تبیان، دستیار زندگی

آداب و رسوم مردم تهران قدیم در محرم

با فرا رسیدن ماه محرم ، عزاداران حسینی از زمان های قدیم در هیئت ها و تکایا برنامه های باشکوهی داشتند و به این طریق اردات خود را به امام حسین و خاندانش نشان می دادند.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
علم امام حسین
 عزاداری امام حسین در ماه محرم، سابقه ای طولانی دارد و مردم ایران در هر وشهر و منطقه ، آداب مخصوص به خود را دارند . در این مطلب می خواهیم درباره آداب مردم تهران قدیم در ماه محرم صحبت کنیم.

در مساجد و تکایا در تهران قدیم از حدود روزهای دهم  و پانزدهم ماه ذی حجه برای مراسم های ماه محرم آماده می شد و چادرها و خیمه‌ها برای اجرای روضه‌خوانی و تعزیه برپا می‌شد.

در کتاب های تاریخی آمده است که  : از زمان های  دور یعنی از رسیدن طایفه بنی اسد به دشت کربلا و شناختن اجساد شهدا و به خاک سپردن آنها  و گریه کردن بر مزارشان که روز سوم و به روایتی پنجم شهادت بوده، مردم شیعه مذهب  به صورت پنهانی و در زمان دیلمیان و طایفه صفویه بطور آشکار همه ساله در دهه محرم، بیستم صفر (چهلم امام) که اربعین حسین نامیده می‌شود مجلس عزاداری امام حسین را  برپا می‌داشتند که تا سال های  نهصد هجری قمری  ادامه داشت.

 عزاداری امام حسین از همان زمان های قدیم مورد اقبال مردم قرار می گرفت و آنها در صدد برآمدند  تا  در جهت جذابتر شدن این مجالس، تغییراتی به وجود بیاورند ، تا اینکه این مجالس به روضه‌خوانی و کتاب‌خوان آن به روضه خوان شهرت یافت.

 آن زمان مردم سعی می کردند در وسع خود، در این نذورات و دیگ های بزرگ غذا سهیم شوند و با خلوص نیت آنها را بین عزاداران حسینی تقسیم می کردند. حتی کسانی که توانایی اطعام نداشتند، با ریختن مشتی برنج در پلوی نذری یا تکه گوشتی در خورش، در نذر شریک می‌شدند.


سیاه پوش شدن مردم برای امام حسین

از همان روزهایی که مردم ، مساجد و تکایا را برای ماه محرم آماده می کردند، خودشان هم از پیر و جوان ، کوچک و بزرگ ، کم کم رنگ عزا بر پوشش خود می دادند،تا جایی که در روز اول ماه محرم همه یک پارچه سیاه پوش بودند و این سنتی بود که به هیچ وجه تغییر نمی کرد.

حتی  فقیرترین مردم که از مال دنیا چیز زیادی نداشتند ، همان را می فروختند و  سیاه می‌خریدند یا با لباس کهنه سیاه عوض می کردند و یا حتی لباس خود را  با جوهر رنگ می‌کردند.

 حتی برخی از افراد در آن زمان اگر نذری داشتند، نذر لباس یا شال و عبای مشکی می کردند واین لباس ها  بین فقرا و بی‌سیاه مانده ها تقسیم می‌شد.

در این روزها تمام مساجد، سقاخانه‌ها، حسینیه‌ها و تکیه‌ها سراپا سیاه می‌شد و آماده اجرای مراسم و پذیرایی از عزاداران می‌شد.

نذورات مردم تهران قدیم در ماه محرم

 در این ایام مرم نذورات و خیرات زیادی را بین مردم تقسیم می کردند. در واقع این روزها روزهای روا شدن حاجات آنها بود ، تا جایی که با گذشت سالیان سال همچنان مردم در این روزها خیرات و نذورات زیادی می کنند و عزاداران حسینی را اطعام می دهند.

 در آن زمان مردم سعی می کردند در وسع خود، در این نذورات و دیگ های بزرگ غذا سهیم شوند و با خلوص نیت آنها را بین عزاداران حسینی تقسیم می کردند. حتی کسانی که توانایی اطعام نداشتند، با ریختن مشتی برنج در پلوی نذری یا تکه گوشتی در خورش، در نذر شریک می‌شدند.

مردم از همان زمانهای دور اعتقاد داشتند که در این شب ها برای رفتگان خود دعا کنند و  به نام آنها خیراتی مانند حلوا، خرما، شکر پنیر،آش ، سمنو می دادند و تهران در این ایام شهری بود یکپارچه نعمت و کرم و بذل و بخشش.

مردم تهران در ماه های محرم و صفر  برای خود و فرزندانشان و رفع گرفتاریها ، نذر هایی مانند آب دادن، شربت دادن، سقایی، پختن آش امام زین العابدین و آش ابودردا که مصالح آن را گدایی می‌کردند و آنرا برای رفع هر بیماری مناسب می‌دانستند،اطعام با انواع غذاها، نذر شمع، نفت و روغن چراغ به امام زاده ها، گل مالیدن بر سر و صورت، سینه زدن، زنجیر زدن، زیر علم، کتل و علامت رفتن، سنگ زدن، تیغ زدن، قمه زدن، خواندن زیارت عاشورا، ختم قرآن، روزه گرفتن می کردند.

 علاوه بر این نذورات آنها سعی می کردند با انجام کارهایی مانند  پذیرایی، کفش داری و اسفند دود کردن در مساجد و تکیه ها اردات خود را به امام حسین و عزاداران نشان می دادند.

 آنها حتی وسایل مورد نیاز دسته ها از سازهایشان گرفته تا زنجیر و علم و کتل و علامت، پرچم، دیگ، سینی، استکان و... را هم برای آنها تهیه می کردند.

یکی از انواع نذورات، گرفتن روزه سکوت بود و فرد روزه گیر، در تمام دوازده روز عزا تا آخر محرم و گاهی صفر، یک کلام سخن نمی‌گفت. آنها حتی غذای خود را کم می کردند و گرسنگی و تشنگی  و بیخوابی می کشیدند.

آنها حتی کارهایی که برای همه مردم سود و منفعت می رساند هم در این ایام با قصد قربت انجام می دادند. کارهایی مانند رسیدگی به وضع خیابانها، تامین روشنایی معابر تاریک، پوشاندن چاله ها و راه آبها، کمک به نابینایان، پرداخت بدهی زندانیان یا تهیه غذا و پوشاک برای خانواده ایشان، غذا دادن به پرندگان، میانجیگری در اختلافات خانوادگی و دوستانه را انجام می دادند.
محرم قدیم
 در واقع سعی می کردند تا در این دو ماه محرم و صفر کار اشتباه و خلافی انجام ندهند و بساط عیش و نوش و عروسی و جشن تعطیل بود.

آب دادن، شربت دادن، اگر فصل میوه بود ، انجیر ، انواع غذاها و پلوها،عدس پلو، رشته پلو، لوبیا پلو و آش های مخصوص  از جمله نذوراتی بود که مردم در این ماه می دادند.

 علاوه بر این رسوم ، مردم در این ماه به کارهایی مانند به سر دسته های سینه زن کاه می پاشیدند ، گل به سر و صورت  می مالیدند و تشت گل برای این کار تهیه می کردند و سر راه دسته ها قرار می دادند.

آنها سر برهنه، پا برهنه راه می رفتند  و مشغول سینه زنی، زنجیر زنی، زیر علم و کتل و بیرق  می رفتند.

 تمامی دو ماه را بدون نظافت و استحمام گل و لجن می ماندند و دیگر اینکه ، یک یا چند بار قرآن ختم می کردند و  همه روزه (زیارت وارث) می خواندند ، خدمتی از خدمات عزاخانه ها و دسته ها مانند اداره کردن سماور، «قهوه چی گری»، چای دادن، استکان جمع کردن، آب دادن، جاروکشی، قلیان چاق کردن و قلیان دادن، کفش جفت کردن،را به عهده می گرفتند  و دیگر اینکه ، قلیان و منقل تهیه می کردند و  تا کوچک ترین و بی قیمت ترین اشیا مانند آفتابه بــــرای مستراح و جارو و نمک و آب دیگ های آش و پلو و آنچه را که توانایی آن را داشته اند را انجام می دادند.

مردم در این ایام تلاش می کردند تا اگر بین دو برادر کدورتی وجود دارد، واسطه صلح شوند و آن کدورت را از بین ببرند و حتی بیم زن و شوهر  دوستی برقرار کنند.

  قفل آجین از کارهای شکنجه آمیزی بود که در آن شخص از مدتی قبل بدن خود را با داروهای کرخ کننده بی‌حس می کرد و قسمتهایی از بدن، از گردن به پایین، را سوراخ کرده و از آنها قفل، نیزه، سیخ و میخ و امثال آن می‌گذرانید و خود را در جلو دسته به نمایش می‌گذاشت تا جایی که از شدت درد بی حال می‌شدند. 


قمه زنی و تیغ زنی

یکی از کارهایی که در گذشته باعث مباهات مردم می شده و امروز این کار بسیار نکوهش شده است، قمه زنی  و تیغ زنی می باشد. این عمل را مردم برای نشان دادن ارادت خود به امام حسین در سحرگاه عاشورا انجام می دادند.

 در واقع دسته های قمه زن شبهای هفتم تا دهم، کفن می پوشیدند  و با حرکاتی مهیب، پای به جای پا کوفته، شمشیرهای خود را در زیر نور فانوسها به حرکت در می آوردند.

سحرگاه روز عاشورا این گروه با همان هیبت اما تنها با چند پرچم و کتل، راه می‌افتادند و پس از رسیدن به حسینیه خود به چند دسته از اطفال، نوجوانان، جوانان و سالمندان تقسیم می شدند  و آماده حرکت می‌شدند.

 در جلو ، کودکانی را که که والدینشان برایشان نذر کرده بودند، و افراد کمی ترسوتر، توسط دلاکان مجرب، با چند حرکت کوچک تیغ، زخمی می‌شدند تا حدی که سرخی خون دیده شود و سپس دسته حرکت می کرد و با خواندن نوحه و نوای سنج یکدیگر را آماده می‌کردند تا وقتی که نوحه خوان با فریاد "یا حسین" برای شروع قمه زنی علامت بدهد.

میاندار دسته در فاصله خیابان مانند دو گروه قمه داران ظاهر می شد و با فریاد یا حسین اولین قمه را بر سر خود میزد. پس از او بقیه نیز با شمشیر و قمه قداره های خود بر سر می‌زدند.

در این گروه از مردم ، هر کس به اندازه نذر خود قمه می زد و به راهش ادامه می داد، اما افرادی هم بودند که در وسط راه از خود بیخود می شدند و گاهی موجب مرگ خود می‌شدند.
محرم قدیم


 دسته سنگ زنی

 یکی دیگر از آداب و رسوم این مردم، دسته های سنگ زنی بودند. در دسته سنگ زنها افراد در آن به جای سینه زدن و زنجیر زدن، هر یک دو قلوه سنگ در دست می گرفتند و با نوای نوحه خوان و صدای سنج  سنگ ها را به هم می‌زدند.

به این ترتیب که هر زدن سه ضربه داشت که سنگ زنها، در حالیکه در دو صف روبروی هم تشکیل می‌دادند، با خم و راست شدن، یکی را نزدیک زمین، یکی را برابر شکم و یکی را بالای سر می‌کوفتند، بر این نشانه که روز عاشورا چنین سنگهایی بر سر و پا و سینه امام و شهدا خورده بوده است.

قفل آجین

یکی دیگر از رسوم مردم تهران قدیم در محرم و روز عاشورا ، قفل آجین بود. در واقع آنها دست به کارهایی می زدند که که ریشه و دلیل وجودی آن بر کسی معلوم نیست. قفل آجین از کارهای شکنجه آمیزی بود که در آن شخص از مدتی قبل بدن خود را با داروهای کرخ کننده بی‌حس می کرد  و قسمتهایی از بدن، از گردن به پایین، را سوراخ کرده و از آنها قفل، نیزه، سیخ و میخ و امثال آن می‌گذرانید و خود را در جلو دسته به نمایش می‌گذاشت تا جایی که از شدت درد بی حال می‌شدند.

گاهی این افراد را بر اسب سوار می‌کردند و دسته به خاطر مراقبت از آنها به آهستگی حرکت می‌کرد و صدای فریاد دردهای آنها  در فریاد "یا حسین" غرق می شد.

خوشبختانه امروزه این  آداب و رسوم از بین رفته و روزهای محرم و عاشورا، با ذکر مصیبت، انجام نذورات، تعزیه و دسته های باشکوه انجام می‌شود.

کلاسهای مذهبی، انجام اعمال خیر و کمک به دوستان و همسایگان، از جمله کارهایی است که همچنان این ایام را برای شیعیان به روزهایی پر از خیر و برکت تبدیل کرده است.

این مطلب صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر شده و محتوای آن لزوما مورد تایید تبیان نیست .