یرقان؛ علائم، پیشگیری و درمان
زردی در بزرگسالان و کودکان
یرقان یا زردی اصطلاحی است که برای توصیف رنگ مایل به زرد پوست و سفیدی چشم به کار می‌رود. مایعات بدن نیز ممکن است در این شرایط زرد باشد.
حدود 60 درصد از کلیه‌ی نوزادانی که در ایالات‌متحده متولد می‌شوند، زردی دارند. با این حال، زردی ممکن است برای افراد در هر سنی اتفاق بیفتد و به طور معمول نتیجه یک بیماری زمینه‌ای است. یرقان به طور معمول نشان‌دهنده مشکلی در کبد یا مجاری صفراوی می‌باشد.
زردی مربوط به عملکرد کبد است. بسیار ضروری است که افراد با مصرف یک رژیم غذایی متعادل، ورزش منظم و عدم مصرف الکل، سلامتی این عضو حیاتی را حفظ نمایند
علت‌ها
یرقان، زردی پوست و سفیدی چشم است که وقتی بدن به درستی بیلی روبین را پردازش نکند بروز پیدا می‌کند. این شرایط ممکن است به دلیل مشکلی در کبد رخ دهد. این بیماری همچنین به نام ایکتروس نیز شناخته می‌شود.بیلی روبین ماده زائد زردرنگ است که پس از خارج شدن آهن از خون، در جریان خون باقی می‌ماند. هنگامی که بیلی روبین به کبد می‌رسد، مواد شیمیایی دیگری به آن متصل می‌شود که به آن بیلی روبین کونژوگه شده می‌گویند.
کبد صفرا را که یک مایع گوارشی است، تولید می‌کند. بیلی روبین کونژوگه وارد صفرا شده و سپس از بدن خارج می‌شود. این نوع بیلی روبین است که به مدفوع رنگ قهوه‌ای می‌دهد.
اگر بیلی روبین زیاد باشد، می‌تواند به بافت‌های اطراف نشت کند. به این وضعیت هایپربیلی‌روبینمیا (hyperbilirubinemia) می‌گویند که باعث ایجاد رنگ زرد در پوست و چشم می‌شود.
زردی اغلب در نتیجه یک اختلال زمینه‌ای اتفاق می‌افتد که یا باعث تولید بیلی روبین بیش از حد شده و یا مانع خروج بیلی روبین از کبد می‌گردد. هر دوی این‌ها منجر به رسوب بیلی روبین در بافت‌ها خواهند شد.
شرایط اصلی که ممکن است باعث بروز یرقان شوند عبارت‌اند از:
· التهاب حاد کبد: این عارضه می‌تواند توانایی کبد در اتصال بیلی روبین به ماده دیگر و ترشح آنها را مختل کند و در نتیجه این ماده در کبد تجمع پیدا کند.
. التهاب مجرای صفراوی: این حالت می‌تواند از ترشح صفرا و از بین بردن بیلی روبین جلوگیری کرده و باعث زردی شود.
· انسداد مجرای صفراوی: این حالت به عدم خروج بیلی روبین از کبد و در نتیجه بروز یرقان ختم خواهد شد.
· کم‌خونی همولیتیک: با شکسته شدن مقادیر زیادی گلبول‌های قرمز تولید بیلی روبین افزایش می‌یابد.
· سندرم ژیلبرت: این سندروم یک بیماری ارثی است که توانایی آنزیم‌ها برای پردازش دفع صفرا را مختل می‌کند.
· کلستازیس: این کار جریان صفرا از کبد را قطع می‌کند. صفرا که حاوی بیلی روبین کونژوگه شده است به جای دفع در کبد باقی می‌ماند.
موارد نادری که ممکن است باعث زردی شوند عبارت‌اند از:
· سندرم کریگلر-نجار: این یک بیماری ارثی است که باعث اختلال در آنزیم مخصوصی که مسئول پردازش بیلی روبین است، می‌شود.
· سندرم دوبین_جانسون: این یک نوع ارثی از زردی مزمن است که از ترشح بیلی روبین کونژوگه از سلول‌های کبد جلوگیری می‌کند.
· شبه زردی (Pseudojaundice): این مورد یک نوع زردی بی‌ضرر است که ناشی از زرد شدن پوست به دلیل بتاکاروتن اضافی است، نه از بیلی روبین مازاد. این مشکل معمولاً از خوردن مقادیر زیادی هویج، کدوتنبل یا ملون ناشی می‌شود.
بیشتر بخوانید
درمان
روش‌های درمان بیماری یرقان، بسته به علت آن، متفاوت است. درمان زردی به جای علائم زردی، علت را هدف قرار می‌دهد.روش‌های درمانی این بیماری شامل:
· زردی ناشی از کم‌خونی ممکن است با افزایش مقدار آهن خون با مصرف مکمل‌های آهن یا خوردن غذاهای غنی از آهن درمان شود.
· زردی ناشی از هپاتیت نیاز به داروهای ضدویروسی یا استروئیدی دارد.
· پزشکان می‌توانند با جراحی، زردی ناشی از انسداد را درمان کنند.
· اگر زردی ناشی از استفاده از دارو ایجاد شده باشد، درمان شامل تجویز یک داروی جایگزین است.
پیشگیری
زردی مربوط به عملکرد کبد است. بسیار ضروری است که افراد با مصرف یک رژیم غذایی متعادل، ورزش منظم و عدم مصرف الکل، سلامتی این عضو حیاتی را حفظ نمایند.نشانه‌ها
علائم شایع زردی عبارت‌اند از:· زردی پوست و زردی سفیدی چشم‌ها، که به طور معمول از سر شروع شده و در بدن پخش می‌شود.
· مدفوع کم‌رنگ
· ادرار تیره
· خارش
علائم همراه زردی ناشی از بیلی روبین کم شامل:
· خستگی
· درد شکمی
· کاهش وزن
· استفراغ
· تب
· مدفوع کم‌رنگ
· ادرار تیره
عوارض
خارش‌هایی که همراه با یرقان می‌آید، گاهی اوقات می‌تواند به قدری شدید باشد که بیماران پوست خود را با خارش زیاد زخمی کرده، بی‌خوابی را تجربه می‌کنند، یا در موارد شدید، حتی به خودکشی فکر می‌کنند.عوارضی که رخ می‌دهد، معمولاً به دلیل مشکل اساسی و نه خود زردی است. برای مثال، اگر مجاری صفراوی مسدود شده منجر به یرقان شود، ممکن است خونریزی کنترل نشده ایجاد گردد که این وضعیت به دلیل کمبود ویتامین‌های مورد نیاز برای لخته شدن خون است.
سه نوع اصلی زردی وجود دارد
· زردی کبدی در نتیجه بیماری یا صدمات کبدی رخ می‌دهد.· زردی همولیتیک در نتیجه همولیز یا شکسته شدن سریع گلبول‌های قرمز ایجاد می‌شود و منجر به افزایش تولید بیلی روبین می‌شود.
· زردی انسدادی در نتیجه انسداد مجرای صفراوی اتفاق می‌افتد. این شرایط مانع خروج بیلی روبین از کبد می‌گردد.
بیلی روبین برای سلول‌های مغز سمی است. اگر کودک زردی شدید داشته باشد، احتمال انتقال بیلی روبین به مغز وجود دارد و حالتی به نام آنسفالوپاتی بیلی روبین حاد ایجاد می‌کند. درمان سریع ممکن است به طور قابل توجهی از خسارت همیشگی جلوگیری کند
زردی نوزادان
زردی نوزادان یک بیماری شایع است، خصوصاً در نوزادانی که قبل از هفته 38 بارداری متولد شده‌اند (نوزادان نارس) و برخی از نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند. زردی نوزاد معمولاً به این دلیل رخ می‌دهد که کبد کودک به اندازه کافی بالغ نیست تا بتواند از بیلی روبین موجود در جریان خون خلاص شود. در بعضی از نوزادان، یک بیماری زمینه‌ای ممکن است باعث زردی نوزاد شود.بیشتر نوزادانی که از هفته 35 بارداری به بعد متولد می‌شوند نیازی به درمان زردی ندارند. به ندرت، بیلی روبین بیش از حد انتظار در خون، خصوصاً در صورت وجود تعدادی از عوامل خطر خاص برای زردی شدید، می‌تواند یک نوزاد را در معرض آسیب مغزی (مثل کرن‌ایکتروس) قرار دهد.
نوزادان معمولاً طی 72 ساعت پس از تولد علائم خود را نشان می‌دهند. علائم معمولاً طی 2 هفته بدون درمان برطرف می‌شوند. با این حال، نوزادان با سطح بیلی روبین بسیار بالا به درمان با انتقال خون یا فتوتراپی احتیاج دارند.
سطوح
سطح بیلی روبین در یک آزمایش خون به نام تست بیلی روبین مشخص می‌شود. این مقدار، سطح بیلی روبین غیرکونژوگه یا غیرمستقیم است. این‌ها مسئول بروز یرقان هستند.میزان بیلی روبین برحسب میلی‌گرم بر دسی لیتر (mg/dL) اندازه‌گیری می‌شود. در بزرگسالان و کودکان بزرگ‌تر باید سطح بین 0.3 تا 0.6 میلی‌گرم بر دسی لیتر باشد. تقریباً 97 درصد از نوزادانی که پس از 9 ماه بارداری متولد می‌شوند، سطح پایین‌تر از 13 میلی‌گرم بر دسی لیتر دارند. اگر تست، سطح بالاتری از این میزان را نشان دهد، معمولاً برای بررسی بیشتر ارجاع می‌شوند.
این محدوده ممکن است بین آزمایشگاه‌ها متفاوت باشد. این که میزان بیلی روبین تا چه حد بالاتر از حد معمول باشد، یک دوره درمانی را تعیین می‌کند.
زردی نوزادان چقدر شایع است؟
زردی یکی از شایع‌ترین شرایطی است که در نوزادان تازه متولد شده دیده می‌شود.تخمین زده می‌شود که از هر 10 نوزاد 6 مورد و از هر 10 نوزاد متولد شده قبل از هفته 37 بارداری، 8 نوزاد دچار زردی شوند؛ اما فقط در حدود 1 نوزاد از هر 20 نوزاد سطح بیلی روبین خون بسیار بالایی دارد که نیازمند درمان است.
به دلایلی که نامشخص است، تغذیه با شیر مادر احتمال ابتلا به زردی نوزاد را افزایش می‌دهد، که اغلب می‌تواند به مدت یک ماه یا بیشتر ادامه پیدا کند. اما در بیشتر موارد، فواید تغذیه با شیر مادر از خطرات مرتبط با زردی بیشتر است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟
اکثر بیمارستان‌ها قبل از ترخیص، زردی نوزادان را بررسی می‌کنند. توصیه می‌شود که نوزادان در هنگام معاینات روتین پزشکی و حداقل هر 8 تا 12 ساعت در بیمارستان، از نظر زردی معاینه شوند.کودک شما باید بین روز سوم و هفتم پس از تولد که میزان بیلی روبین به اوج خود می‌رسد، از نظر زردی مورد معاینه قرار گیرد. اگر کودک شما زودتر از 72 ساعت پس از تولد مرخص شده است، قرار ملاقاتی با پزشک داشته باشید تا طی دو روز پس از ترخیص، زردی کودک بررسی شود.
علائم زیر ممکن است نشانگر زردی شدید یا عوارض ناشی از بیلی روبین مازاد باشد:
· پوست کودک شما زردتر می‌شود
· پوست روی شکم، بازوها یا پاهای کودک شما زرد به نظر می‌رسد
· سفیدی چشمان کودک شما به رنگ زرد تغییر می‌کند
· به نظر می‌رسد کودک شما بی‌میل یا بیمار است یا بیدار شدن برای او دشوار است
· کودک شما در حال افزایش وزن نیست و یا کم تغذیه می‌کند
· کودک شما گریه‌های بلند دارد
· کودک شما علائم نگران‌کننده دیگری نشان می‌دهد
علت زردی نوزادان
بدن نوزادان به دلیل تولید بیشتر و تجزیه سریع‌تر گلبول‌های قرمز در چند روز اول زندگی، بیلی روبین بیشتری نسبت به بزرگسالان تولید می‌کند. به طور معمول، کبد بیلی روبین را از جریان خون فیلتر کرده و آن را به مجاری روده رها می‌کند. کبد نابالغ یک نوزاد معمولاً قادر نیست به سرعت کافی بیلی روبین را از بین ببرد، و باعث افزایش بیلی روبین می‌گردد. زردی به دلیل این شرایط عادی در نوزادان، زردی فیزیولوژیکی نامیده می‌شود و به طور معمول در روز دوم یا سوم زندگی آنها ظاهر می‌شود.علل دیگر
یک اختلال اساسی ممکن است باعث یرقان نوزاد شود. در این موارد، زردی اغلب زودتر یا خیلی دیرتر از شکل رایج زردی ظاهر می‌گردد. بیماری‌ها یا شرایطی که می‌تواند باعث زردی نوزاد شود شامل موارد زیر است:
· خونریزی داخلی
· عفونت در خون کودک (سپسیس)
· سایر عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی
· ناسازگاری بین خون مادر و خون کودک
· نقص کبدی
· آترزی صفراوی. وضعیتی که مجاری صفراوی کودک را مسدود یا زخم می‌کند
· کمبود آنزیم
· ناهنجاری گلبول‌های قرمز نوزاد که باعث می‌شود به سرعت تجزیه شوند
عوارض
میزان زیاد بیلی روبین که باعث زردی شدید می‌شود در صورت عدم درمان عوارض جدی ایجاد می‌کند.انسفالوپاتی بیلی روبین حاد
بیلی روبین برای سلول‌های مغز سمی است. اگر کودک زردی شدید داشته باشد، احتمال انتقال بیلی روبین به مغز وجود دارد و حالتی به نام آنسفالوپاتی بیلی روبین حاد ایجاد می‌کند. درمان سریع ممکن است به طور قابل توجهی از خسارت همیشگی جلوگیری کند.
علائم انسفالوپاتی بیلی روبین حاد در کودک مبتلا به زردی شامل موارد زیر است:
· بی‌توجهی و بی‌اشتهایی
· سخت بیدار شدن از خواب
· گریه بلند
· مکیدن یا تغذیه ضعیف
· قوس به پشت در گردن و بدن
· تب
کرن‌ایکتروس
کرن‌ایکتروس سندرومی است که اگر آنسفالوپاتی بیلی روبین حاد باعث آسیب دائمی در مغز شود، بروز می‌یابد. کرن‌ایکتروس ممکن است منجر به موارد زیر شود:
· حرکات غیرارادی و کنترل نشده (فلج مغزی آتروئید)
· خیره شدن به سمت بالا
· از دست دادن شنوایی
· رشد نادرست مینای دندان
درمان زردی نوزاد
معمولاً نیازی به درمان زردی نوزاد نیست زیرا علائم در طی 10 تا 14 روز از بین می‌روند، اگرچه بعضی اوقات می‌تواند بیشتر طول بکشد. درمان معمولاً فقط در صورتی توصیه می‌شود که آزمایشات میزان بیلی روبین بالایی را در خون کودک نشان دهند.دو روش درمانی اصلی وجود دارد که می‌تواند در بیمارستان برای کاهش سریع بیلی روبین کودک شما انجام شود:
· فوتوتراپی: نوع خاصی از نور بر روی پوست می‌تابد، که بیلی روبین را به شکلی تغییر می‌دهد که راحت‌تر توسط کبد تجزیه شود.
· تزریق خون: خون کودک شما با استفاده از یک لوله نازک (سوند) که در رگ‌های خونی آنها قرار گرفته است برداشته می‌شود و با خون یک اهداکننده تطبیقی جایگزین می‌شود. اکثر نوزادان به‌خوبی به معالجه پاسخ می‌دهند و بعد از چند روز می‌توانند بیمارستان را ترک کنند.
پیشگیری از زردی نوزادان
بهترین راه پیشگیری از زردی نوزاد، تغذیه مناسب است. نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، باید در چند روز اول زندگی 8 تا 12 بار تغذیه داشته باشند. نوزادانی که از شیر خشک تغذیه می‌کنند، باید در هفته اول تولد، هر دو تا سه ساعت حدود 1 تا 2 اونس (معادل 30 تا 60 میلی‌لیتر) شیر بنوشند.
