با ضعف عضلانی و مه مغزی بعد از درمان کرونا چه کنیم؟

تقریباً 80 درصد از بیمارانی که به کووید-19 مبتلا شده‌اند، علائم خفیف تا متوسط این بیماری را دارند و در عرض چند هفته بهبود می‌یابند. 20 درصد بقیه نیز دچار علائم شدیدتر و جدی‌تر این ویروس می‌شوند، از جمله التهاب شدید و آسیب ارگانی.

ضعف عضلانی

مدت طولانی روی تخت بیمارستان یا خانه دراز کشیدن می‌تواند سبب ضعف عضلانی شود، زیرا عضلات بدن طی این مدت به طور بسیار محدود به کار گرفته می‌شوند. افراد سالم با استراحت طولانی‌مدت در رختخواب می‌توانند تقریباً روزانه یک تا یک و نیم درصد از قدرت عضلانی خود را از دست بدهند. آن‌هایی که مریض هستند، طبیعتاً مقدار بیشتری از قدرت عضلانی خود را از دست می‌دهند. بیماران مبتلا به کووید-19 به طور متوسط 8 روز در بیمارستان بستری می‌شوند. در عرض تنها یک هفته، فرد بیمار می‌تواند 12 درصد از قدرت عضلانی خود را از دست بدهد.
برای خیلی از بیماران، ریکاوری یکی از سخت‌ترین چالش‌های فیزیکی و روانی است که باید آن را متحمل شوند. بیماران کووید-19، اینطور گزارش می‌کنند که دچار نقص‌های عملکردی، مثلاً طولانی‌مدت شدن مشکلات ریوی، ضعف عضلانی و مشکلات ادراکی، از مه مغزی گرفته تا دلیریوم یا روان‌آشفتگی می‌شوند.
چه باید کرد؟
رفع این مشکلات پیچیده نیازمند چند رویکرد درمانی است. یک تیم فیزیوتراپی و توان‌بخشی می‌تواند به بیمار کمک کند تا هر چه زودتر دوره‌ی ریکاوری بعد از کووید-19 را پشت سر بگذارد. متخصص فیزیوتراپی، موانع عملکردها و فعالیت‌های روزمره را شناسایی کرده و به بیمار در غلبه بر آن‌ها کمک می‌کند که اغلب این شیوه بدون نیاز به عمل جراحی و مصرف طولانی‌مدت دارو خواهد بود.
بیمار مبتلا به ویروس کرونا، هر چه زودتر بتواند توانبخشی را شروع کند، احتمال این که کاملاً ریکاوری شود بیشتر خواهد بود. به‌واسطه‌ی ترکیبی از فیزیوتراپی، ورزش‌های ادراکی و توانبخشی مخصوص، به بیمار کمک می‌شود تا بر اثرات کووید-19 بر ریه‌ها، عضلات و عملکرد مغز خود غلبه نماید.

ریکاوری ریه

تأثیرات تنفسی کووید-19 همان علائم آن هستند: سرفه خشک، مشکل تنفسی و در موارد شدیدتر، نیاز به ونتیلاتور برای کمک به تنفس. بافت ریه نسبت به آسیب ناشی از خود ویروس و آسیب ناشی از التهاب فعالیت بیش از اندازه ایمنی بدن، بسیار حساس است. در نتیجه، عملکرد ریه فرد ممکن است به میزان چشمگیری افت کند. وقتی ریه‌ها نتوانند به طور مؤثر از هوا پُر شوند، بقیه قسمت‌های بدن از این اکسیژن‌گیری ناکافی متأثر خواهند شد. این اتفاق سبب احساس ضعف و خستگی می‌شود، حتی اگر کمی تلاش فیزیکی هم صورت بگیرد.
بیماران گزارش می‌کنند طی ریکاوری از کووید-19، احساس می‌کنند حتی بعد از انجام فعالیت‌های ساده‌ای مانند مسواک زدن دندان‌ها یا دوش گرفتن، خسته می‌شوند. این اتفاق می‌تواند مانند یک شوک باشد، خصوصاً برای بیمارانی که پیش از ابتلا به بیماری، خیلی فعال و پُرتحرک بوده‌اند.
چه باید کرد؟
با ایجاد تغییراتی در سبک زندگی که به نفع عملکرد سالم ریه‌ها می‌باشد می‌توانید هر چه سریع‌تر به فعالیت‌های عادی خود برگردید.
اجتناب از قرار گرفتن در معرض دود دست‌دوم سیگار و در صورت سیگاری بودن بیمار، ترک سیگار، کلید ریکاوری سریع‌تر و بهتر است.
ورزش‌های قلبی و عروقی (هوازی) مانند پیاده‌روی و در صورت امکان، دوی آهسته به عملکرد بهتر ریه‌ها کمک می‌کنند.
تمرینات تنفس عمیق، از جمله یوگا و مدیتیشن، هم به سلامت تنفسی کمک می‌کنند و هم بیمار را از استرس رها می‌سازند.

تأثیرات مستقیم کووید 19 بر عضلات

خیلی از ویروس‌ها سبب فیبرومیالژیا یا دردهای گنگ بدنی می‌شوند. به تجربه‌ای که از ابتلا به یک آنفلوانزا یا سرماخوردگی شدید دارید فکر کنید؛ تمام قسمت‌های بدنتان درد می‌کرد، حتی دندان‌ها و موهایتان! اطلاعات مربوط به کووید-19 نشان می‌دهد تقریباً 45 درصد از بیماران، طی دوره‌ی بیماری خود، دردهای عضلانی را تجربه می‌کنند.
گزارشات تحقیقاتی کووید-19 نشان می‌دهند درد و ضعف در این بیماری می‌تواند با آسیب واقعی ناشی از این بیماری و ویروس مرتبط باشد. مطالعه‌ای نشان داده رابدومیلوزیس که تخریب بافت عضله است، می‌تواند یکی از عوارض جانبی دیرهنگام ویروس کرونا باشد. طی این تخریب عضلانی، آنزیم‌هایی مانند کراتین کیناز و لاکتات دهیدروژناز وارد جریان خون می‌شوند. این آنزیم‌ها در خون بیماران کووید-19 پیدا شده‌اند.
عضلات میان تنه و عضلات نزدیک به پا مانند عضلات سرینی معمولاً خیلی زود آتروفی می‌شوند یا تحلیل می‌روند. این عضلات به ما کمک می‌کنند بایستیم، راه برویم و در وضعیت درستی بنشینیم و تنفسی درست داشته باشیم. وضعیت بدنی درست، فضای بیشتری برای حرکت دیافراگم ایجاد می‌کند. دیافراگم یکی از اصلی‌ترین عضلاتی است که به ریه‌ها کمک می‌کند منقبض و منبسط شوند.
چه باید کرد؟
هیچ راهی برای پیش‌بینی این مسئله که کدام بیماران به علائم عضلانی ویروس کرونا دچار خواهند شد وجود ندارد چون تأثیر این ویروس بر افراد متفاوت است؛ اما ما می‌دانیم که غلبه بر ضعف عضلانی در افراد سالمند، بسیار سخت‌تر است. توده‌ی عضلانی به طور طبیعی با افزایش سن کاهش می‌یابد و همین مسئله، بازسازی عضله را در افراد سنین بالا دشوارتر می‌کند. فیزیوتراپ می‌تواند میزان کاهش توده عضلانی فرد بیمار را تعیین کرده و تمرینات قدرتی لازم را اولویت‌بندی و برنامه‌ریزی کند. تمرینات ساده قدرتی از همان زمانی که بیمار روی تخت بیمارستان است شروع می‌شوند. با قوی‌تر شدن عضلات بیمار، تمرینات انعطاف‌پذیری برای بهبود عملکرد عضلانی کم‌کم اضافه می‌شوند.

مشکلات مربوط به بافت مغز: دلیریوم و از دست دادن حافظه

بیماران کووید-19 در سراسر دنیا، مشکلات گوناگون ادراکی را نیز تجربه می‌کنند. طبق آمار، بیش از 30 درصد از بیماران کووید-19 در ووهان چین، احساس سرگیجه و از دست دادن حس بویایی و چشایی و حتی سکته مغزی را تجربه کرده بودند. مطالعه‌ی دیگری دریافت 58 نفر از 64 بیماری که به دلیل کرونا در بیمارستان بستری شده بودند، دچار افت قدرت تمرکز، احساس آشفتگی و سراسیمگی بودند. در برخی از بیماران، علائم ادراکی ثابت هستند. بیماران از عبارت «مه مغزی» برای توضیح مشکلشان در تمرکز یا فراموش کردن چیزها استفاده می‌کردند. عده‌ای نیز نمی‌توانستند به خاطر بیاورند کارهای ساده‌ی روزمره را چگونه باید انجام دهند.
علائم شدیدتر می‌توانند ناشی از دلیریوم (Delirium) باشند. دلیریوم یک عارضه‌ی آشفته کننده است که به دلیل بیماری یا عفونت جدی ایجاد می‌شود. دلریوم در بیماران سالمند شایع‌تر است. ماندن در آی سی یو، استفاده از ونتیلاتور و یا دریافت داروهای آرام‌بخش و عواملی همچون تنهایی می‌توانند در بروز دلیریوم دخیل باشند. کووید-19 می‌تواند از طریق آنزیم ACE2 که در سطح اندام‌ها، از جمله مغز وجود دارد، بدن را دچار عفونت کند. محققان عقیده دارند این ویروس با ACE2 جفت شده، به بدن حمله کرده و شروع به اثرات مخربی می‌کند. ACE2‌ در مغز نزدیک به عصب‌هایی است که حس بویایی و چشایی را تسهیل می‌کنند. این اتفاق می‌تواند توجیه کند چرا بعضی از بیماران کرونا دچار اشکالاتی در عملکردهای ادراکی می‌شوند.

چه باید کرد؟
توانبخشی نورولوژیکی و روانشناسی می‌تواند به بیمار در رفع اختلالاتی مانند فراموشی و افت تمرکز و ... کمک کند. پزشک تشخیص خواهد داد عملکرد مغز بیمار چگونه تحت تأثیر ویروس قرار گرفته و سپس بهترین رویکرد درمانی را توصیه می‌کند. در خیلی از موارد، تمرینات شناخت درمانی می‌تواند به مغز کمک کند مسیرهای عصبی لازم برای عملکردهای معمول خود (مثلاً به یادآوردن شماره تلفن) را بازیابی کرده یا دوباره بسازد.
به عنوان بخشی از برنامه‌ی درمان، احتمالاً به بیمار توصیه می‌شود تغییراتی در سبک زندگی خود ایجاد کند تا روند پیشرفت و بهبودی‌اش در خانه ادامه پیدا کند. مثلاً تشخیص عوارضی مانند فشارخون بالا، دیابت و یا افسردگی و البته داشتن خواب کافی که می‌توانند بر عملکرد ادراکی اثر بگذارند. پرداختن به فعالیت‌های ادراکی روزمره یا مشغول شدن به برخی از بازی‌ها نیز می‌تواند مفید باشد. گاهی لازم است برای کنترل استرس و اضطراب اقداماتی صورت بگیرد تا ریکاوری از کووید-19 نیز بهتر انجام شود.

کلام آخر

وقتی به عنوان یک بیمار کم‌کم احساس بهتر شدن می‌کنید، شاید وسوسه شوید به کار و زندگی عادی خود برگردید؛ اما نباید فراموش کنید که بهبودی یک فرایند زمان‌بر است و باید تدریجاً فعالیت‌های خود را از سر بگیرید. به بدنتان گوش دهید و مکرراً استراحت کنید و پیش از این که خسته شوید، دست از کار و فعالیت بکشید.
کووید-19 یک ویروس جدید است و هر روز اطلاعات و دانش ما درباره‌ی آن و همچنین تأثیری که بر بیماران می‌گذارد و این که چگونه می‌توان بر آن غلبه کرد نیز افزایش می‌یابد. اما تاکنون با قاطعیت می‌دانیم که مشکل تنفسی و حرکتی و روانی می‌تواند تأثیرات واقعاً بد و مخربی بر کیفیت زندگی شخصی و حرفه‌ای بگذارد، حتی زمانی که این ویروس مدت‌هاست بدن را ترک کرده است. اگر جزو افرادی هستید که دچار ویروس کرونا شده‌اید و دوره‌ی بیماری سختی را گذرانده‌اید؛ اما عوارض بلندمدت آن آزارتان می‌دهند، حتماً به دنبال برنامه‌ای برای غلبه کردن هر چه سریع‌تر بر چالش‌های آن باشید تا وضعیت سلامت و تندرستی بلندمدت خود را بهبود ببخشید.

---