حسن آقامیری؛ تبلیغ مهربانی با خشونت!

سیدحسین شهرستانی/ نیچه در تبارشناسی اخلاق، ایده‌ای اساسی درنقد اخلاقِ رحم و شفقت مسیحی طرح می‌کند که خلاصه آن اینست: در پس چهره اخلاق رحم و شفقت مسیحی، کین‌توزی و نفرت یهودی نهان است.

من به تفصیل این ایده کاری ندارم و علاقه‌مندان را به دو اثر "فراسوی نیک و بد" و "تبارشناسی اخلاق" نیچه و "کین‌توزی" از ماکس شلر ارجاع میدهم.

مساله من میزان خشونت، کینه ‌ورزی و تهاجم و پرخاشی است که در لحن آقای آقامیری موج میزند، چیزی که درست در جهت خلاف فحوای کلام و محتوای گزاره‌هایی است که او بر زبان می‌راند.

سخن، تنها چینش دستوری کلمات نیست. آنچه سخن را جان و جهت می‌بخشد، "لحن" و "طرز" کلام است.

در مورد سخنرانی اخیر آقامیری، تضاد میان محتوا و لحن گفتار، بس آشکار است. به خشونت‌بار ترین لحن، خشونت محکوم می‌شود و به تهاجمی‌ترین طرز، سخن از رحم و مهربانی می‌رود. دروغ همیشه کذب منطقی نیست، دروغ همچنین ناسازی لحن و محتوا و دوگانگی حال و قال است.

اما مساله در اینجا مساله‌ای اخلاقی و قضاوتی روانشناختی نیست. من درمقام افشای "باطن" ضمیر کسی نیستم بلکه می‌خواهم نیروی ستیزه‌جو، ضدگفتگو و خشونت‌باری را که در متن (و نه در باطن) گفتار دین رحمانی شبه ‌روشنفکرانه وجود دارد منعکس سازم. نیرویی که پیش از طرح هر تزی، در کار تشدید تقابلهای دو قطبی است.

بعد از دیدن این سخنرانی به یاد ایده نیچه افتادم و از عمق نفرتی که درپس کلماتی "درباره رحم و محبت" موج میزند شگفت‌زده شدم.

گرچه گفتار امثال آقامیری نازلتر از آنست که مصداق حقیقی تحلیل نیچه باشد، لیکن این تحلیل برای نشان دادن بحران ذاتی ایده‌های شبه‌مسیحی مدعی "اسلام رحمانی" در ایران معاصر بشدت راهگشاست.

چنانچه در خصوص بزرگترین نماینده روشنفکری دینی یعنی عبدالکریم سروش هم این وضع را شاهدیم، آنکه فحوای سخن و موضوع گفتارش رواداری و آزاد فکری است، حال ‌آنکه لحن و طرز و سیره گفتارش، یکسره جدلی پرخاشگر و مملو از توهین و هتک و برچسب‌زنی است.

نیچه خود به امتداد این انحطاط فریبکارانه اخلاق مسیحی در عصر مدرن اشارات بسیار نموده است. و ازهمین سنخ است پدیده آشنای "استبداد روشنفکرانه" و خشونت آزادیخواهانه.

بسیاری آقامیری را بخاطر مضمون سخنانش رد یا تایید می‌کنند، اما آنچه در این پدیده برای من معنی‌دار است، این است که ظهور و رونق چنین چهره‌هایی به‌رغم برخی ظواهر کُمیک، نه‌ تنها کمکی به بهبود روحیه رواداری و تفاهم و هم سخنی در جامعه نمی‌کند، بلکه هر نوع گفتگوی عقلانی و همدلانه را از پیش مخدوش می‌سازد.

اما در اینجا چند پرسش اساسی باید پیش کشیده شود:
این کین‌توزی و ستیزه‌ جویی که در پس گفتار رحم و رواداری نهان گردیده، در چه ساختار و بستر اجتماعی و فرهنگی ریشه دارد؟ موضوع یا ابژه این نفرت دقیقا چیست؟ و چرا این گفتار چنین مورد سمع و قبول بخشی از بدنه اجتماعی واقع می‌شود؟

یکی از زوایایی که ذهن مرا مشغول داشته، مساله بستر رشد و تکثیر چنین چهره‌های نوخواسته‌ای است: شبکه‌های اجتماعی سلبریتی ‌پروری که هیاهو را جایگزین گفتگو کرده‌اند، آزادی را در ولگردی و مصرف خلاصه می‌کنند و فرهنگ را به رسانه فرو می‌کاهند و از این مسیر آنرا دست‌آموز اقتصاد سرمایه ‌سالار می‌سازند.

و در اینجا سوال اخیر پیش می‌آید: خطابه پرخاشگرانه آقامیری درباره رحم و شفقت و ترند شدن آن، چقدر خلق سرمایه کرده‌است؟