سبک زندگی در احادیث امام صادق(ع)

بیست و پنج شوال مصادف با شهادت امام صادق علیه‌السلام است. امام ششم شیعیان که مهمترین لقب ایشان "صادق" به معنای راستگو و درست کردار است. با نزدیک شدن به ایام شهادت امام صادق(ع) سعی می‌نماییم‌ گوشه‌ای از سیره عملی و سبک زندگی این امام معصوم را بررسی کنیم.

البته در ابتدا باید اشاره کرد که هویت انسان یک هویت سه لایه‌ است كه لایه زیرین آن، جهان‌بینی یا باورها و اعتقادات فردی است؛ لایه میانی، ارزش‌ها و ایدئولوژی او است و لایه بیرونی و ملموس، رفتار ظاهری انسان را نشان می دهد. پس قابل ذکر است که باورها و ارزش‌ها نقش مهمی در شكل‌گیری سبک زندگی دارند؛ همانطور كه سبک زندگی نیزدر تغییر باورها موثر واقع می شود. در تعریف آوردیم كه عوامل بیرونی و محیط بیرونی در سبک زندگی موثر است.

روایات معتبر از سبک زندگی امام صادق علیه‌السلام

با نزدیک شدن به روز شهادت امام صادق علیه‌السلام، نگاهی داریم به شهادت امام صادق (ع)، سیره عملی و سبک زندگی امام ششم، برخورد وی با مخالفان، راستگویی امام صادق (ع)، بخشش امام صادق (ع) و دقت ایشان در کسب روزی حلال.

بیست و پنج شوال مصادف با شهادت امام صادق علیه‌السلام است. امام ششم شیعیان که شناخته‌شده‌ترین لقب ایشان "صادق"به معنی راستگو و راستین است.  ایشان در تمام عمر پربرکت خویش به دفاع از اسلام راستین و مناظرات در این خصوص پرداختند.  و بیشترین حدیث شیعیان در دوره زندگی ایشان نقل شده است. امام ششم شیعیان سرانجام توسط عوامل منصور دوانقی به شهادت رسید و در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد.

سبک زندگی امام صادق(ع)

از منظر روایات و آیات تاکیدات و سفارشات متعددی  درباره نحوه زندگی اسلامی شده است، براساس روایات ائمه اطهار(ع)، بنیان دین اسلام یعنی سبک زندگی، باید رنگ و بوی الهی داشته و معیارها همه خدایی باشند.

کار کردن در گرمای تابستان
یکی از ویژگی‌های امام ششم این بود که نه تنها خودشان برای کسب روزی حلال تلاش می‌کردند، بلکه دیگران را نیز دعوت به کار و کسب روزی حلال می کردند.

امام صادق(ع) با وجود مشغله زیاد، درس و مناظرات باز هم از کار کردن غافل نمی‌شدند. یکی از یاران امام صادق علیه‌السلام نقل می‌کنند که در یکی از روزهای گرم تابستان حضرت را در باغ‌شان دیده‌اند که با یک لباس زبر و خشن در حالی که بیل در دست‌شان بود، مشغول کار کردن بودند.

ایشان در حالی که قطرات عرق روی صورتشان نشسته بود، به درختان و گیاهان آب می‌دادند. راوی می‌گوید از حضرت خواستم که من به جای ایشان کار کنم. اما ایشان فرمودند: "من کسی را دارم که برایم این کارها را انجام بدهد، اما دوست دارم در راه کسب روزی حلال از گرمای آفتاب آزار ببینم و خداوند شاهد باشد که در پی کسب روزی حلال هستم."

مهمان نوازی برتر از آزاد کردن برده
امام بسیار مهمان نواز و دوست‌دار مهمان بودند تا جایی که وقتی سفره غذا را نزد مهمان می‌گشودند، بسیار به آن‌ها تعارف می‌کردند تا سیر شوند. گاهی وقت‌ها هم پس از اینکه مهمانان از غذا خوردن دست می‌کشیدند، حضرت دوباره برایشان غذا می‌آوردند و برای اینکه آنان خوب غذا بخورند، احادیثی از پیامبر (ص) برایشان نقل می‌کردند.

ایشان به مهمانان خود می‌فرمودند: " اگر کسی پنج درهم به دست گیرد، وارد بازار شود، با آن غذایی تهیه کرده و چند نفر مسلمان را دعوت کرده و اطعامشان کند، نزد من دوست داشتنی‌تر از آن است که یک برده را آزاد کند."

دقت در به دست آوردن روزی حلال
روایت سوم الگوی رفتاری بسیاری خوبی برای این روزهای ماست. حضرت صادق علیه‌السلام در تجارت و کسب و کار رضای خدا را در درجه اول برایشان اهمیت داشت. به همین دلیل وقتی دیدند کسی که با سرمایه ایشان برای تجارت به مصر رفته بود، با سود کلان برگشت، پرسیدند که چنین سودی از کجا به دست آمده است. آن شخص نیز در پاسخ گفت: "چون مردم به کالای ما نیاز داشتند، آن را با سود هنگفت در بازار به فروش رساندیم."

امام فرمودند: "سبحان الله! علیه مسلمانان هم پیمان شدید که کالا‌هایتان را جز در برابر هر دینار سرمایه یک دینار سود نفروشید!" سپس امام اصل سرمایه‌اش را برداشت و از آن سود گزاف چشم پوشی کردند. ایشان فرمودند: "ای مصادف! چکاچک شمشیرها از کسب روزی حلال آسان‌تر است."

بخشش
حضرت بسیار به فکر نیازمندان و فقرا بودند. هرگاه شخص نیازمندی به ایشان مراجعه می‌کرد، به سرعت نیاز او را برطرف می‌کردند و می‌فرمودند: "مبادا زمینه از بین برود و او خود به خود از من بی نیاز گردد."

حضرت دارایی خود را با فقرا و نیازمندان تقسیم می‌کردند و از خرماهای رسیده باغ خود به اندازه ده ظرف که هر کدامش ده نفر را سیر می‌کرد، به دیگران می‌بخشید و برای پیرمرد، کودک، نیازمند و زنانی که در همسایگی باغ بودند ولی قادر به آمدن نبودند، یک مد خرما می‌فرستادند. باقی محصول خرما را هم به مدینه می‌بردند و بین فقرا تقسیم می‌کردند. حضرت بسیار شکر صدقه می‌دادند، وقتی از ایشان دلیل این کار را پرسیدند، فرمودند: "هیچ چیز نزد من دوست داشتنی‌تر از شکر نیست. من دوست دارم که محبوب‌ترین چیز را صدقه دهم."

برخورد روشنگرانه با مخالفین

امام فردی بسیار خوش برخورد و مهربان در میان مردم بودند. هرگز در جلسات خود سخن کسی را قطع نمی‌کردند و با تبسم و چهره‌ای گشاده با مردم برخورد می‌کردند.

ایشان در برابر مخالفان و فرقه‌های انحرافی راه روشنگری را پیش می‌گرفتند تا بتوانند آن‌ها را هدایت کنند. به عنوان مثال مالک بن انس از سران مخالفان بود ولی حضرت به او احترام می‌گذاشتند و برخورد گرم و صمیمانه‌ای با او داشتند. همین باعث شد که مالک بن انس از نظر رفتاری امام صادق علیه‌السلام را به عنوان الگوی خود انتخاب کند. البته در مواردی که لازم بود، حضرت در عین احترام از برخورد تند برای تلنگر زدن به مخالفان استفاده می‌کردند.

مردی که همیشه راست می‌گفت

امام صادق علیه‌السلام همیشه به راستگویی و صداقت مشهور بودند و دیگران را نیز به این کار سفارش می‌کردند. از امام صادق علیه‌السلام احادیث بسیاری درباره راستگویی نقل شده است: "راستگو را نخستین کسی که تصدیق می‌کند، خدای  عزّ و جلّ است که می‌داند او راستگوست و نیز نفس او تصدیقش می‌کند که می‌داند راستگوست."

سبک زندگی از دیدگاه امام صادق(ع) چگونه است؟

در طول تاریخ سعی انسان ها بر آن بوده است که راه و رسم زندگی رابه نیکوترین نحو بیاموزند و یک زندگی سعادتمندانه را تجربه کنند و اما از منظر اسلام آموختن سبکی خردمندانه که انسان را یاری دهد تا بتواند به نیکوترین وجه در راه سعادت گام بردارد بسیار حایز اهمیت بوده و هست و بسیاری از تعالیم اسلامی از جمله احادیث و روایات نیز بر مبنای ایجاد آگاهی و نگرش صحیح در این زمینه آمده است در این میان داشتن مربی و راهنمایی آگاه، صادق و دلسوز جزء اولین نیازها بوده و یافتن چنین راهنمایی برای پیروان راه حقیقت دغدغه ای بزرگ است.

در زندگی خداپسندانه همواره باید مؤلفه های زیادی را مد نظر داشت و در مورد آنان تامل و تدبر کرد که در این میان استفاده از آموزه های امام صادق(ع) و به طور کلی عمل به دستورات دین مهم تلقی گردیده به عنوان الگویی بی همانند مورد نظرقرار گرفته است.

وقتی سخن از سبک زندگی و رفتارهای آدمی در زندگی روزمره پیش می آید آ نچه در ذهن تداعی می شود فرهنگ است. با تشخیص جایگاه سبک زندگی در فرهنگ انسان ها می توان سبک زندگی مطلوب را شناسایی و در رسیدن به آن همت گمارد.

در این بین نقش امام صادق(ع) در طراحی سبک زندگی اسلامی بسیار چشمگیر است ایشان در دورانی که بر مسند تدریس بوده اند تمام تلاش خود را به غنی سازی ریشه درخت فرهنگ در تشیع پرداخته اند گویی ایشان به این نتیجه رسیده بودند که سیر تاریخ اسلام تا آن زمان نیاز به بازسازی فرهنگی دارد و اگر این بازسازی صورت نگیرد ریشه فرهنگ دین از بین خواهد رفت و اثری از درخت تنومند اسلام باقی نخواهد ماند.

شاید نتوان در تاریخ همانند مدرسه امام صادق(ع)، مدرسه ای فکری یافت که بتواند نسل های متوالی را تحت تأثیر خود قرار دهد و اصول و افکار واعتقادات خود را بر آنها حاکم سازد و مردمی متمدن و فرهیخته و موجودیتی یگانه بنیان نهاده باشد، البته اشتباه است اگر بخواهیم دستاورد های این مدرسه را به معاصران آن محدود کنیم بلکه دستاورد های علمی و دینی این مدرسه در اندیشه هایی است که در جامعه ایجاد کرده و در مردان پرورش یافته و بالنده ای است که سیمایی تاریخ را دگرگون ساخته اند.

در سیره امام صادق(ع) علاوه بر توصیه های مؤکد ایشان بر سبک زندگی خداپسندانه به باورهایی اشاره می شود که اساس و ریشه آن سبک زندگی است. البته توصیه امام صادق(ع) در رسیدن به بنده واقعی خدا آنست که اگر می خواهد به حقیقت ایمان دست یابد بایستی مواردی را در زندگی خود به کار گیرد: حقیقت ایمان بنده ی خدا، به حد کمال نرسد مگر این که در آن سه ویژگی باشد:

- اندیشه عمیق در دین
- برنامه ریزی دقیق در زندگی مادی
- شکیبایی بر نامرادی‌ها

می توان گفت امام صادق(ع) در این سخن سه محور اصلی از سبک زندگی اسلامی را به تصویر کشیده اند و این صفات را برای کسی متصور شده اند که ایمانش به حد کمال رسیده باشد. پس اساس سبک زندگی و ریشه ی آن از منظر امام صادق(ع) بندگی خداست و توصیه امام به بنده واقعی خدا رسیدن به حقیقت ایمان است که در صورتی حاصل می شود که سبک زندگی مبتنی بر فهم عمیق دین، تدبیر و برنامه ریزی در امور زندگی و نیز تحمل و بردباری در برابر مشکلات می باشد

در آیات سوره فرقان به سبک زندگی بندگان خدای رحمان می پردازد و اشاره به انفاق و تعادل در این امر شده است. تو گویی کسی که اساس زندگی خود را بر بندگی قرار داده و طرح نسبتاً جامعی از اخلاق اسلامی به دست می دهد تا آنجا که دعا می کند که سرمشق طالبان کمال باشد از دیگر بندگان خدا هم غافل نیست. در این راستا امام صادق(ع) در خصوص روابط اجتماعی و سبک ز ندگی اجتماعی توصیه به احسان وکمک به دیگران می کند.

امام صادق(ع) می فرماید: در نیکی رساندن به برادران خود با یکدیگر مسابقه بگذارید و اهل نیکی باشید. زیرا بهشت را دری است بنام معروف"نیکی و احسان" که جز کسی که در دنیا نیکی کرده داخل آن نشود. همانا بنده در راه برآوردن حاجات برادر مؤمن خود گام بردار و خدای عزّ وجّل بر او دو فرشته نگارد. یکی در طرف راست و دیگری در جانب چپ او که برایش از پروردگار آمورزش خواهند و برای روا شدن حاجت او دعا کنند.

امام صادق (ع) فرموند: به خدا چون مؤمن به حاجتش رسد پیغمبر از خود او مسرورتر است. در این حدیث به یکی از شاخه های بزرگ احسان که همان خیرخواهی است اشاره است. امری که ثواب آن را حدّی نیست و احادیثی که از امامان مختلف در این زمینه رسیده است فراوانند.

امام صادق(ع) می فرماید: "کسی که در برآوردن ساختن حوائج برادر ایمانی اش قدمی بردارد مانند کسی است که سعی بین صفا و مروه انجام می دهد. واگر شخصأ نیاز او را برآورد ثواب کسی را دارد که در راه خدا و در جنگ بدر و احد جهاد کرده و در خون خودغلطیده است.

امام صادق(ع) نیز فرمودند: "خودت را همواره به جای دیگران بگذار و برای آن ها همان را بخواه که برای خود می خواهی و در جایی دیگر آمده است تا زمانی که مؤمن در راه کمک به برادر دینی اش باشد خدا در راه کمک به اوست."

در انتها باید اشاره کنیم که به نظر می رسد برای رسیدن به سبکی از زندگی متعالی در کنار قرآن، بهره گرفتن از سخنان امامان به ویژه امام صادق(ع) ما را در پیمودن راه سعادت یاری خواهد کرد در واقع می توان گفت اگر برای آغاز راه تکیه گاه ما که همان باورها واعتقادات ما را تشکیل می دهد ریشه ای محکم داشته باشد جلوه های بیرونی آن که همان سبک زندگی است نیز به بهترین وجه نمود خواهد کرد.

پس اساس سبک زندگی و ریشه آن از نگاه امام بندگی خداست که از بالاترین فضایل بشری شمرده می شود و منتهای سعادت همان است که انسان در ناحیه عقل و فکر و قلب و احساس به کمال مطلوب برسد و خود را به صفات نیکو متصف کند که همه‌ی این عوامل باعث برخورداری بیشتر انسان از رضایت در زندگی و رضایت حق تعالی می گردد.

---