چرا خرمشهر "خونین شهر" شد؟

ارتش صدام در چهارمین روز حمله خود به ایران به دروازه‌های شهر رسیدند و با حملات متعدد سعی کردند تا وارد شهر شوند، البته آنها هر بار مجبور به عقب نشینی می شدند. در این میان مردم شهرهای اطراف به فرماندهی شهید دکتر مصطفی چمران خود را به شهر رساندند، اما با کارشکنی بنی‌صدرو بعضی از عوامل نفوذی دشمن، سرانجام خرمشهر پس از۳۵روز مقاومت، در تاریخ4 آبان 59اشغال شد و رزمندگانی که زنده مانده بودند در سحرگاه همان روز با عبور از رود کارون شهر را تخلیه کردند و به پاس خون های پاكی كه برای حفظ خرمشهر بر زمین ریخت، خرمشهر، خونین شهر نام گرفت.

حمله عراق به خرمشهر

در 8 و 9 مهر ماه سال  1359، ارتش عراق بعد از اجرای آتش سنگین توپخانه و بمباران شهر، حمله دیگری را از سمت شمال و غرب به طرف خرمشهر آغاز کرد. در محور پلیس راه، حرکت دشمن که از سمت شرق جاده اهواز - خرمشهر به طرف شهر و پادگان دژ آغاز شده بود، با اجرای آتش توپخانه و حمله نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، متوقف شد و دشمن ناچار عقب نشینی کرد.

در محور جاده شلمچه، عراقی ها تا کشتارگاه پیش آمدند و تعدادی از مدافعان شهر را که در خانه های این منطقه موضع گرفته بودند، با تانک، خمپاره اندازها و توپ های خود گلوله باران کردند.

عقب نشینی دشمن

- صبح روز 1359/7/10، ارتش عراق طرح دیگری را در دو محور بندر و جاده شلمچه برای نفوذ به شهر اجرا کرد. در محور بندر، عراقی ها در دام رزمندگان کمین کرده در محوطه بندر گرفتار شدند و تا هنگام عصر در آنجا درگیر بودند. نیروهای خودی پس از ساعت ها مقاومت در برابر هجوم تانک ها و زره پوش ها و انبوه آتش دشمن، در حالی که سلاح چندانی در اختیار نداشتند، با عبور از زیر اسکله ها، بندر را به سوی مسجد جامع ترک کردند.

در محور جاده شلمچه، دشمن هم زمان با هجوم نیروهایش به چهار راه کشتارگاه، آتش سنگین توپخانه را بر منطقه پلیس راه، کشتارگاه، و راه آهن فرو ریخت و با استقرار چند تانک در منطقه دوربند رزمندگانی را که در محور پلیس راه موضع گرفته بودند، هدف آتش مستقیم تانک ها قرار داد.

- در روز 7/11 ارتش عراق از اروند رود تا شمال پادگان دژ مستقر شده بود، در این روز نیز برای اشغال خرمشهر سخت کوشید، لیکن بر اثر مقاومت دلیرانه مدافعان، به هدف خود نرسید. در شامگاه روز بعد، تعدادی از واحدهای عراقی به نقاط درگیری رسیدند.

- در سپیده دم روز 7/13 از محور بندر، جاده شلمچه و پلیس راه حمله دیگری را آغاز کردند که در محور بندر با تحمل تلفات فراوان تا ساختمان هماهنگی بندر (سی بی اس) پیش آمدند. در محور شلمچه، نیروی مهاجم با مقابله مدافعان به عقب رانده شدند. در محور پلیس راه تجاوزگران به نزدیکی پادگان دژ رسیدند.

- عصر روز 7/14، نیروهای خودی متشکل از تعدادی پاسدار و ارتشی به ساختمان هماهنگی بندر (سی بی اس) یورش بردند و عراقی ها را از این منطقه عقب راندند، سپس در نیمه شب با حمله به مقر فرماندهی دشمن در پل نو، طی شبیخونی، تعدادی از تانک ها، نفرات و تجهیزات عراقی را منهدم کردند.

- در آ روز 7/15، مجدداً عراقی ها از دو سمت بندر و جاده شلمچه وارد عمل شدند که در محور بندر در یک درگیری سنگین با تحمل ده ها کشته و زخمی توانستند به ساختمان هماهنگی بندر برسند و آنجا را اشغال کنند. در محور جاده شلمچه نیز دشمن حدود 200 متر جلوتر آمد.

- در روز 7/16، دشمن علاوه بر دو محور بندر و جاده شلمچه، محور دیگری در سمت خانه های پیش ساخته گشود و هم زمان از هر سه محور به طرف شهر هجوم آورد. ستون های سمت شمال جاده شلمچه و محور خانه های پیش ساخته با مقاومت کمی روبه رو شدند، لیکن ستون های سمت جنوب جاده شلمچه و محور بندر، درگیر نبردی بسیار سخت شدند. در این درگیری، دشمن تا مسجدی که در نزدیکی بندر قرار دارد، پیش آمد.

- در سپیده دم روز 7/17، نیروهای دشمن بار دیگر از همان محورهای روز گذشته هجوم آوردند و با اجرای آتش مستقیم تانک روی مواضع نیروهای خودی و قرارگاه آنها (مسجد) سرانجام این قرارگاه را تصرف کردند. در این روز پادگان دژ نیز مورد هجوم قرار گرفت که با دفاع نیروهای ارتش جمهوری اسلامی، عراقی ها به عقب گریختند.  

-روز 7/18 درگیری با سلاح سبک و آتش توپخانه ادامه داشت، اما تغییری در مواضع طرفین ایجاد نشد. با عبور از رود کارون آبادان را محاصره کرد، لیکن به دلیل عدم پیشروی مورد انتظار در سایر جبهه ها این امر تحقق نیافت و قوای دشمن زمین گیر شدند؛ تصرف خرمشهر و آبادان به عنوان هدف قرار گرفت.

- در صبح روز 7/19 ارتش عراق با عبور از پلی که در منطقه مارد نصب کرده بود، از کارون گذشت، سپس با استقرار در اطراف جاده اهواز - آبادان راه را بر خودروهایی که راهی اهواز بودند، بست و بیش از 200 مرد را به اسارت گرفت و زنان و کودکان را آواره کرد. عبور دشمن از کارون و دستیابی او به جاده اهواز - آبادان، از یک سو گشایشی اساسی برای نیروهای متجاوز، که طی 20 روز گذشته پشت دروازه های خرمشهر گرفتار شده بودند، ایجاد شد. با عبور دشمن از کارون، توپخانه ایران که در محل تلاقی کارون و بهمنشیر مستقر بود، ناچار عقب نشینی کرد و رزمندگان خرمشهر از پشتیبانی آتش اندک توپخانه نیز محروم شدند.

ورود ارتش عراق به خرمشهر(کوی طالقانی)

در روز 1359/7/20 با پیشروی ارتش عراق، نبرد شدیدی درگرفت که عراقی ها با تحمل تلفات فراوان متوقف شدند. با آغاز روز بعد، درگیری در همه محورها شروع شد و ستون های دشمن با پشتیبانی آتش سنگین توپخانه پیش آمدند و سرانجام توانستند در شام گاه این روز بخش غربی شهر (از منطقه پلیس راه تا ایستگاه راه آهن) را اشغال کنند. در همین روز اولین ستون نیروهای عراقی وارد کوی طالقانی شدند.

در حالی که نبردی شدید در خرمشهر میان متجاوزان عراقی و مدافعان جریان داشت، دشمن توانست با تصرف پادگان دژ ساختمان اداری گمرک را اشغال کند. همچنین تعدادی از واحدهای ارتش عراق به منظور تنگ کردن حلقه محاصره در روز 1359/7/23 ضمن بستن جاده آبادان - ماهشهر، به شهر آبادن نزدیک شدند.

خرمشهر، خونین شهر شد

صبح روز 1359/7/24 درگیری ها با شدت بیشتری ادامه یافت و تا اواسط روز با از خود گذشتگی مدافعان از پیشروی عراقی ها جلوگیری نمودند. بعد از ظهر این روز پس از ورود یگان دشمن ، محور مرکزی شهر و اصلی ترین راه پشتیبانی و تردد نیروهای درگیر در کوی طالقانی، کوی بندر و ورزشگاه بسته شد. با انتشار خبر دستیابی دشمن به خیابان چهل متری و تلاش او برای رسیدن به پل خرمشهر، تعدادی از رزمندگان به سوی این خیابان شتافتند.

در ساعات پایانی روز، نبرد سختی در گرفت که ابتدا متجاوزان با توجه به استقرارشان در نقاط سرکوب و نیز در اختیار داشتن تجهیزات کامل با پشتیبانی انبوه آتش، در موضع برتر بودند، لیکن مدافعان به آنها نزدیک شدند و به شدت به دفاع پرداختند و با وجود تحمل شهیدان و مجروحان بسیار، شمار فراوانی از عراقی ها را به هلاکت رساندند.

به این ترتیب، خرمشهر از سقوط حتمی نجات یافت و به پاس خون های پاکی که برای حفظ آن بر زمین ریخت، خونین شهر نامیده شد.

- از صبح 1359/7/25، نبرد خیابانی در جاده کمربندی، کوی طالقانی و بندر ادامه یافت.

- در روز 1359/7/26، نیروهای عراقی پشت ایستگاه راه آهن، کشتارگاه و جاده کمربندی مستقر بودند و درگیری شدیدی بین دو طرف ادامه داشت. هر چه بیشتر از زمان می گذشت، نیروهای مدافع در مضیقه بیشتری قرار می گرفتند و با شهادت های پی در پی و جراحت های شدید، از تعداد آنها کاسته می شد.

- از روز 1359/7/27 فشار یگان های متجاوز شدیدتر شد. عراقی ها با راهنمایی عناصر ضد انقلاب داخلی، در تاریکی شب نفوذ خود را گسترش می دادند، گاهی اوقات از اطراف مواضع مدافعان می گذشتند و پشت سر آنها قرار می گرفتند. با این همه رزمندگان اجازه نمی دادند متجاوزان به راحتی نفوذ کنند، به گونه ای که دشمن برای هر قدم پیشروی متحمل تلفات و خسارات سختی می شد.

طرح هجوم نهایی به خونین شهر

این در در بامداد 1359/8/2 به اجرا درآمد. تشدید فشار تجاوزگران، توان مدافعان را که با تمام وجود مقاومت می کردند، کاهش می داد و باعث شد که آنها کم کم به عقب رانده شدند. دشمن موفق شد ساختمان فرمانداری را اشغال و با استقرار در ضلع شمالی پل، نیروهای مدافع را که در سمت شمال غربی پل تا مسجد جامع حضور داشتند، به محاصره در آورد. اما تلاش رزمندگان برای ضربه زدن به دشمن به منظور آزادسازی پل، همچنان ادامه داشت تا این که موفق شدند در اوایل شب عراقی ها را عقب برانند و ساختمان فرمانداری را آزاد کنند.

آخرین روز مقاومت

مدافعان شهر از فراط خستگی حدود ساعت 4 صبح روز1359/8/3 برای استراحت به ساختمان فرمانداری برگشتند. هنوز چشمان آنها گرم نشده بود که متوجه حضور دشمن در نزدیکی خود شدند. تعدادی عراقی روی ساختمانی در 500 متری آنها نفوذ کرده بودند.  طولی نکشید که تانک های دشمن وارد شدند و محل استقرار رزمندگان را هدف قرار دادند. مهمات رزمندگان رو به اتمام بود و گلوله برای مقابله با تانک ها در اختیار نداشتند و عراقی ها به پیشروی خود ادامه میداند و بر ساختمان فرمانداری و پل بزرگ شهر مسلط شدند.

درگیری همچنان در خرمشهر ادامه داشت تا اینکه با فرا رسیدن شب دستور عقب نشینی و ترک شهر به مدافعان ابلاغ شد. این دستور برای اغلب رزمندگان باقی مانده در شهر پذیرفتنی نبود. در طول شب رزمندگان در چندین گروه از خرمشهر خارج شدند و تا پیش از دمیدن سپیده صبح، انتقال آنان پایان پذیرفت. رزمندگان دیگری نیز در شهر بودند که از دستور عقب نشینی خبر نداشتند. تعدادی از آنها، صبح روز 1359/8/4 متوجه این دستور شدند و پس از شلیک مهمات خود به طرف دشمن، حدود ساعت 10 به ساحل جنوبی کارون رفتند. تعداد دیگری هم در شهر باقی مانده بودند که راه خروج شان بسته شده بود. آنها تا چند روز بعد به طور پراکنده موفق شدند از طریق کارون عقب نشینی کنند.

خونین شهر آزاد شد

خرمشهر؛ شهری که پس از ۵۷۸ روز تصرف توسط نیروهای عراقی، در ساعت ۲ بعد از ظهر روز ۳ خرداد ۱۳۶۱ پس از ۳۴ روز نبرد بی‌امان، خرمشهر به طور کامل از اشغال نظامیان عراق خارج شد در عملیات بیت المقدس که بزرگترین عملیات نیروهای مسلح در جنگ ایران و عراق محسوب می‌شود، آزاد شد.

حماسه ای که در 34 روز با رشادت غیور مردان کشورمان جلوه ای تاریخی به خود گرفت، بی گمان فداکاری‌ها و ایستادگی تحسین برانگیز مدافعان خونین شهر در برابر ارتش متجاوز و مجهز به انواع جنگ افزارها، در تاریخ و در خاطر انسان های حق جو و ظلم ستیز جاوید خواهد ماند.

---