تاثیرات منفی ترساندن بچه‌ها روی ذهن آن‌ها

ترس از لحاظ علمی، یک مقوله توخالی است که والدین آن را به فرزندان خود منتقل می کنند. وقتی نوزاد به دنیا می آید، هیچ تصوری از ترسیدن ندارد؛ به همین دلیل از تنهایی، تاریکی و مسائلی مانند آن نمی ترسد و به راحتی با آن کنار می آید؛ اما کم کم که بزرگتر می شود، داده هایی را از محیط اطراف دریافت می کند یا والدین به اشتباه در ذهن او جای می دهند که پس از مدتی باعث ایجاد ترس می شوند.

ترس ممکن است به علت هیجان‌های عاطفی، فشارهای روحی و تنش‌های عصبی و اضطراب در کودک نمایان شود، به همین دلیل در آینده برای کودکان مشکلات روحی غیرقابل جبرانی در پی خواهد داشت. خانواده ها هنگامی که جایگزین های مناسبی برای تنبیه ندارند از ابزار کتک زدن،استفاده می کنند چون فکر می کنند تنبیه بدنی،کمک کننده است درحالیکه این مساله یکی از مهم ترین عوامل ایجاد اضطراب و افسردگی در کودکان به شمار می رود.

البته ترس در برخی از موارد اثر مثبتی بر افراد دارد. تنها درصورتی که ترس در کودکان در جهت اجتناب آنها از کارهای خطرناک باشد، مفید بوده و لازم است.

کودکانی که درمعرض اضطراب واسترس قراردارند بخشی ازمغز که به حافظه مربوط می شود درمقایسه با همسالان شان کوچکتراست.

این تفاوت نه تنها دراندازه فیزیکی مغز،خودش را نشان نمی دهد بلکه در توانایی های شناختی هم موثراست که بر این اساس کودکان مضطرب درآزمون های حافظه فضایی وسنجش حافظه کوتاه مدت مشکلات بیشتری دارند.

ازجمله علائم فیزیکی اضطراب می توان به اختلال درخواب، پرخاشگری، ناخن جویدن، شب ادراری ولکنت زبان اشاره نمود. اضطراب ازلحاظ روانی نیز باعث کاهش اعتمادبه نفس، تنش عضلانی، ترس ازصحنه و غیره می‌شود که در بزرگسالی حوزه‌های تحصیلی و شغلی و خانوادگی را دچار خدشه می‌کند.

راه‌های پیش‌گیری از اضطراب در کودکان

یادگیری هنر حواسپرتی، نشستن در یک مکان آرام و تنفس کامل به مدت 7 ثانیه، آگاهی از اینکه افکار شما حقیقت محض نیست، مرور خاطرات شیرین و تجربه نوشتن از راه های پیشگیری اضطراب است.

والدین در هنگام مواجهه کودک با ترس و اضطراب نباید کودک را بخاطر ترسش مسخره یا سرزنش کنند یا او را مورد تهدید قرار دهند. به والدین توصیه می شود همیشه از قبل راجع به موضوعاتی که ممکن است موجب ترس و وحشت کودک شود با او صحبت کرده و عشق و علاقه خود را صمیمانه به کودک ابراز نمایند.

پیش از آنکه کودک در موقعیت ترس قرار گیرد باید آمادگی‌های لازم در وی فراهم شود و هرگز نباید کودک را به دلیل ترسیدن مسخره کرد و یا آنها را مورد سرزنش قرار داد. همچنین رفتار خونسردانه و عاقلانه والدین در برخورد با شرایط خطرناک نیز می‌تواند از عوارض ناشی از ترس بکاهد.

انواع ترس

به طور کلی دو نوع ترس وجود دارد:
- ترس مفید یا هشدار
- ترس غیر مفید

ترس غیرمفید؛ خود به دو قسمت تقسیم می‌شود:

-  ترس های طبیعی: به ترس هایی گفته می شود که با مرور زمان در بازه زمانی حداکثر دو سال از بین می روند و نیازی به درمان ندارند؛ مثل ترس نوزاد از افراد بیگانه که اغلب در سنین 6 تا 8 ماهگی به چنین ترسی مبتلا می شوند و ممکن است تا 18 ماهگی ادامه یابد و یا ترسیدن نوزاد از صداهای بلند و نداشتن تعادل به هنگام راه رفتن که به همه این ها، ترس های طبیعی گفته می شود و جای نگرانی ندارند.

- ترس های مضر و غیر طبیعی: به ترس هایی گفته می شود که بیش از دو سال ادامه پیدا کند و به صورت دائمی و طولانی در کودک باقی بماند؛ این نوع ترس ها ذهن کودک را طوری به خود مشغول می کند که قادر به رهایی از آن ها نیست  و تمام زندگی عادی او را محاصره کرده و از خود تاثیرات منفی بر جای می گذارد.

ترس های مضر انواع مختلفی دارند:

- ترس از تاریکی
- ترس از حیوانات(مثل ترس از سگ، گربه، زنبور، عنکبوت وغیره)
- ترس از محیط اطراف و اجتماع(مثل ترس از مدرسه یا برخی فضاهای جدید)
-  ترسِ از دست دادن پدر و مادر به علت فوت یا طلاق

اثرات منفی ترس بر روی کودکان

به طور کلی ترس های دائم و ثابت به هر علتی که باشد، مخصوصا در نوع حادّش، سبب اختلال در جسم و روان کودک خواهد شد مانند:
- لکنت زبان

- شب ادراری

- کم رویی

- افسردگی

- پرخاشگری

- دروغ گویی

- نابودی شخصیت 

علائم اضطراب در کودکان

بهانه گیری های مکرر، انتظارات خیلی بالا، توقعات نابجا، داشتن تنش، حالت های بی قراری مدرسه یا منزل، لجبازی های خیلی شدید، اصرار روی موضوعات خاص تحصیلی یا خانوادگی نشان دهنده اضطراب کودک است. بی قراری و عصبی، لجوج و بهانه گیر بودن کودک نشانه های رفتاری اضطراب کودک هستند.

همچنین در علائم جسمی کودکانی که به کلینیک مراجعه می کنند کنار سردرد، تهوع و تب نیز دیده شده که این علام به ویژه در موارد ورود به مدرسه، کلاس اول و پیش دبستانی دیده می شود. ترس ها هم علامت اضطراب کودکان هستند که از جمله آنها می توان به ترس از تاریکی، ترس از جدایی و ترس از مرگ اشاره کرد که از سوی والدین خیلی مطرح می شوند.

علل ترس در کودکان چیست؟

ترس های به عمد: غالبا از جانب والدین است زیرا گمان می کنند با ترساندن، فرزندشان تربیت می شود. این رفتار کاملا اشتباه است و گاهی اثر مخرب آن از تنبیه بدنی هم بیشتر است؛ زیرا مفاهیمی که در ذهن ماست با مفاهیمی که از روی ترس در ذهن کودک متبلور می شود کاملا متفاوت است.

ترس های تصادفی: مثل ترس ازحیوانات به دلیل تجربه ای تلخ از حمله سگ یا ترس از تاریکی به علت دیدن فیلم های ترسناک و شنیدن داستان های وحشتناک.

عوامل ژنتیکی در انتقال ترس از والدین به فرزندان

- ترس های اکتسابی: ترس هایی که فرزند از اطرافیان، خصوصا مادر خود کسب می کند؛ مثلا وقتی مادر، حشره ای مثل سوسک یا زنبور را می بیند جیغ می کشد و فرار می کند، واضح است که این ترس را به فرزند خود هم منتقل می کند.

- ترس های عاطفی: ترس هایی که به علت هیجان و تنش های عاطفی و فشار روحی در کودک ایجاد می شود. مثل  اضطرابی که با دور شدن از پدر و مادر برای فرزند حاصل می شود و در قالب های مختلف خود را نشان می دهد مثل ترس از مدرسه که ممکن است دلیلش دوری از پدر و مادر باشد.

جویدن ناخن، لکنت زبان و مشکلات خواب از نشانه های اضطراب است

ناخن جویدن، مشکلات خواب و مکیدن انگشت از دیگر نشانه های اضطراب کودکان است. تنبیه بدنی مداوم و تهدید یا ترساندن کودک و خصوصیات شخصی کودک، می تواند باعث پیدایش لکنت زبان شود. کودکان حساس، زودرنج و درون گرا بیشتر مستعد لکنت زبان هستند. از آنجا که کاهش اضطراب یکی از مهم ترین جنبه های درمان لکنت زبان است، درگیری بین والدین و کودک باید کاهش یابد.

کودک ممکن است به دلیل سرخوردگی به پرخاشگری و رفتارنامناسب روی آورد، بنابراین رفتارهای او را سرزنش نکنید بلکه به او کمک کنید تا راه مهار کردن رفتارهای نامناسب را یاد بگیرد. لکنت زبان در کودکان دو تا 6 سال و سنین پیش از دبستان هنگام شروع به صحبت کردن بروز می کند همچنین بند آمدن زبان کودک و بریده بریده حرف زدن برای شنونده قابل درک است اما کودک متوجه این مسئله نمی شود و دلیل آن تندتر بودن سرعت تفکر کودک از سرعت سخن گفتن است، چون دامنه لغات کودک محدود است.

در کودکان گاهی به جز توقف، لکنت، کشیدن حروف و کلمات و تکرار کردن یک سری حرکت های دست، صورت و اندام ها هم دیده می شود که در این حالت آنچه جلب توجه می کند، حرف کودک نیست، بلکه چگونگی و شیوه بیان آن است. همچنین فشار دادن لب ها، گشاد شدن سوراخ بینی و حرکات دست ها، در این کودکان دیده می شود.شرایط کودک مانند امتحانات پراسترس، شلوغی و مجبور شدن به حضور در جمع، شدت لکنت زبان را تشدید می کند.

اگرچه لکنت زبان در سنین دبستان شایع تر است اما مخاطره آمیز ترین سن ابتلا از دو و نیم تا چهار سالگی است و افرادی که در کودکی دچار لکنت زبان می شوند و به مرور زمان آن را پشت سر می گذارند سال های بعد به ویژه در زمان فشار روحی دوباره چنین رفتاری از خود نشان می دهند.

روش های مقابله با ترس

برای مقابله با ترس در کودکان باید به چند اصل مهم توجه کرد:

- هرگز کودک خود را بابت ترسش مسخره یا تحقیر نکنید.

- در فرایند درمان برای کاهش ترس، هرگز عجله نداشته باشید زیرا که ترسش را افزایش می دهد.

- قصه هایی را برای او تعریف کنید که قهرمان آن کودکانی شجاع هستند.

- سعی نکنید کودکتان را از آنچه می ترسد دور نگه دارید زیرا که تنها راه غلبه بر ترس، رو به رو شدن با آن است ولی کاملا سنجیده عمل کنید؛ مثلا اگر از آب می ترسد هرگز به طور ناگهانی او را در استخر یا دریا پرت و رها نکنید یا اگر از تاریکی می ترسد هرگز او را وادار نکنید که در اتاق کاملا تاریک، تنها بخوابد زیرا ترسش را تشدید می کند  بلکه در زمانی که سالم و سر حال است کم کم او را با آنچه می ترسد رو به رو کنید و تا به مرحله ای عادت نکرده وارد مرحله بعدی نشوید.
- ترسش را ریشه یابی کنید و از او بخواهید علت ترسش را بگوید.

- نسبت به ترس فرزندتان خونسرد باشید و حساسیت نشان ندهید.

- بیش از حد لزوم از او مواظبت نکنید اجازه دهید خودش از چیزهایی که می ترسد دوری کند.

- کودکتان را دلداری دهید تا بتواند بر ترسش غلبه کند.

-هرگز بر روی احساس ترسی که دارد سرپوش نگذارید زیرا که از نظر کودک واقعی اند؛ بلکه به آن اعتراف کنید و با او همدردی کنید و برایش توضیح دهید.

- هرگاه عملی شجاعانه، هر چند کوچک، از او دید تشویقش کنید.

- بازی های مناسب برای کاهش هر ترسی را یاد بگیرید.

- در موقعیت ترسناک، باید عاقلانه و بسیار خونسرد عمل کنید زیرا کودک در چنین موقعیت هایی از شیوه برخورد شما الگو برداری می کند.

---