ذهن آگاهی چیست؟

اگر تابه‌حال از روش‌های مختلف درمان استرس نتیجه مطلوبی نگرفته‌اید؛ زمان آن رسیده است که با تمرینات ذهن آگاهی به کمک خود بیایید. تمرینات ساده و تکنیک‌های ذهن آگاهی کمک زیادی به حل مشکلات احساسی افراد می کند. این تمرینات منجر به تغییرات مثبت در زندگی شده و می‌تواند میزان استرس را به طور چشم گیری در فرد کاهش دهد.

تعریف ذهن آگاهی

ذهن آگاهی روشی مدرن برای فرار از خیالات و زندگی کردن در زمان حال است. شکلی متفاوت از نگاه به زمان اکنون و حضور دائم در حال.

ذهن آگاهی؛ تمرینی‌ برای آگاه شدن از زمان و حضور در لحظه است، بدون قضاوت و  بدون چرخ زدن در گذشته یا آینده؛ روشی برای افزایش آگاهی و تمرکز روی تنفس، حس کردن تک تک اجزای بدن در یک راستا و به طور مداوم و پیوسته است. ذهن آگاهی هیچ محدودیتی ندارد و هر کسی با هر عقیده‌ای می‌تواند از مزایای تمرینات ذهن آگاهی لذت ببرد.

ذهن آگاهی به ما یاد می دهد که انسان برای آرامش و دور کردن نگرانی‌ها و اضطراب‌ها لازم است تا با جریان مستمر و لحظه به لحظه زندگی رابطه‌ای عمیق و واقع گرایانه برقرار کرد. برخی افراد با تمرین‌هایی همراه با تمرکز و دقت کردن به حواس پنجگانه در درک عمیق و با آرامش و لذت‌ بردن از لحظه ها توصیه می شود.

ذهن آگاهی به زبان ساده به معنای آگاه بودن از افکار، رفتار، هیجانات و احساسات است و شکل خاصی از توجه محسوب می‌شود که در آن دو عنصر اساسی: حواس جمع بودن و آگاه بودن نسبت به همه رخ داد‌هایی که همین الان در اطراف ما و درون بدن ما در حال اتفاق افتادن هستند. به این شکل که هیچ گونه قضاوت پیش داوری نسبت به درست و نادرست بودن اتفاقات، این بیداری و حواس جمعی و آگاهی ما را تحت تاثیر قرار ندهد.

ذهن آگاهی؛ کیفیتی از بیداری است که در آن ما از آگاه بودن خود آگاه می‌شویم. یعنی می‌فهمیم که داریم می‌فهمیم! یعنی وقتی داریم فکر می‌کنیم متوجه می‌شویم که در حال فکر کردن هستیم! به زبان ساده هم موضوعی را که راجع به آن فکر می‌کنیم، می‌بینیم، هم متوجه پدیده تفکر هستیم و هم متوجه فکر کننده هستیم.

شروع فرآیند ذهن آگاهی

قبل از اینکه ذهن آگاهی اتفاق بیفتد بیداری و هوشیاری ما دستکاری شده و نیمه خواب است. واکنش‌های ما از قبل شرطی و برنامه ریزی شده است و ما به قول اینترنتی‌ها به جای این که آنلاین و شاهد برنامه‌های زنده تلویزیون زندگی باشیم، آف لاین هستیم و برنامه‌های آرشیوی و قدیمی مربوط به گذشته را نظاره می‌کنیم.

وقتی سوال می‌شود ذهن آگاهی به چه دردی می‌خورد دقیقا مثل این است که سوال شود دیدن برنامه‌های زنده خوب است یا از قبل آماده شده و آرشیوی؟ البته این قیاس چندان هم کامل نیست، چون در حالت واقعی دنیای اطراف ما بی اعتنا به شکل آگاهی ما، در حال پخش دایم صحنه‌های جدید و تازه است و ما برای زنده ماندن در این هستی، بسیاری مواقع مجبوریم به صحنه‌های تازه و به روز واکنش درست نشان دهیم.

بسیاری از روانشناسان بالینی از ذهن آگاهی به عنوان یک ابزار غیر دارویی بسیار کارآمد، برای کاهش استرس و اضطراب استفاده می‌کنند. ذهن آگاهی می‌تواند در درمان بسیاری از مشکلات جسمی، روانی، ذهنی و درد‌های مزمن و استرس تاثیری فوق العاده داشته باشد.

در مجموع می‌توان گفت؛ هر چه انسان بیدارتر و هوشیارتر باشد و حواسش نسبت به اتفاقات جاری زندگی اش جمع‌تر باشد ذهن آگاه‌تر است و پاسخ هایش به تحریکات زندگی مؤثرتر و آرامش و اطمینان قلبی او بیشتر است.

روش دست یابی به ذهن آگاهی

ذهن آگاهی با مدیتیشن کردن به دست می آید. با حضور در لحظه و تمرکز بر حال و جدا کردن ذهن از گذشته و آینده و ساکت کردن زمزمه‌های ذهنی طی مدت کوتاهی می‌توان به ذهن آگاهی دست یافت و رفته رفته با تمرین به ذهنی قدرتند و آگاه رسید.

به طور مثال غذا خوردن آهسته و تلاش و تمرکز برای درک مزه‌ها، تمرکز بر تنفس و درک عمیق دم و باز دم، تمرکز و آرامش دوره‌ای در طی روز، یادآوری آن چیز‌هایی که از آن برخوردار هستیم (به تعبیری دیگر، یادآوری نعمت‌هایی که خداوند به ما داده است) از مصادیق تمرین‌هایی است که در این زمینه توصیه شده است.

داشتن روحیه‌ای مثبت در عین ناکامی‌ها یا تلخی‌های گاه و بیگاه زندگی بسیار مشکل است. هر چند ایجاد تعادل در این رابطه و قرار گرفتن در فضایی مثبت و سازنده، پدیده‌ای ایستا نیست، بلکه نیازمند تلاش و دقت و مبارزه مستمر با ناکامی‌ها و تلخی‌ها است. اما با تلاش و با بهره‌گیری از تکنیک‌هایی همچون خود تنظیمی و رهبری بر خود، می‌توان تا حد قابل قبولی خود را در فضای روانی و فکری مثبت قرار داد.

یکی از ویژگی‌های انسان موفق کسب مهارت‌های لازم برای مدیریت بر خود (رفتار، هیجان، ذهن) است. با توجه به مشغله‌های مختلف روزمره، نشخوار‌های فکری مداوم وشرایط پر استرسی که پیرامون اکثریت ما وجود دارد، اهمیت مدیریت کردن بر ذهن بیش از پیش نمایان می‌شود. برای مدیریت ذهن لازم است قوانین ذهن را به درستی شناخته و با مدیریت بر آن، از حداکثر توانمندیش بهره برد. ذهن آگاهی راهکاری موثر برای دستیابی به حداکثر توانمندی ذهن و مدیریت بر آن است.

چگونه روی خواسته واقعی‌مان تمرکز کنیم!

ذهن آگاهی یک عامل زیربنایی مهم برای رسیدن به رهایی است. زیرا روشی موثر و قوی برای خاموش کردن و توقف فشار‌های دنیا و یا فشار‌های ذهنی خود فرد می‌باشد. حضور ذهن صحیح بدان معنا است که شخص آگاهی خود را از گذشته و آینده به حال حاضر معطوف کند. زمانی که فرد در حال حاضر حضور داشته باشد، واقعیت را با تمام جنبه‌های درونی و بیرونی اش می‌بیند و در می‌یابد که ذهن به دلیل قضاوت و تعبیر و تفسیر‌هایی که انجام می‌دهد دائما در حال نشخوار و گفتگوی درونی است.

قضاوت نکردن چه مزیتی دارد؟

وقتی متوجه شویم که ذهن دائما در حال تعبیر و تفسیر است قادر می‌شویم که با دقت بیشتری به افکار خود توجه کنیم و بدون بیزاری یا قضاوت آن‌ها را مورد بررسی قرار دهیم و علت وجود آن‌ها را دریابیم. در واقع، قضاوت نکردن کمک می‌کند تا تفکرات سازنده در ما شکل بگیرد.

تمرین حضور ذهن این توانایی را به فرد می‌دهد که افکار صرفا افکار هستند و زمانی که می‌فهمد افکارش ممکن است حقیقت نداشته باشند راحت‌تر می‌تواند آن‌ها را رها کند. انسان همواره پیام‌ها یا صدا‌هایی را از طریق ذهن استدلالی خود می‌شنود. بسیار مهم است که وی از پیام‌هایی که در طی فکر کردن از ذهن خود می‌شنود آگاه باشد، درگیر افکارش نشود و بتواند آن‌ها را رها کند.

یکی از اصول مهم در ذهن آگاهی "رها کردن " است. ما به طور کلی به خیلی چیز‌ها چسبیده‌ایم؛  به باورهایمان، رویداد‌های خاص، زمان‌های خاص، یک منظره، یک خواسته وغیره. زمانی که یاد بگیریم این چیز‌ها را رها کنیم، نسبت به آن‌ها آگاهی و پذیرش بیشتری کسب می‌کنیم و بدین ترتیب مشکلات و مسائل را با ذهنی شفاف‌تر بررسی خواهیم کرد.

فواید ذهن آگاهی

تمرین ذهن آگاهی بر پایه علوم شناختی و ذهن آگاهی بر پایه کاهش استرس، نتایج موثری در کمک به کاهش مشکلات دارد. مشکلاتی مانند:

- اضطراب: افرادی که دچار اضطراب هستند، می‌توانند بعد از تمرین تکنیک‌های ذهن آگاهی به میزان قابل ملاحظه‌ای شاهد کاهش استرس، اضطراب و علائم افسردگی باشند.

- افسردگی: افراد افسرده و کسانی که علائم افسردگی را تجربه کرده‌اند با تمرین ذهن آگاهی بعد از یک ماه مشخصا شاهد کاهش علائم افسردگی و دستاوردهای دیگر در این زمینه بودند.

- مشکلات رابطه: افرادی که به عنوان یکی از خصیصه‌های شخصیتی خود ذهن آگاهی بیشتری در زندگی روزمره دارند، تمایل بیشتری به لذت بردن از اتفاقات لذت‌بخش زندگی نشان می‌دهند و با مشکلات رابطه برخورد سازنده‌تری دارند. افرادی که از تکنیک‌های ذهن آگاهی استفاده می‌کنند در مشاجرات کمتر عکس‌والعمل‌های استرسی از خود نشان می‌دهند؛ و از طرفی دیگر میزان ذهن آگاهی آن‌ها هم مدیون ارتباط بهتر آن‌ها در مشاجرات است. 

- اختلال خواب: بیماران سرطانی طی یک دوره ۸ هفته‌ای ذهن آگاهی بر پایه کاهش استرس، شاهد کاهش اختلالات خواب و افزایش کیفیت خواب بودند.

- اختلال اشتها و خوردن: بعد از به پایان رساندن ۸ هفته ذهن آگاهی بر پایه برنامه درمانی، زنانی که مشکل پرخوری عصبی داشتند، بهبود قابل ملاحظه در احساسات و رفتار خود داشنند. خویشتن آگاهی، پذیرش، شفقت و دلسوزی از فواید دیگر تمرینات ذهن آگاهی است.

- کنترل استرس: ذهن آگاهی به همان اندازه که تاثیر خوبی روی استرس‌های جدی و شدید افراد به دلیل مشکلات زندگی یا بیماری دارد، باعث کاهش استرس‌های روزمره هم می‌شود. تکنیک‌های ذهن آگاهی نشان داده‌اند که تاثیرات مثبتی از خود به جا می‌گذارند. فواید این تکنیک‌ها با تمرین بیشتر افزایش پیدا می‌کند.

ذهن آگاهی چطور باعث کنترل و کاهش استرس می‌شود؟

ذهن آگاهی می‌تواند به متوقف کردن؛ نشخوار ذهنی یا زمزمه ذهنی که باعث استرس می‌شود، کمک کند. این روش به افراد کمک می‌کند تا به جای ماندن در افکار منفی، علت یک مشکل یا پریشانی، روی راه‌های حل آن تمرکز کنند.

ذهن آگاهی همچنین می‌تواند به کاهش اضطراب و استرس برای آینده کمک کند و میان افکار استرس‌زا وقفه‌ای بسازد تا به شما اجازه دهد بتوانید از جنبه دیگری به موضوع نگاه کنید. همان‌طور که اشاره شد ذهن آگاهی را می‌توان به سادگی با تمرین به دست آورد. تکنیک‌های ذهن‌ آگاهی به همان‌ اندازه که برای سلامت ذهن شما مفید است، می‌تواند برای سلامت فیزیکی شما هم مفید باشد.

تمرینات ذهن‌آگاهی

یکی از برنامه‌های بنیادی در زمینه ذهن آگاهی، برنامه ذهن آگاهی بر پایه کاهش استرس است. یاد گرفتن مدیتیشن برای ذهن آگاهی کار آسانی است. یک مربی یا برنامه مشخص می‌تواند به شما کمک کند تا تمرین را شروع کنید. بعضی افراد برای ۱۰ دقیقه مدیتیشن می‌کنند اما حتی چند دقیقه کوتاه در روز هم می‌تواند در شما تغییر ایجاد کند.

- هر روز صبح، ظهر یا بعدازظهر، به مدت چند دقیقه نفس عمیق بکشید. در نفس کشیدن خود حضور پیدا کنید و از آن آگاه شوید. بر هوایی که به داخل ریه‌ها وارد می‌کنید تمرکز کنید و حرکت آن به داخل و بیرون ریه را حس کنید؛ هوایی که از بینی شما وارد می‌شود و از دهان شما خارج می‌شود. شکم خود را احساس کنید که با هر دم و باز دم بیرون می‌آید و به داخل می‌رود. به تفاوت هر نفس و تغییری که در بدن ایجاد می‌کند توجه کنید.

- در طول روز به کار‌هایی که انجام می‌دهید توجه کنید، مثلاً یک خودکار یا تلفن در دست دارید، خارج از محیط کار نشسته‌اید یا در صف انتظار ایستاده‌اید. اتفاقاتی که در اطرافتان رخ می‌دهد یادداشت کنید. به دکور دیوار‌ها خوب نگاه کنید، به زمینی که زیر پای شما است دقت کنید.

- حالا روی خودتان تمرکز کنید. سعی کنید تنفستان را با یک مانترا هماهنگ کنید.

- باید بدانید که ذهن‌آگاهی، ضرورتاً یک فرم از مدیتیشن است.

- به حواس خود توجه کنید: بوها، طعم‌ها، آنچه لمس می‌کنید و آنچه می‌شنوید.

- بزرگ‌ترین مانعی که بر سر راه شما وجود دارد، این است که از زمان حال غافل شوید. چه در جلسات کاری، زمان پیاده‌روی یا هر فعالیت دیگری، سعی کنید از همه‌ی ذرات زندگی، حتی جوانب خسته‌کننده‌ی آن، لذت ببرید.

- مکانی ساکت و راحت برای خود پیدا کنید. روی صندلی یا روی زمین بنشینید. دست‌ها، گردن و پشت خود را صاف کنید، اما نه خیلی سخت و محکم.

- سعی کنید تمام فکرهای مربوط به گذشته و آینده را رها کنید و فکرتان را به زمان حال بیاورید.

- هر فکری که از سرتان می‌گذرد، چه ترس است، چه نگرانی، چه اضطراب یا امید را نظاره کنید. هر فکری که در ذهن شما می‌آید را نه نادیده بگیرید و نه سرکوب کنید، فقط نگاه‌شان کنید و آرام بمانید. برای آرام ماندن از تنفس خود به عنوان لنگری محکم استفاده کنید و در قلاب افکار نیفتید.

- اگر هر لحظه خودتان را در حال درگیر شدن با افکارتان پیدا کردید، خودتان را مشاهده کنید که کجا در قلاب آن فکر افتادید و بدون قضاوت کردن خودتان یا فکرتان به نفس کشیدن برگردید. به یاد داشته باشید که هر بار که این اتفاق افتاد به خودتان سخت نگیرید و فقط با هوشیاری به جای قبل برگرید. طی این تمرین نباید به هیچ دلیلی آرامش خود را از دست دهید.

- هنگامی که زمان آن فرا رسید، برای یک یا دو دقیقه بنشینید، آگاه شوید که در این لحظه کجا هستید و به آرامی از جای خود بلند شوید.

چرا باید ذهن‌آگاهی را تمرین کرد؟

ذهن‌آگاهی با تقویت اراده‌ی شما، استرس و اضطرابی را که سد راه موفقیت و دستیابی به اهداف می‌شوند، از بین می‌برد. آگاهی بیشتری نسبت به افکارتان پیدا می‌کنید و متوجه می‌شوید چه زمانی باید از عقایدتان دست بکشید.

زمانی که در شرایط ناخوشایندی قرار می‌گیرید، بلافاصله واکنشی نشان نمی‌دهید. در عوض کمی صبر می‌کنید تا بهترین راه حل را بیابید.

متمرکز بودن در لحظه‌ی حال، به شما آرامش بیشتری می‌بخشد؛ درحالی‌که تعجیل در واکنش، استرس را افزایش می‌دهد.

بیش‌ازپیش به نیاز‌های بدنتان واقف خواهید بود و با اقدامات به‌موقع، مانع از پیشرفت درد در جسمتان می‌شوید. احساسات دیگران را بهتر درک می‌کنید و هوش هیجانی‌تان افزایش می‌یابد. این امر باعث می‌شود کمتر با دیگران درگیر شوید.

هم نسبت به خودتان و هم نسبت به دیگران، دلسوزتر و مراقب‌تر خواهید بود. شفقت نیز به آرامش شما کمک می‌کند و سطح استرس را پایین می‌آورد. تمرین‌های ذهن آگاهی فعالیت بخش آمیگدال مغز را کاهش می‌دهد. آمیگدال، مسئول پاسخگویی به عوامل استرس‌زا است. درنتیجه، پس‌زمینه‌ی ذهنی شما آرام‌تر میشود و استرس کمتری حس می‌کنید.

تمرکز ذهنی‌تان افزایش پیدا می‌کند و به تبع آن، کارایی‌تان بالا می‌رود. افزایش بهره‌وری و کارایی باعث می‌شود احساس خوبی داشته باشید و در مقابل عوامل استرس‌زا، آسیب‌پذیری کمتری نشان دهید.

شما می‌توانید نگرش خود را نسبت به استرس تغییر دهید. به‌جای اینکه فقط به عواقب منفی هر کاری فکر کنید و در احساساتی نظیر ترس و اضطراب غرق شوید، ذهن‌آگاهی به شما کمک می‌کند افق دیدتان را تغییر دهید و مسائل را از دریچه‌های متفاوتی ببینید.

---