چرا خداوند همه دعاهایمان را مستجاب نمی‌کند؟

خداوند فرمود: «ادعُونی استُجب لَکم؛ بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را» پس چرا دعا می کنیم ولی دعایمان اجابت نمی شود؟دعا به درگاه پروردگار عالمیان، به معنای نیاز مخلوق در برابر خالق است. وقتی بنده ای دعا می کند یعنی در برابر خدا به خشوع، خضوع، فروتنی و کوچکی خود اعتراف کرده و خداوند را برتر و بزرگ و خالق خود برشمرده است. دعا نقطه عطف کوچکی و نیازمندی بنده در برابر خالق و پروردگار است.

در میان ما همواره هستند افرادی که از عدم استجابت دعاهایشان گله مند و شاکی‌اند. این قبیل افراد خود را از نظر پروردگار دور دانسته و در این اندیشه قرار دارند که خداوند نگاه خود را از آنها بازگردانده و مورد غصب الهی قرار گرفته اند.

در حالی که بی شک، اینچنین نیست و کافی است تا با کمی ژرف اندیشی و نگاهی اجمالی به رفتار و کردار خویش دلیل عدم استجابت دعاهای خود را بیابند.

ارزش و جایگاه دعا به درگاه پروردگار

آنچه که در این میان حائز اهمیت است، توجه به حقیقت و بطن دعا و پی بردن به ارزش و جایگاه این فریضه الهی است. این که به دعا تنها به چشم وسیله ای برای نیل و کسب حوائج بنگریم، درست نیست.

در واقع ما باید بدانیم که اماهیت دعا کردن، عبادت است و دعا کننده چه حاجت بگیرد و چه نگیرد، عبادت کرده و به خداوند، نزدیک شده است؛ زیرا یکی از فوائد اصلی و مهم دعا، این است که روح تکبر را در دعا کننده از بین برده و وی را در برابر عظمت و بزرگی خالق به خضوع رساند.

این مهم در بسیاری از آیات و روات آمده و در این راستا امام باقر علیه السلام نیز می فرماید: «افضل العبادة الدعا» یعنی دعا، برترین عبادات است. همچنین امیرالمومنان امام علی علیه السلام می فرماید: «اُحب الاَعما ل اِلی الله عَزوجَل فی الاَرض الدُعا» محبوب ترین امور در نزد خدای عزوجل در روی زمین، دعا است.

در این زمینه قرآن کریم به صراحت به انسان یادآور می شود که هدف از خلقت و آفرینش انسان، عبودیت وی است؛ «وَ ما خَلقت الجِن و الاُنس الا لیعبدون» بندگی، آن است که انسان در مقابل پرودگار عالم، تسلیم محض باشد و از خود اراده ای مغایر با آن چه خدای متعال می خواهد، نداشته باشد و تمام عالم را در ید قدرت او ببیند. دعا، تمرین نگرش توحیدی انسان به زندگی است.

بی تردید، اگر فردی اینچنین به جهان اطراف خود ننگرد و برای هر شی و یا فردی به غیر از پروردگار عالمیان قدرت و عظمت قائل باشد اصل توحید را زیر پا گذاشته و برای خوداوند متعال، خواسته و ناخواسته شریک و هم سطح در نظر گرفته است. این در حالی است که ماهیت دعا کردن به درگاه پروردگار به معنی نفی قدرت های غیر الهی و ابراز اعتقاد توحیدی نسبت به مبدأ هستی است.

ماهیت دعا کردن به درگاه پروردگار

در واقع دعا، مغز و هسته اصلی عبادت و مظهر بندگی در برابر خداوند متعال و قرار گرفتن در مسیر اهداف متعالی زندگی بشر محسوب می شود.

شایسته نیست خدای متعال که هدف زندگی انسان را عبادت و قرب به خودش قرار داده، انسان را در رسیدن به خواسته ای که برای پیمودن این مسیر لازم است، یاری نرساند یا خواسته هایی را اجابت کند که مانع عبادت و قرب است.

بعضی از مردم نیازها و خواسته های مادی خود را به صورت یک هدف اساسی زندگی برای خود تعریف و برای رسیدن به آنها به قدری پافشاری می کنند که دعا کردن ایشان صورت نامعقولی به خود می گیرد؛ تا جایی که ممکن است این موضوع آنها را به وادی ناامیدی و بی ایمانی بکشاند. این نگرش، صحیح نیست.

اصولاً دعا، یک عمل معنوی و عبادی است که با هدف قرب، انجام می شود. دعا، برترین نوع بندگی و پرستش خدای متعال است و موجب رشد و تعالی انسان می شود و فرصتی مناسب برای اظهار بندگی در برابر خداوند قادرمتعال است.

دعا، نشان دهنده ی تسلیم و توکل عبد در برابر خداوند است. مهم ترین حکمت دعا، اعلام بندگی و اظهار فقر و وابستگی به منبع لایزال الهی است.

چرا برخی دعاها مستجاب نمی‌شوند؟

بسیاری از متخصصان و پژوهشگران دینی در اولین قدم به پاسخ این سوال آن را به حکمت الهی و تقدیر نسبت می دهند اما در این جا به لایه های نهفته و کمتر گفته شده این موضوع مهم می پردازیم.در ابتدا باید توجه داشته باشیم که اصل دعا (به سه گونه: زبانی، قلبی و عملی) به معنای درخواست از پروردگار است و صِرف دعا کردن به معنای اجابت آن نخواهد بود. در روایات ائمه اطهار نیز همواره ذکر شده است که برای نزدیک تر شدن به تحقق دعاها بهتر است دعا به هر سه شکل خود صورت پذیرد؛ یعنی دعای قلبی با زبان و عمل همراه شود.

در این راستا امیرالمومنین (علیه السلام) می فرمایند: «الداعی بَلا عَمل کالرامی بلاوتر» دعا کننده بدون عمل و تلاش، مانند تیرانداز بدون زه در میدان نبرد است.

به بیان دیگر، دعا نقطه اتصال بنده و خالق محسوب می شود که البته همین اتصال به معنای واقعی اجابت است چرا که کدام نعمت و خواسته بالاتر از نزدیکی به خداوند متعال است؟! از این رو باید توجه داشته باشیم که انسان همواره در تفکر برآورده شدن حاجات مادی خویش است و کمتر به بطن دعا و قربت به پروردگار می اندیشد.

به هر حال یکی از ارکان استجابت دعا، رعایت آداب و شرایط دعا کردن است. بی تردید دعا کردن نیز همچون امور دیگر مستلزم رعایت نکات و شرایطی است تا مسیر نیل به هدف و حاجت را هموار سازد در غیر این صورت، رسیدن به هدف یا با زمان طولانی تر مواجه خواهد شد و یا غیر ممکن.

یکی از شروطی که استجابت دعا را در کوتاه مدت محقق می سازد؛ دوری از انواع گناهان است. خداوند نیز به کرّرات در قرآن کریم وعده داده است که هرگاه از گناهان و حرام دوری جستید در انتظار پاداش باشید.

هشت اصل که استجابت دعا را آسان می‌سازد

امام علی (علیه السلام) در راستای استجابت دعاها می‌فرمایند: 8 مورد است که اگر رعایت شود دعاهایتان نیز مستجاب می شود.

نخست؛ شناخت خدا و شاکر بودن در برابر نعمت های الهی. دوم؛ ایمان به فرستاده پروردگار و پیروی از وی. سوم؛ عمل به آیات قرآن و به کار گیری آن در زوایای مختلف زندگی.

چهارم؛ ایمان حقیقی و واقعی به قیامت و هراس از آتش خشم خداوند. پنجم؛ اشتیاق به بهشت و دوری از گناهان در جهت ورود به آن. ششم؛ شکر نعمت های خداوند و به کار گیری آنها در مسیر درست و مشخص الهی.

هفتم؛ دشمنی و دوری از شیطان و حرکت در مسیر مستقیم و مشخص خداوند و حذر از کج روی. هشتم؛ توجه به عیوب خود و تلاش برای رفع آنها و دوری از برشمردن و بازگو کردن عیوب دیگران.

امام باقر (علیه السلام) نیز در بیان موانع استجابت دعا می‌فرمایند: (گاه) بنده از خداوند حاجتی را می‏‌خواهد و از شأن خداست که آن را در آینده‏‌ای نزدیک، یا با تأخیر برآورده سازد؛ امّا بنده بعدا مرتکب گناهی می‏‌ شود.

پس، خداوند تبارک و تعالی به فرشته می ‏‌گوید: حاجت او را برآورده مساز و او را از آن محروم گردان؛ زیرا که او خود را در معرض خشم من نهاد و مستوجب محرومیت از سوی من شد.

امام صادق (علیه السلام) یکی از بزرگترین موانع استجابت دعا را در عدم معرفت دعا کننده برشمرده اند. گاهی افراد بدون آگاهی به آنچه که پس از استجابت دعا ممکن است رخ دهد، بر تحقق دعایی پافشاری می کنند غافل از اینکه خداوند به تمام امور آگاه است و می داند که برآورده شدن کدام دعا می تواند در کوتاه مدت و یا بلند مدت فرد را با آسیب های غیرقابل پیش بینی مواجه کند.پس اگر شرایط دعا را رعایت کردید و از گناهان دوری نمودید اما دعای شما برآورده نشد تردید نکنید که مصلحت الهی بر این است که از شما در برابر حوادث و رخدادهای ناگوار زندگی محافظت شود و این مهم جز از سوی خالق عالمیان مقدر نخواهد بود.

پرسش و پاسخ درس 2 پایه هفتم

- راه های بهره‌مندی از یاری خداوند را بیان کنید.

دعا، صبر و تقوی

- تقوا به چه معنا است؟

تقوا یعنی اینکه انسان در هنگام مواجه شدن با گناهان، به معنای واقعی از آنها اجتناب و دوری کند.

- صبر و تقوی چگونه می تواند یاری خداوند را برای ما جلب نماید؟

اگر ما انسان ها بتوانیم در برابر مشکلات و سختی ها، صبر کنیم و بتوانیم در هر موقعیتی، از گناهان دوری کنیم. خداوند بیش از پیش یاری خود را نصیب ما خواهد کرد.

---