآید، اگر دو قاچ هندوانه، سفید و دو قاچ، سبز باشد، به معنای حد وسط بودن برای نیت شخص است، اگر سه قاچ سبز و یک قاچ سفید بیفتد، نیت آن خوب است، اگر سه قاچ سفید و یک قاچ سبز باشد، نیت بد است، اگر هر چهار قاچ سبز باشد، به معنای خیلی خوب و اگر هر چهار قاچ سفید باشد، به معنای خیلی بد است.
آئین شب یلدا در گلستان
در این شب جوانان گلستان به خانه پدربزرگ ها و مادر بزرگ ها رفته و ضمن دورهمنشینی و خواندن حافظ، شاهنامه و نَقل اندازی (داستان های شفاهی)، تنقلات و میوه های تابستانی، باغی و جنگلی از قبیل هندوانه، انار، لیمو و پرتقال، ولیک و کندس و شیرینی هایی همچون "مَت و کَسمَک" تناول می کنند.آنان همچنین پای صحبت، بیان تجربیات و داستانهای بزرگترها تا پاسی از شب می نشینند و معتقدند که صبح بعد از یلدا روز پیروزی خورشید بر سیاهی و تاریکیها است.
بیشتر بخوانید:
چرا مردم ایران شب یلدا را جشن میگیرند؟
چرا مردم ایران شب یلدا را جشن میگیرند؟
این مطلب صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانهای بازنشر شده و محتوای آن لزوما مورد تایید تبیان نیست .