تبیان، دستیار زندگی

فطریه چیست؟

پرداخت زکات فطره یا همان فطریه برای تمام روزه‌داران، معذورین و کسانی‌که عمدا روزه خود را خورده‌اند، واجب است.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
فطریه
پرداخت فطریه از شرایط قبولی روزه در ماه مبارک رمضان است و یکی از فواید زکات فطره، بیمه کردن انسان در برابر حوادث مختلف در طول سال است و فرد با پرداخت این مبلغ کم خود را بیمه می‌کند. زکات فطریه بر اساس قوت غالب انسان باید پرداخت می‌شود.

فطریه عبارت است از سه کیلو طعام غالب هر مسلمان اعم از جو، گندم، برنج و اقلامی که به‌عنوان طعام محسوب می‌شوند  موعد پرداخت زکات فطره از غروب روز آخر ماه مبارک رمضان تا ظهر روز عید است و برای کسانی که در نماز عید فطر شرکت می‌کنند، بهتر است قبل از نماز عید، این مبلغ را پرداخت یا از مجموع اموالشان جدا کنند.

افرادی که خودشان فقیری را می‌شناسند و از نیازمندی او اطمینان دارند، می‌توانند مبلغ فطریه را به او بپردازند.



قوت غالب یعنی چه؟

قوت غالب چیزی است که مردم هر شهر غالباً از آن تغذیه می کنند. معمولا در زمان حاضر، گندم و برنج مهم‏ترین قوت غالب است، از این رو افراد باید برای هر نفر سه کیلوگرم گندم یا برنج یا معادل نقدی آن را به عنوان زکات فطریه پرداخت کنند.

فقیر کیست؟

کسانی که زندگی شان تامین است پرداخت زکات فطره بر آنها واجب می‏شود، اما کسانی که کمبود دارند و به نوعی خرجشان بیش از درآمدشان است پرداخت زکات فطریه بر آنها واجب نیست و می‏توانند فطریه بگیرند. چنانکه گفته شد پرداخت زکات فطره بر فقرا واجب نیست و همچنین بی‌نیازان هم باید زکات خود را به فقرا بپردازند.

پس فقیر از نظر شرعی، کسی است که خرج متعارف یک ساله خود و اهل و عیالش را (به صورت یک‌جا یا بطور متناوب) ندارد. بنابراین اگر کسی هم اکنون خرجی یک سال را ندارد ولی بی‌کار هم نیست و ماهانه درآمد دارد فقیر حساب نمی‌شود اما کسی که به اندازه خرج یک سال دارایی ندارد و بیکار هم هست فقیر محسوب می‌شود. (شخص بیکاری که خرج یک سال آینده را دارد فقیر حساب نمی‌شود).

نان خور (عیال) کیست؟

نانخور کسی است که از لحاظ اقتصادی و خورد و خوراک، وابسته به دارایی سرپرست خانواده است، یعنی امور اقتصادی و خورد و خوراک آنها از دارایی او تامین می‌شود. در نانخور بودن فرقی ندارد که نانخور بزرگ یا کوچک، مسلمان یا غیر مسلمان، عاقل یا غیر عاقل باشد.

مقدار فطریه چقدر است؟

زکات فطره به ازای هر نفر سه کیلو (یک صاع) گندم یا جو یا خرما یا برنج یا کشمش یا ذرت و مانند آن است. البته بهتر است موردی را از میان اینها انتخاب کند که اکثر مردم آن منطقه یا شهر از آن بیشتر تناول می‌کنند. (برخی از مراجع تقلید، مقدار یک صاع را بیش از سه کیلو می‌دانند که مقلدین آنها باید مراعات کنند.) انسان می‌تواند پول یکی از این اجناس را به فقیر بدهد.

مقدار زکات فطره که به یک فقیر داده می شود؛ نباید مقداری کمتر از زکات یک نفر یعنی کمتر از سه کیلو یا قیمت آن را به یک فقیر داد بنابراین نباید مثلا دو کیلو از زکات را به یک فقیر و یک کیلوی دیگر را به فقیر دیگر بدهند. از طرف بیشینه هم نباید بیش از خرج یک سال را به یک فقیر داد.

زمان پرداخت فطریه

پرداخت فطره در ماه رمضان صحیح نیست، پس اگر کسی در ماه مبارک رمضان، زکات فطره پرداخته است، باید دوباره بعد از اتمام ماه مبارک رمضان پرداخت کند.

در روز عید اگر کسی می‌خواهد نماز عید بخواند باید احتیاطاً قبل از نماز عید، زکاتش را پرداخت کرده باشد اما اگر قصد ندارد نماز عید بجای آورد تا اذان ظهر روز عید فطر وقت دارد تا زکاتش را بپردازد. اما اگر کسی در این مدت زکاتش را پرداخت نکرد باید در اولین وقت ممکن، پرداخت کند ولی نیت اداء یا قضا نکند.

فطریه

زکات فطره برای چه مواردی صرف می شود؟

بنابر نظر امام راحل و برخی مراجع معظم تقلید؛ زکات فطره را میتوان در این هشت مورد استفاده کرد و آن موارد عبارتند از:

- فقرا  

- مساکین (یعنی افرادی که وضعشان از فقرا هم بدتر است).

- مسافرانی که در راه مانده و خرج بازگشت را ندارند. 

- بدهکارانی که نمی‌توانند قرض خود را بدهند.

- فی سبیل الله یعنی در همه کارهای خیر که نفع آن به عموم مسلمین برسد مانند ساخت و تعمیر مسجد، راه، پل، مدرسه و بیمارستان و غیره.

- کافرانی که با دادن زکات به اسلام ترغیب می‌شوند یا در جنگ به مسلمانان کمک می‌کنند. 

- پرداخت به نائب امام یا  کارمندان حکومت اسلامی که مامور جمع آوری زکات و رساندن آن به نیازمندان است.

نکته مهم: مستحب است انسان زکات فطره را ابتدا به خویشان فقیر بدهد و اگر آنها فقیر نباشند به همسایه فقیر یا اهل علم و فضیلت و تقوا که فقیر هستند بدهد.

فطریه

احکام و مسائل فقهی در خصوص زکات فطره

یکی از واجبات مالی این است که هر سال بعد از اتمام ماه مبارک رمضان تمام مسلمانان بایستی "زکات فطره" بپردازند.

- چه افرادی واجب است زکات فطره بدهند: اگر کسی موقع غروب شب عید فطر (که فردای آن شب، روز عید است) بالغ و عاقل باشد و فقیر نباشد باید برای خود و همه کسانی که نانخور او هستند (یعنی در نظر مردم تحت سرپرستی اقتصادی او هستند) زکات فطره پرداخت کند. حتی اگر نامسلمان هم نانخور مسلمان باشد باید به ازای او هم زکات فطره پرداخت شود.

- قصد قربت در پرداخت زکات فطره: چون زکات فطره از عبادات مالی است، باید با قصد قربت به پروردگار پرداخت شود.

- زکات کسانی که سرپرست خود را از دست داده‌اند: زکات فطره به قدری اهمیت دارد که اگر سرپرست خانواده‌ای بعد از غروب آفتاب از دنیا برود فطره او و نانخورهایش را از مال او پرداخت می‌کنند. اما اگر قبل از غروب آفتاب وفات کند لازم نیست فطره شخص وفات شده یا نانخورهایش را از مال او بدهند ولی اگر ورثه، فقیر نباشند فطره هر یک از آنها بر خودشان واجب است.

- زکات فطره جنین در شکم مادر: بچه‌ای که در شکم مادر است فطره ندارد یعنی در واقع، نانخور کسی حساب نمی‌شود.

- فطریه مسافران، بیماران، سرباز و کارگران: اگر نانخور کسی در مسافرت باشد سرپرست او باز هم باید فطره او را بدهد مگر آنکه در محل مسافرت چندین روز مهمان کسی باشد که نانخور او محسوب شود که در این صورت فطره بر میزبان واجب است.

فطریه بیمارانی که در بیمارستان‌ها هستند بر عهده سرپرست اقتصادی آنهاست. سربازانی که در پادگان‌ها و مرزهای کشور مشغول خدمت به اسلام و وطن هستند نانخور دولت حساب نمی‌شوند و فطره آنها بر کسی واجب است که سرپرستی آنها را بر عهده دارد مثلا بر عهده پدر آنهاست. اما اگر سرپرست ندارند و فقیر هم نیستند بر خودشان واجب است و اگر فقیر باشند فطره آنها بر کسی واجب نیست.

کارگرانی که از طرف کارفرمای خویش، غذا دریافت می‌کنند یا پرستارانی که در بیمارستانها کار می‌کنند و همه کسانی که شرایط مشابه دارند، زکاتشان برعهده کارفرما یا بیمارستان نیست چون غذا قسمتی از حقوق آنها محسوب می‌شود.

- فطره دختری که تازه به خانه شوهر می‌رود: اگر دختری قبل از غروب آفتاب به خانه شوهر برود یعنی بعد از گذران دوران عقد رسما زندگی مشترک را در خانه شوهر آغاز می‌کند فطره‌اش برعهده شوهر است چون نانخور پدرش حساب نمی‌شود. اما اگر بعد از غروب آفتاب ماه مبارک رمضان به خانه شوهر برود زکاتش بر پدر (سرپرست قبلی) واجب است.

- فطریه نوزاد: نوزاد اگر قبل از غروب آخرین روز ماه مبارک رمضان به دنیا آمده زکاتش بر عهده پدرش است اما اگر پدر ندارد کسی که خرجی مادرش را می‌دهد باید زکات او را بدهد. فطریه نوزادی که بعد از غروب آخرین روز ماه رمضان، به دنیا آمده در آن سال بر عهده هیچ کس نیست.

- فطریه کسی که سرپرستش زکات فطره نمی‌پردازد: کسی که نانخور دیگری است واجب نیست فطره خودش را بدهد بلکه اگر بدون اجازه سرپرست پرداخت کند سرپرست هم دوباره باید پرداخت کند اما اگر با اجازه سرپرستش بپردازد، همان یک بار که خودش پرداخته کافی است.

- زکات فطره مهمان شب عید فطر: آراء مراجع معظم تقلید در مورد مهمانی که قبل از غروب شب عید فطر وارد منزل صاحب خانه می‌شود متفاوت است. برخی از علمای فعلی، مهمانی را که برای همان یک وعده افطار در خانه صاحب‌خانه است، نانخور حساب نمی‌کنند و زکاتش را بر خودش واجب می‌دانند نه بر میزبان اما فتوای مبارک امام خمینی(رحمت الله علیه) این است که فطره مهمانى که پیش از غروب شب عید فطر با رضایت صاحبخانه وارد شده و نانخور او حساب مى‌شود، بر او (یعنی بر میزبان) واجب است.

اما اگر مهمان بعد از غروب آخرین روز ماه مبارک رمضان وارد خانه میزبان شود زکاتش به عهده صاحبخانه نیست. اگر کسی چند روز قبل از عید فطر، وارد خانه میزبان شده (مثل مسافری که در خانه اقوامش ساکن می‌شود) و مهمان آنهاست و تا غروب آفتاب هم همچنان مهمان آنان محسوب می‌شود در نظر همه علما نانخور میزبان است و فطره‌اش بر عهده میزبان است.

- زکات فطره سادات و غیر سادات: کسی که سید نیست نمی‌تواند فطره خود یا نانخورهایش را به سید بپردازد. ملاک، سید بودن یا نبودن سرپرست خانواده است بنابراین اگر کسی که سید نیست عهده‌دار مخارج مادر سیده‌اش هست باید تمام زکات فطره‌اش را به غیر سادات بدهد. همچنین اگر کسی که سید نیست فرزند یتیم سادات را به فرزندی قبول کرده باشد باید فطره را به غیر سادات بدهد.

اما سادات می‌توانند فطره خود و عیالشان را به سادات و یا غیر سادات بپردازند. در مورد ایشان هم ملاک سرپرست خانوار است حتی اگر اشخاص غیر سید تحت تکفل او باشند.

- زکات فطره کسی که از فقیر طلبکار است: اگر کسی هنگام غروب آفتاب از فقیری طلبکار باشد می تواند طلب خود را بابت زکات فطره حساب کند.

- پرداخت زکات فطره به غیر فقیر: اگر بعد از پرداخت فطره بفهمد که گیرنده زکات اصلا فقیر نبوده، اگر عین آن زکات هنوز باقی مانده می‌تواند آنرا پس گرفته و به فقرا بدهد اما اگر زکات در دست آن شخص از بین رفته یا مصرف شده باشد یا به هر علت آنرا پس نگیرد باید دوباره زکات را به فقرا بپردازد.

- انتقال زکات به شهر دیگر: در نظر بسیاری از علما انتقال زکات فطره از شهر پرداخت کننده آن به شهر دیگر صحیح نیست. 

شرایط پرداخت زکات به گناهکارچیست؟

فقیری که زکات می‌گیرد لازم نیست عادل باشد و به فقیر فاسق هم می‌شود زکات داد. (فاسق کسی است که یک بار گناه کبیره کرده و توبه هم نکرده است یا بیش از یک بار گناه صغیره مرتکب شده ولی هنوز توبه نکرده است.)

شرایط پرداخت زکات به شرابخوار و کسی که آشکارا گناه می‌کند، چیست؟

پرداختن زکات به شرابخوار یا کسی که آشکارا و در میان همگان گناه می‌کند (هر گناهی) صحیح نیست هرچند که زکات را در معصیت هم خرج نکند همچنانکه برخی از علما، دادن زکات به بی نماز را صحیح نمی‌دانند.

شرایط پرداخت زکات به کسی که آن را در گناه مصرف خواهد کرد، چیست؟


اگر انسان بداند که فقیر زکات را در راه معصیت خرج خواهد کرد نباید به او زکات بدهد و اگر بدهد باید دوباره به فقیر دیگری بپردازد. بنابراین دادن زکات به فقیری که آنرا صرف مواد مخدر یا پرداخت هزینه‌های گناهانش  می کند جایز نیست.

فطریه

نظر مراجع معظم تقلید در خصوص زکات فطره

پرداخت زکات فطره یا همان فطریه برای تمام روزه‌داران، معذورین و کسانی‌که عمدا روزه خود را خورده‌اند، واجب است.

افرادی که خودشان فقیری را می‌شناسند و از نیازمندی او اطمینان دارند، می‌توانند مبلغ فطریه را به او بپردازند.

البته این افراد باید فقط طعام یا پول معادل آن را به فقیر بپردازند و چیزی غیر از طعام و پول مثل لباس و وسایل منزل پذیرفته نیست. همچنین کسانی که از سادات نیستند نمی‌توانند زکاتشان را به سادات فقیر بپردازند.

بنابراین شخصی که سید نیست ولو همسر او سید باشد، نمی‌تواند زکاتش را به سید فقیر بدهد؛ چرا که ملاک، فرد پرداخت‌کننده است. همچنین فرد دریافت‌کننده اگر آقایی سید و فقیر باشد، او نمی‌تواند زکات فطره‌ افراد غیر سید را دریافت کند. تاکنون مراجع مختلفی میزان زکات فطریه را اعلام کرده اند:

- آیت الله علوی گرگانی: بر اساس اعلام دفتر آیت‌الله سید محمدعلی علوی گرگانی از مراجع تقلید، زکات فطره امسال بر مبنای قوت غالب (برای هر نفر سه کیلوگرم) گندم مبلغ ۱۰ هزار تومان و برنج مبلغ تقریبی ۵۰ هزار تومان است. مؤمنان در انتخاب هر یک از آن‌ها مخیر هستند.

- آیت الله مکارم شیرازی: زکات فطره امسال بر مبنای قوت غالب گندم، مبلغ ۱۰ هزار تومان و بر مبنای قوت غالب برنج، مبلغ ۳۰ هزار تومان اعلام شده است. مؤمنان در انتخاب هر یک از این موارد مخیر هستند.

- آیت الله نوری همدانی: میانگین قیمت گندم برای هر فرد ۱۰ هزار تومان و قیمت برنج برای هر فرد حدود ۵۰ هزار تومان است. مقلدان باید طبق قیمت منطقه‌ای خود محاسبه کنند و اگر در بعضی از مناطق قیمت کمتر یا بیشتر بوده به همان عمل کنند.

- آیت الله صافی گلپایگانی: مؤمنان مبلغ معادل یک صاع (۳ کیلوگرم) گندم یا برنج را به عنوان قوت غالب جهت زکات فطره بپردازند. کفاره روزه غیرعمدی، برای هر روز، یک مد (حدود ۷۵۰ گرم) طعام مثل گندم است. کفاره عمدی برای هر روز افطار عمدی، اطعام شصت مسکین؛ هرکدام یک مد (حدود ۷۵۰ گرم) طعام، مثل گندم پرداخت شود.

- آیت‌الله وحید خراسانی: دفتر آیت‌الله وحید خراسانی، مبلغ و مقدار فطریه هر نفر برای سال ۱۳۹۹ شمسی (۱۴۴۱ قمری) را تقریباً سه کیلو گندم معادل با ۱۲ هزار تومان اعلام کرد.

- آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب: بر اساس اعلام دفتر آیت‌الله سید علی خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب، زکات فطره امسال بر مبنای قیمت گندم مبلغ ۱۰ هزار تومان است. مبلغ زکات فطریه سال 99 و کفاره روزه قضا از سوی رهبر معظم انقلاب به شرح زیر اعلام شد:

زکات فطره
بر اساس اعلام دفتر مقام معظم رهبری، مبلغ کفاره یک روز قضای روزه با عذر شرعی، مبلغ ۳ هزار تومان و کفاره یک روز قضای روزه عمدی، مبلغ ۱۸۰ هزار تومان است.

قیمت و جنس فطریه

سوال: مبلغ و مقدار فطریه برای هر نفر چه مقدار است و چه چیزی باید به عنوان فطریه پرداخت شود؟

جواب: مکلف باید برای خودش و کسانی که نان‌خور او هستند، هر نفری یک صاع (تقریباً سه کیلو) گندم یا جو یا خرما یا کشکمش یا برنج یا ذرت و مانند این‌ها به مستحق بدهد و اگر پول یکی از این‌ها را هم بدهد، کافی است.

نکته مهم: زکات فطره برای سال ۱۳۹۹ شمسی مطابق سال ۱۴۴۱ قمری، بر مبنای قیمت گندم، مبلغ ده هزار تومان است.

فطریه

شیوه پرداخت غیرحضوری زکات فطره

عید سعید فطر امسال نیز همانند سال‌های قبل، پایگاه‌‌های کمیته امداد زکات فطره روزه‌داران را جمع‌آوری می‌کنند. برای پیش‌گیری از کلاهبرداری‌های احتمالی در فرآیند جمع‌آوری وجوه زکات فطره، صندوق‌های تعبیه شده در پایگاه‌ها دارای نشان شورای زکات است.

مردم می‌توانند از طریق اپلیکیشن‌ سنا، تلفن نیکوکاری (۰۹۶۸۸۷۷)، شماره‌گیری #۱*۸۸۷۷* یا مراجعه به سایت www.emdad.ir زکات فطریه خود را پرداخت کنند. لازم به ذکر است، برای دریافت نرم‌افزار اپلیکیشن سنا باید عدد ۳ را به شماره ۳۰۰۰۳۳۳۳ ارسال کرد.
این مطلب صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر شده و محتوای آن لزوما مورد تایید تبیان نیست .