آداب و رسوم شهرهای مختلف ایران در شب یلدا (قسمت اول)
شب یلدا در ایران با شبنشینی اعضای خانواده و اقوام در کنار یکدیگر برگزار میشود. جشنی که مردم ایران در این شب برگزار می کنند، بسیار خاطره انگیز بوده؛ چرا که سنتها و رسوم جذابی در این شب اجرا میشود.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
تاریخ : يکشنبه 1399/09/23 ساعت 11:30
ایرانیان هر ساله، انقلاب زمستانی را که برابر با شامگاه سیام آذرماه و بامداد یكم دیماه است، را با آئین و رسوم مخصوص جشن می گیرند. جشن شب چله، همانند بسیاری از سنت های ایران باستان، ریشه در رویدادی كیهانی دارد. شب یلدا در اندیشه و باورهای مردم باستان به عنوان زمان زایش یا تولد دیگرباره خورشید دانسته میشد و آنرا گرامی و فرخنده میداشتند.
آجیل مخصوص شب یلدا از دیگر ملزومات تهرانیها بوده که ترکیب آن نشانی از اعتقاد و تجربه اهالی تهران قدیم به خواص گوناگون میوههای خشک است و آن را آخشیج می نامیدند، تهرانیها شب یلدا را همه ساله جشن میگیرند تا سنتهای زیبای قدیم در لابلای زندگی مدرنیته شهرنشینیشان حفظ شود.
مردم قم به رسم گذشته برای شب یلدا آجیلی از گندم برشته و سوهان و و کشمش، کنجد، شاهدانه، گردو و فندق تهیه نموده و در کنار سایر تنقلات مصرف مینمایند.آجیل، گندم برشته، میوههای فصلی، انواع تخمه و بادام زمینی، شیرینی، انار، سوهان و پشمک از جمله تنقلات قمی ها در شب یلدا می باشد.
در این شب اگر دختری تازهعروس باشد خانواده او هدیهای با مقداری آجیل و میوه و شیرینی به منزل داماد میآورند و اگر پسر و دختری با هم نامزد باشند، خانواده پسر در شب یلدا هدیهای برای این دختر به منزل پدرش میبرند.در گذشته اوایل شب یلدا بعضی از پسر بچهها به بالای پشت بام منازل رفته و ریسمانی را به یک شال بزرگ بسته به پایین و به طرف درب خانهها میفرستادند و شعر میخواندند و سپس صاحبخانه مقداری آجیل و میوه و شیرینی در شال آنها میگذاشت و بچهها از صاحبخانه تشکر میکردند.
انواع میوه ها نظیر هندوانه، آجیل و شیرینی درکنار تفال به دیوان حافظ، از دیرباز زینت بخش سفرههای شب یلدای ایرانیان بوده و هست و همدلی و همنشینی اعضای خانواده و خویشاوندان نیز پای ثابت این جشن بوده است. در آیین سنت قاشقزنی افراد با پوشاندن سر و صورت خود به درب منازل رفته و با به صدا در آوردن قاشق صاحب خانه را از حضور خود آگاه میکردند.در این هنگام صاحب خانه نیز به میمنت این شب مقداری از تنقلات و شیرینی خانگی را در ظرف آنان میریخت.
در استان البرز به جهت حضور اقوام مختلف که هر کدام آیین خاص خود را دارند استانی است، لبریز از فرهنگهایی که ورود به هریک از آنها مردمشناسی خاص خود را میطلبد، بی شک ضیافت شبانه یلدا در البرز آمیخته از فرهنگهای مختلف از آذری و مازنی گرفته تا کرد و لر، استانی با شب یلدایی خاص را تجربه میکند.
مردم روستاهای شهرستان طالقان مراسم شب چله به خانه بزرگ روستا رفته و طولانیترین شب سال را در کنار یگدیگر و با شور و حال خاصی میگذرانند.
در شب چله، طالقانیها دور کرسی نشسته و بزرگ ده با خواندن قران و دعا برای پرباری محصول در سال آینده شب نشینی را شروع میکنند.زنان نیز تدارک پذیرایی را میبینند و تنقلات گذرادن این شب را از چند روز قبل فراهم میکنند. هندوانه، سنجد، گردو، گندم برشته، کدو تنبل پخته شده، انگور خشک شده، زالزالک از تنقلات این شب است.
یکی از رسوم زیبا و جالب مردم طالقان در این شب مراسم درجی سران و شالاندازی است که به عنوان میراث ناملموس و یا معنوی ثبت ملی شده است.
در این رسم جالب جوانان ده در شب چله به بالای بام خانه رفته و از سوراخ روی بام که اصطلاحاً به آن درجی می گویند شالی پشمی را که به آن کیسهای بسته شده است را به پایین میفرستند و اهل خانه وقتی متوجه آن شدند، در آن کیسه میوه و دیگر تنقلات در آن ریخته و جوانان شال را بالا کشیده و وسایل داخل کیسه را بین خود تقسیم می کنند.
از بازیهایی که مردم طالقان در شب چله انجام میدهند، انگشتر بازی و گدره بازی است که مردم با شور و حال خاصی آن را انجام میدهند.خواندن اشعار محلی به همراه نی زدن از دیگر آیین ها مردم طالقان در شب چله است.
خوردن آجیل مخصوص، برگه زردآلو، انجیر خشک و انگور، مویز، توت خشک، نقل، سنجد، کشمش، بادام، هسته زردآلو، تخم کدو، تخم هندوانه، کِنو کُنجی(شاهدانه)حلوای سیاه، شیره انگور، شیره توت، لبو پخته، مغز گردو، حلوا کنجد، حلوای آریشه، حلوای سیاه، هندوانه، خربزه، شلقم، انار، به، سیب و شیرینی که هر یک نمادی به نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی به شمار میروند.
از آیینهای مردم استان در شب چله است و از جمله غذاهای این شب نیز "ته چین اسفناج" و "خورش فسنجان" است، همچنین بیدار ماندن تا پاسی از شب از جمله آداب و رسوم شب یلدا در این منطقه است. در بسیاری از روستاهای استان سمنان مرسوم است که دامداران در شب چله گوسفند پرواری را تحت عنوان "چله کُشی" قربانی کرده و گوشت آن را قرمه میکنند، از این گوشت که در شکمبه حیوان ذخیره میشود، برای تهیه غذا در فصل سرد سال بهره میبرند.
در بعضی مواقع که مادر بزرگها در آوردن تنقلات تاخیر میکنند کوچکترها شعر "هر که نیارد شب چره – انبارش موش بچره" سر میدهند و مادربزرگ در آوردن شب چره تعجیل میکند.
دراین شب اغلب مردم قزوین با خوردن سبزی پلو با ماهیدودی و سپس هندوانه، انار، انواع تنقلات از جمله کشمش، گردو، تخمه، آجیل مشگلکشا و انجیر خشک، شب نشینی خود را به اولین صبح زمستانی گره میزنند.
به عقیده مادر بزرگهای قزوینی اگر دراین شب ننه سرما گریه کند باران میبارد، اگر پنبههای لحاف بیرون بریزد برف میآید و اگر گردنبند مراوریدش پاره شود تگرگ میآید.یکی دیگر از آداب و رسوم شب یلدا فرستادن "خونچه چله" از سوی داماد به عنوان هدیه زمستانی برای عروس است. در این خونچه برای عروس پارچه، جواهر، کلهقند و هفت نوع میوه مثل گلابی هندوانه، خربزه، سیب، به با تزئینات خاصی فرستاده میشود.
مردان و جوانان فامیل با دستهای از چوبهای نازک درخت انار به نام "دسته گز" مایع مزبور را آنقدر هم میزنند تا به صورت کف درآید و این کار باید در محیط سرد صورت گیرد تا مایع مزبور کف کند. کف آماده شده با مخلوط کردن شیره شکر آماده خوردن شده و پس از تزیین با مغز گردو و پسته برای پذیرایی مهمانان برده میشود.
در این میان گروهی از جوانان قبل از شیرین کردن کفها با پرتاب آن به سوی همدیگر و مالیدن کف به سر و صورت یکدیگر شادی و نشاط را به جمع مهمانان میافزایند .
بازگویی خاطرات، قصهگویی پدر بزرگها و مادر بزرگها نیز یکی از مواردی است که یلدا را برای خانوادهها دلپذیرتر میکند. یکی دیگر از سنتهای کهن شب یلدا، چله بردن برای خانواده عروس است.
با فرا رسیدن شب چله مردهای جوان طبقهای آراسته میوه، شیرینی و کلهقند تزیین شده را به رسم هدیه به خانه عروس جوان میبرند. این طبقهای هدیه که معمولا مسی است و روی آن با سفرههای قرمز گلدوزی شده پوشانده شده، پر از ظرفهای بزرگ میوه پیچیده در زرورقهای رنگین با گل و نوارهای مواج میشود .
مردانی این طبقها را بر سر گذارده و در پی یکدیگر با شادی و پایکوبان راهی خانه عروس میشوند . خانواده دختر نیز به پاس قدردانی و به رسم یادبود لباس و یاقطعه پارچهای را برای خانواده داماد، در سینی خالی شده هدایا میگذارند.
اگر قبل از شب چله برف باریده باشد برخی از مردم شهر و روستا در این شب با خوردن برف شیره، با شیرین کردن کام با معجونی از بارش زمستانی، با سردی زمستان آشتی میکنند. همچنین بزرگترها با دادن حلوا قلقلی از کوچکترها پذیرایی میکنند.
حلوا قلقلی از کوبیده شدن مغز گردو، بادام، کنجد و دیگر دانههای روغنی تهیه و سپس در شیره انگور نیز خوابانده میشود. اما برخی از افراد کهنسال و نیز آشنایان به فرهنگ مردم در خراسان شمالی همه این آیین و مراسم را بهانهها و ترفندهایی برای گردهم آمدن خانوادهها، بجای آوردن صله ارحام و رفع کدورت های احتمالی بین خویشاوندان میدانند.آنان بر این باورند که پیشینیان در هر فصل به بهانهای سعی میکردهاند تا اقوام را جمع کرده و صلح، صفا و صمیمیت را در بین آنان حکم فرما کنند.
آئین و رسوم برگزاری جشن یلدا در ایران
جشن یلدا در ایران امروزه با گرد هم آمدن و شب نشینی اعضای خانواده و اقوام در کنار یکدیگر برگزار می شود. یکی از مهمترین آیین های شب یلدا یا شب چله، خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار و شیرینی و میوههای گوناگون است که همه جنبهٔ نمادی دارند و نشانهٔ برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی هستند.آئین شب یلدا در تهران
تهرانی درهمه اعیاد خود سنت حسنه جمع شدن افراد خانواده در منزل بزرگتر خانواده را منظور می کردند از رسومات یلدای تهران، صرف میوههای تابستانی از جمله هندوانه است که به دلیل نزدیکی این مراکز کشاورزی با تهران، میوه هندوانه در خوراکیهای شب یلدای مردم قرار گرفته است.آجیل مخصوص شب یلدا از دیگر ملزومات تهرانیها بوده که ترکیب آن نشانی از اعتقاد و تجربه اهالی تهران قدیم به خواص گوناگون میوههای خشک است و آن را آخشیج می نامیدند، تهرانیها شب یلدا را همه ساله جشن میگیرند تا سنتهای زیبای قدیم در لابلای زندگی مدرنیته شهرنشینیشان حفظ شود.
آئین شب یلدا در قم
شب چله درقم هم مانند مناطق دیگر ایران، نزد خانواده ها از اهمیت خاصی برخوردار بوده است و مردم از هفته قبل در تدارک میهمانی هر چند کوچک و خرید مایحتاج و تنقلات مخصوص این شب بودند. در بعضی از منازل، اقوام نزدیک و صمیمی دور هم جمع میشوند و تا آخر شب به گفت و گو میپردازند و با گرفتن فال و گفتن افسانههای کهن و محلی اوقات خوشی را سپری میکنند.بیشتر بخوانید:
متن عاشقانه برای تبریک شب یلدا
متن عاشقانه برای تبریک شب یلدا
در این شب اگر دختری تازهعروس باشد خانواده او هدیهای با مقداری آجیل و میوه و شیرینی به منزل داماد میآورند و اگر پسر و دختری با هم نامزد باشند، خانواده پسر در شب یلدا هدیهای برای این دختر به منزل پدرش میبرند.در گذشته اوایل شب یلدا بعضی از پسر بچهها به بالای پشت بام منازل رفته و ریسمانی را به یک شال بزرگ بسته به پایین و به طرف درب خانهها میفرستادند و شعر میخواندند و سپس صاحبخانه مقداری آجیل و میوه و شیرینی در شال آنها میگذاشت و بچهها از صاحبخانه تشکر میکردند.
انواع میوه ها نظیر هندوانه، آجیل و شیرینی درکنار تفال به دیوان حافظ، از دیرباز زینت بخش سفرههای شب یلدای ایرانیان بوده و هست و همدلی و همنشینی اعضای خانواده و خویشاوندان نیز پای ثابت این جشن بوده است. در آیین سنت قاشقزنی افراد با پوشاندن سر و صورت خود به درب منازل رفته و با به صدا در آوردن قاشق صاحب خانه را از حضور خود آگاه میکردند.در این هنگام صاحب خانه نیز به میمنت این شب مقداری از تنقلات و شیرینی خانگی را در ظرف آنان میریخت.
آئین شب یلدا در البرز
در گذشته، آیینهایی در این شب برگزار میشده، كه یكی از آنها جشنی شبانه و بیداری تا بامداد و تماشای طلوع خورشید تازه متولد شده است، جشنی كه از لازمههای آن، حضور بزرگان خانواده، به نماد كهنسالی خورشید در پایان پاییزاست و همچنین خوراكیهای فراوان برای بیداری دراز مدت؛ مانند انار، هندوانه و سنجد که به رنگ سرخ خورشید است را مصرف می کنند.
مردم روستاهای شهرستان طالقان مراسم شب چله به خانه بزرگ روستا رفته و طولانیترین شب سال را در کنار یگدیگر و با شور و حال خاصی میگذرانند.
در شب چله، طالقانیها دور کرسی نشسته و بزرگ ده با خواندن قران و دعا برای پرباری محصول در سال آینده شب نشینی را شروع میکنند.زنان نیز تدارک پذیرایی را میبینند و تنقلات گذرادن این شب را از چند روز قبل فراهم میکنند. هندوانه، سنجد، گردو، گندم برشته، کدو تنبل پخته شده، انگور خشک شده، زالزالک از تنقلات این شب است.
یکی از رسوم زیبا و جالب مردم طالقان در این شب مراسم درجی سران و شالاندازی است که به عنوان میراث ناملموس و یا معنوی ثبت ملی شده است.
در این رسم جالب جوانان ده در شب چله به بالای بام خانه رفته و از سوراخ روی بام که اصطلاحاً به آن درجی می گویند شالی پشمی را که به آن کیسهای بسته شده است را به پایین میفرستند و اهل خانه وقتی متوجه آن شدند، در آن کیسه میوه و دیگر تنقلات در آن ریخته و جوانان شال را بالا کشیده و وسایل داخل کیسه را بین خود تقسیم می کنند.
از بازیهایی که مردم طالقان در شب چله انجام میدهند، انگشتر بازی و گدره بازی است که مردم با شور و حال خاصی آن را انجام میدهند.خواندن اشعار محلی به همراه نی زدن از دیگر آیین ها مردم طالقان در شب چله است.
آئین شب یلدا در سمنان
مردم استان سمنان، شب یلدا را با آداب و آیین خاصی برگزار میکنند، از آداب و رسوم کویرنشینان استان سمنان در شب چله به عنوان "یلدان یلدان" نام برده میشود. دیگری خواندن شاهنامه و تفأل به حافظ در جمع خانواده است. نواختن نی همراه با زمزمه ترانهها و ادبیات محلی و نیز انجام بازیهای محلی در بسیاری نقاط از جمله سرگرمیهای مردم در بلندترین شب سال بشمار میرود.خوردن آجیل مخصوص، برگه زردآلو، انجیر خشک و انگور، مویز، توت خشک، نقل، سنجد، کشمش، بادام، هسته زردآلو، تخم کدو، تخم هندوانه، کِنو کُنجی(شاهدانه)حلوای سیاه، شیره انگور، شیره توت، لبو پخته، مغز گردو، حلوا کنجد، حلوای آریشه، حلوای سیاه، هندوانه، خربزه، شلقم، انار، به، سیب و شیرینی که هر یک نمادی به نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی به شمار میروند.
از آیینهای مردم استان در شب چله است و از جمله غذاهای این شب نیز "ته چین اسفناج" و "خورش فسنجان" است، همچنین بیدار ماندن تا پاسی از شب از جمله آداب و رسوم شب یلدا در این منطقه است. در بسیاری از روستاهای استان سمنان مرسوم است که دامداران در شب چله گوسفند پرواری را تحت عنوان "چله کُشی" قربانی کرده و گوشت آن را قرمه میکنند، از این گوشت که در شکمبه حیوان ذخیره میشود، برای تهیه غذا در فصل سرد سال بهره میبرند.
آئین شب یلدا در قزوین
مردم استان قزوین نیز این آیین کهن را با رفتن به خانه بزرگترها میگذرانند . به عقیده بزرگترها آوردن میوههای مختلف خشک و تر و میوههای سرخ فام که به "شب چره" معروف است، همراه با خوراکیهای دیگر شگون داشته و زمستان پر برکتی را نوید میدهد.در بعضی مواقع که مادر بزرگها در آوردن تنقلات تاخیر میکنند کوچکترها شعر "هر که نیارد شب چره – انبارش موش بچره" سر میدهند و مادربزرگ در آوردن شب چره تعجیل میکند.
دراین شب اغلب مردم قزوین با خوردن سبزی پلو با ماهیدودی و سپس هندوانه، انار، انواع تنقلات از جمله کشمش، گردو، تخمه، آجیل مشگلکشا و انجیر خشک، شب نشینی خود را به اولین صبح زمستانی گره میزنند.
به عقیده مادر بزرگهای قزوینی اگر دراین شب ننه سرما گریه کند باران میبارد، اگر پنبههای لحاف بیرون بریزد برف میآید و اگر گردنبند مراوریدش پاره شود تگرگ میآید.
بیشتر بخوانید:
چرا مردم ایران شب یلدا را جشن میگیرند؟
چرا مردم ایران شب یلدا را جشن میگیرند؟
آئین شب یلدا در زنجان
شب یلدا شب تولد زمین و به تعبیری تولد مهر و طولانی ترین شب سال است. یلدا در میان زنجانی ها شبی میمون و مبارک است که توسط آنها گرامی داشته می شود. صله ارحام یکی از بهترین دستاوردهای شب یلدا عنوان است. در زنجان در شب یلدا پیران و خردسالان جوانان و به خصوص بزرگترهای ایل در کنار هم جمع می شوند.آئین شب یلدا در خراسان جنوبی
در شهرهای خراسان خواندن شاهنامهٔ فردوسی در این شب مرسوم است. یکی از آیین های ویژه شب یلدا در استان خراسان رضوی و خراسان جنوبی برگزاری مراسم کف زدن است. در این مراسم ریشه گیاهی به نام چوبک را که در این دیار به "بیخ" مشهور است، در آب خیس کرده و پس از چند بار جوشاندن، در ظرف بزرگ سفالی به نام "تغار" میریزند .مردان و جوانان فامیل با دستهای از چوبهای نازک درخت انار به نام "دسته گز" مایع مزبور را آنقدر هم میزنند تا به صورت کف درآید و این کار باید در محیط سرد صورت گیرد تا مایع مزبور کف کند. کف آماده شده با مخلوط کردن شیره شکر آماده خوردن شده و پس از تزیین با مغز گردو و پسته برای پذیرایی مهمانان برده میشود.
در این میان گروهی از جوانان قبل از شیرین کردن کفها با پرتاب آن به سوی همدیگر و مالیدن کف به سر و صورت یکدیگر شادی و نشاط را به جمع مهمانان میافزایند .
آئین شب یلدا در خراسان شمالی
از جمله آیینهای شب یلدا در خراسان شمالی آن است که خانوادهها در این شبنشینی شب یلدا تفالی نیز به دیوان حافظ می زنند که اینکار هم معمولا توسط بزرگ خانواده صورت میگیرد. آنان دیوان خواجه شیراز را با نیت بهروزی و شادکامی می گشایند و فال و مراد دل خود را از او طلب میکنند.بازگویی خاطرات، قصهگویی پدر بزرگها و مادر بزرگها نیز یکی از مواردی است که یلدا را برای خانوادهها دلپذیرتر میکند. یکی دیگر از سنتهای کهن شب یلدا، چله بردن برای خانواده عروس است.
با فرا رسیدن شب چله مردهای جوان طبقهای آراسته میوه، شیرینی و کلهقند تزیین شده را به رسم هدیه به خانه عروس جوان میبرند. این طبقهای هدیه که معمولا مسی است و روی آن با سفرههای قرمز گلدوزی شده پوشانده شده، پر از ظرفهای بزرگ میوه پیچیده در زرورقهای رنگین با گل و نوارهای مواج میشود .
مردانی این طبقها را بر سر گذارده و در پی یکدیگر با شادی و پایکوبان راهی خانه عروس میشوند . خانواده دختر نیز به پاس قدردانی و به رسم یادبود لباس و یاقطعه پارچهای را برای خانواده داماد، در سینی خالی شده هدایا میگذارند.
اگر قبل از شب چله برف باریده باشد برخی از مردم شهر و روستا در این شب با خوردن برف شیره، با شیرین کردن کام با معجونی از بارش زمستانی، با سردی زمستان آشتی میکنند. همچنین بزرگترها با دادن حلوا قلقلی از کوچکترها پذیرایی میکنند.
حلوا قلقلی از کوبیده شدن مغز گردو، بادام، کنجد و دیگر دانههای روغنی تهیه و سپس در شیره انگور نیز خوابانده میشود. اما برخی از افراد کهنسال و نیز آشنایان به فرهنگ مردم در خراسان شمالی همه این آیین و مراسم را بهانهها و ترفندهایی برای گردهم آمدن خانوادهها، بجای آوردن صله ارحام و رفع کدورت های احتمالی بین خویشاوندان میدانند.
بیشتر بخوانید:
جملات زیبا و خواندنی در خصوص شب یلدا
جملات زیبا و خواندنی در خصوص شب یلدا
این مطلب صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانهای بازنشر شده و محتوای آن لزوما مورد تایید تبیان نیست .