یادداشت هایی درباره سرود دهم:
(به قلم جان. دی. سینکلر)
با این سرود، ما وارد برزخ حقیقی می شویم که جایگاه اصلی برای پالایش روح است.
همان طور که مجازات های دوزخ، به نشانه ی آخرین پاسخ به گناهان توبه نکرده می باشند، به همان نسبت هم مجازات های برزخ به معنای حس آگاهی پشیمان و توبه کرده روح در اجرای انواع کارهای گناهکارانه است، که با کمک قدرت رحمت، باید بر آنها فائق آمد. حس آگاهی و اشتیاقی که در این کار وجود دارد، پیوسته به مشاهده نمونه هایی که به ذهن توبه کاران آورده می شود، و از صفات مخالف گناه آنان و همین طور همه از نمونه گناهان خود آنان است، قدرت لازم را به دست می آورد. هر قدر در دوزخ، گناهان را برای تاثیراتی که به بار آورده بود، مورد مجازات قرار می دادند، در برزخ سعی شده است به علل بروز این گناهان توجه نشان داده شود. از آنجا که هر عامل اجرایی از نوع عشق پدید می آید، این روشن است که نخستین کار بشر در زندگی این است که عشق را به نظم در آورد. و به راستی که تمام پایه های اخلاقی موجود در بخش برزخ دانته در جمله ای نهفته است که سن فرانسوا دسیز بیان کرده است: « عشق و دلبستگی هایتان را منظم کنید، ای شمایی که دوستدار من هستید...» بدینسان ، روح که از اعمال گناهکارانه ی قدیمش رهایی یافته و توبه کار است، (و این توبه کاری و حالت پشیمانی پیوسته رو به شدت و افزایش است)، باید از آن چه که از خلقیات گناهکارانه در وجودش باقی مانده، رهایی پیداکند و این کار، از طریق انجام دادن صفات مخالفت به گناه مرتکب شده میسر می شود. این کوه، مدرسه ارواح است... مکانی با نظمی دقیق که ارواح باید بنا به میزان و نوع گناهانشان، در آن کیفر بینند و در نخستین صفه از این کوه، از گناه بسیار قدرتمند غرور، رهایی یابند...
بدینسان، صعود دانته از شکافی تنگ در دیوار صخره ای کوه، بسیار کند و آهسته و دشوار است، و به عنوان نخستین شکنجه دانته در راه توبه محسوب می شود. هنگامی که از آن شکاف بیرون می آید، «که چون سوراخ سوزن تنگ است...»، نخست از خلوت بودن آن صفه به شگفتی می افتد. در واقع، آنجا خلوت تر از یک مسیر صحرایی است... تصویر نمادین این وضعیت به این معنا است که توبه کاران معدودی یافت می شوند که سعی کرده باشند خود را از گناه غرور، رهایی بخشیده باشند.. این قسمت، یادآور جمله ی زیبای حضرت عیسی مسیح (ع) است که می فرماید: «دروازه ای باریک و مسیری که به حیات ابدی منتهی می شود، بس تنگ است و معدود بندگانی از خدا، می توانند از آن در ِتنگ عبور کنند.»
اما ناگهان نقوش برجسته ای که بر روی دیوارهای مرمری وجود دارد، توجه او را به خود جلب می کنند. زیرا نخستین کاری که در عمل توبه انجام می شود، ماهیت مثبت دارد و پیش از هر چیز دیگر، غرق شدن روح انسان در خیر، در همان نمونه های بارز و بزرگ ِ«تواضع و فروتنی» انجام می گیرد...
حضرت مریم عذرا، در اینجا و همین طور هم در تمام صفه ها، نخستین نمونه ی شایسته به شمار می رود. هر صفت نیکی، اساسا بخشی از عملیات رحمت الهی است و حضرت مریم باکره، دقیقا به عنوان گیرنده و رابط اصلی رحمت آمرزش دهنده، در اینجا نمایان می شود.
دو تصویر دیگر روی دیوار، بنا به این نقشه ی از پیش تعیین شده دانته، برای صفه ها، از کتاب مقدس و تاریخ بشری استخراج شده است. در این نمونه ها، حضرت داود به عنوان یک عابد و یک پرستش کننده که او را بیش از یک شاه، و کمتر از یک شاه نشان می دهند، نمایان می شود. همین طور هم تصویری از تراژن عرضه شده است: امپراتوری که افتخار آمیزترین کارش، اجرای عدالت و رحم و احساس برای ملتش بوده و رستگاریش از «بزرگترین پیروزی هایی» به شمار می رفته که با کمک دعای خیر سران کلیسا به تحقق پیوسته بود. بدینسان با تواضع و خضوع شاهان، مذهب و عدالت کشوری، هر دو در امنیت کامل به سر می بردند. کلیسا و امپراتوری هم در وضعیت وحدت راستین خود به سر می برند.
گزارشی که دانته از این صفه، ارائه می دهد، در دو سرود بعدی نیز وجود دارد.
