دوستان خیالی کودکان

گاهی پدر و مادر آنقدر مشغول کار خود هستند که وقت ندارند با کودک خود بازی کنند، در این شرایط کودک با دوستانی که در خیال و ذهن او سیر می کنند ، بازی می کند و مدام با او حرف می زند و کنار هم بر روی صندلی می نشینند و غذا می خورند و با هم می خوابند،حتی ممکن است و هر کار اشتباهی که انجام می دهد به گردن او بیاندازد.

در حقیقت بچه ها در سنین سه تا پنج سالگی خیلی وقت ها دوست خیالی دارند و جز روند طبیعی رشد آنهاست که نشان دهنده قدرت تخیل اوست.البته هر چه سن كودك بیشتر می‌شود، شدت این دوستی‌ها كمتر خواهد شد و به همین دلیل بیشترین و عمیق‌ترین دوستی بچه‌ها با دوستان خیالی را در سنین حدود سه سالگی می‌بینیم.

تخیل و فانتزی برای کودکان نوپا و پیش‌دبستانی بسیار واقعی به‌نظر می‌رسد. در واقع کودکان به هر چیزی که تخیلی است، مانند پری‌‌ها، بابانوئل و هر شخصیت فانتزی دیگر، کاملا باور دارند و دوست خیالی یکی دیگر از باورهای آنهاست.

ازآنجایی‌که کودکان در این دوره از زندگی خود معمولا با تجربه‌های جدیدی مانند آموزشِ رفتن به دست‌شویی یا رفتن به مهدکودک و پیش‌دبستانی روبه‌رو می‌شوند، در ذهن خود دوست‌های خیالی پرورش می‌دهند که از عهده‌ی اضطراب ناشی از اولین تجربه‌ها برآیند. همچنین آنها با کمک این دوستان خیالی می‌توانند مهارت‌های اجتماعی خود را تمرین کنند.

دوست خیالی کیست؟

دوست خیالی یکی از شخصیت‌های کارتونی یا موجودی است که شکل آن به صورت دقیق مشخص نیست و ساخته شده ذهن کودک است؛ این دوست می‌تواند مثل اشکال هندسی و یا یک وسیله باشد. تخیل کودکان از حدود سه سالگی شکل می‌گیرد و پرورش پیدا می‌کند. دوست خیالی معمولا نام دارد و برای کودکان واقعی است به این صورت که برای این دوست هویت قائل هستند؛ برای مثال وقتی کودک روی مبل یا صندلی می‌نشیند برای دوست خیالی‌اش هم صندلی در نظر می‌گیرد، سر میز غذا برایش بشقابی می‌گذارد یا کنار این دوست خیالی می‌خوابد که  این رفتار‌ها همگی طبیعی است.

داشتن دوستان خیالی برای یک کودک نشانه‌ای از یک تخیل سالم و فعال است. از هر سه کودک بین 2 و نیم تا 8 سال دو نفر از آن‌ها دوستان خیالی دارند. این مسئله با مراحل رشد انسان هماهنگ بوده و جای نگرانی برای والدین نیست. دوستان غیرواقعی همبازی کودک شده و به او در بهبود مهارت‌های اجتماعی و ابراز احساسات کمک می‌کنند.

ویژگی‌های دوستان خیالی

دوستان خیالی ویژگی‌هایی دارند که ممکن است در دیگران به خاطر داشتن شخصیت مستقل از ذهنیت کودک وجود نداشته باشد. این ویژگی‌ها باعث می‌شود کودک به او علاقه و وابستگی زیادی پیدا کند. برخی از این ویژگی‌ها عباتند از:

به حرف‌های کودک گوش می‌کند و می‌پذیرد

از کودک در موقعیت‌های مختلف حمایت می‌کند

با او بازی می‌کند و در بازی از قوانین کودک تبعیت کامل می‌کند

قادر به انجام کارهایی است که خود کودک نمی‌تواند انجام دهد

به طور ویژه به کودک اختصاص دارد

اشتباهات کودک را به روی او نمی‌آورد یا او را قضاوت نمی‌کند

نکات مثبت دوستان خیالی

دوست خیالی کودکان همراه واقعا ایده‌آلی است. به نکات مثبت آن توجه کنید: هر وقت کودک‌تان به دوست خود نیاز دارد، او بلافاصله حاضر می‌شود. دوست خیالی همیشه موافق خواسته‌های کودک‌تان است. به کودک‌تان اجازه می‌دهد بازی دل‌خواه خود را انجام بدهد و هر وقت هم کودک اراده کند دوست خیالی‌اش بدون لج کردن و اوقات تلخی، پی کار خودش می‌رود. دوستان خیالی سپر بلاهای خوبی هستند. کودک هر زمان که احساس کند، ممکن است به‌دلیل خطایی به دردسر بیفتد، تمام گناه را به گردن دوست خیالی خود می‌اندازد. یا حتی می‌تواند احساسات خود را از زبان دوست خیالی‌اش بیان کند؛ مثلا جکی دلش نمی‌خواهد که خاله سارا او را ببوسد.

رفتار والدین در برابر دوست خیالی کودکان

65درصد از کودکان تا ۷ سالگی، در دورانی از زندگی خود، دوست خیالی دارند. بنابراین لازم است که والدین بدانند باید چه رفتاری نسبت به این دوست خیالی داشته باشند.

نگران نشدن

بهتر است والدین با دوست خیالی کودک‌شان مخالفت نکنند و کودک را مجبور نکنند که دوست خیالی‌اش را رها کند. وجود دوست‌های خیالی در سنین پایین بسیار عادی است. آنها اگر کودک‌ را از داشتن چنین دوستی ممنوع کنند، فقط باعث می‌شوند او به دوست خیالی‌اش بیشتر علاقه‌مند شود. در ضمن والدین تصور نکنند کودک‌شان احساس تنهایی می‌کند یا مشکلی وجود دارد.بهتر است آرام بمانند و از ورود دوست جدید کودک‌ به جمع خانوادگی‌شان استقبال کنند. حتی اگر لازم است هنگام غذا خوردن، یک ظرف اضافی هم برای او روی میز قرار دهند.

البته خلق و حفظ یک دوست خیالی، یکی از مهارت‌های پیچیده‌ی شناختی است و کودکان می‌توانند واقعیت را از تخیل، تشخیص بدهند. همچنین هر وقت کودکان قدم به مدرسه بگذارند و دوستان خیالی‌شان از طرف جامعه پذیرفته نشود، کم‌کم با کودک خداحافظی کرده و ناپدید می‌شوند، اما اگر بعد از دوران مدرسه همچنان با این دوستان خیالی خود بود باید والدین فکری به حال این وضعیت کنند.

نشان دادن علاقه نسبت به دوست خیالی کودک

ازآنجایی‌که این دوستان خیالی مدتی مهمان‌تان خواهند بود، پس سعی کنید آنها را بهتر بشناسید.والدین بهتر است با کودک‌شان درمورد دوست خیالی‌اش صحبت کنند و از او سؤال‌هایی مانند “دوستت کیه؟”، “کنار همدیگه چه کارهایی انجام می‌دید؟” و “او اهل کجاست؟” بپرسند.

گفت‌وگو درمورد دوست خیالی کودکان به والدین کمک می‌کند تا ارتباط محکم‌تری با کودک‌شان برقرار کنند و درعین‌حال به پرورش قوه تخیل او کمک کنند. علاوه‌برآن، دانستن بیشتر درمورد دوست خیالی باعث می‌شود آنها درباره‌ی علایق، ترس‌ها و احساسات کودک‌شان بیشتر بدانند، زیرا علایق یا بیزاری‌های کودک‌ با دوست خیالی‌اش یکسان است. معمولا این دوستان خیالی ممکن است ویژگی یا استعداد خاصی داشته باشند یا در فعالیتی شرکت کنند که کودک‌شان درمورد آن کنجکاو است اما ترس این را دارد که آن کار را انجام دهد.

البته والدین باید مراقب باشند بیش‌ازحد به دوست خیالی کودک‌شان توجه نکنند، زیرا ممکن است او بیشتر از حدمعمول دوست خیالی خود را حفظ کند یا حتی به پدر و مادر حسادت کند و تصور کند که می‌خواهند دوستش را از او بدزدند. بنابراین نسبت به دوست خیالی کودک‌شان اشتیاق زیاد نشان ندهند و هرگز آنها را با هم مقایسه نکنند. یک قانون کلی این است که هرگز درمورد دوست خیالی کودک حرفی نزنند، مگر اینکه او خودش درمورد چنین دوستی صحبت کند.

تعیین محدودیت 

اگر این مهمان نامرئی بیش‌ازحد در زندگی خانوادگی‌دخالت می‌کند، پس باید والدین دست به کار شوند. به‌طور مثال، وقتی کودک‌ کار نامناسبی انجام می‌دهد و بعد می‌گوید: «دوستش هم این کار را می‌کند.» یا «مامان دوستش، او را مجبور نمی‌کند» به او بگویید: «دوستش ممکن است در خانه‌ی خودش بتواند هر کاری که دوست دارد، انجام بدهد. غذایش را به کناری پرت کند یا دندان‌هایش را هرگز مسواک نزند، اما وقتی به خانه‌ی ما می‌آید، باید به قوانین خانه اهمیت بدهد. 

به کودک‌ اجازه ندهید با استفاده از دوست کوچولویش، از عواقب کارهای خود فرار کند. او اگر خواست انگشت اتهام را به‌سوی دوست خودش بگیرد، به یادش بیندازید که سرزنش کسی دیگر به‌خاطر خطایی که خودش انجام داده، دروغ‌گویی و کار بدی است. به او بگویید که می‌خواهید حقیقت را بشنوید. هر بار هم که کودک به خطای خودش اعتراف کرد، به‌خاطر صداقتش او را تشویق کنید و سپس به او نشان بدهید که هر خطایی چه عاقبتی دارد.

 جذاب کردن زندگی واقعی

دوست خیالی داشتن به‌نوعی شرایط سرگرم‌کننده‌ای برای برخی از لحظات کودک فراهم می‌کند، اما مسلما هیچ‌کس دوست ندارد که زندگی تخیلی کودکش، جذاب‌تر از زندگی واقعی او شود. بنابراین بهتر است والدین با کودک‌ بازی‌های تفریحی و شاد انجام دهند و از او بخواهند که با دوستان واقعی و خواهر و برادرش بازی کند. او را به مکان‌های تفریحی مختلف (مانند پارک، موزه و کتابخانه) ببرند و سعی کنند با کودکان هم‌سن خود آشنا شود. هرقدر کودک‌ تجربه‌های جدیدی در دنیای واقعی داشته باشد، زودتر با دوست خیالی خود خداحافظی می‌کند.

دوست خیالی آینه کودک است

کودکانی که دوست خیالی دارند از دیگر همسالان خود اجتماعی‌تر هستند و در برخورد با آن‌ها همدلی بیشتری از خود نشان می‌دهند. همچنین بزرگسالانی که در کودکی دوست غیر واقعی داشته‌اند دوستان بهتری می‌شوند و به دوستان خود و نیازهای آن‌ها اهمیت بیشتری می‌دهند. علاوه بر این ویژگی‌های کلی بازی‌هایی که کودک با دوست خیالی می‌کند و شیوه صحبت و برخورد او با دوست خیالی می‌تواند والدین را از احساسات درونی و علایق کودک آگاه کند.

مزایای داشتن دوست خیالی

شاید والدین تصور کنند داشتن دوست خیالی به معنی تنها و منزوی بودن کودک یا اشکال در برقراری روابط اجتماعی در اوست، در صورتی که این چنین نیست. در واقع، در مقایسه با کودکانی که دوست خیالی ندارند، این گونه کودکان کمتر خجالتی هستند، راحت تر با دوستان واقعی خود ارتباط برقرار می کنند و مهارت هایشان در انجام اموری که در بازی های تخیلی خود انجام می دهند، بهتر تقویت می شود.

همچنین وجود یک دوست خیالی می تواند تحمل تجربه تروما را برای کودک آسان تر کند. تحمل تغییرات بزرگ مانند نقل مکان به شهر دیگر، اضافه شدن خواهر یا برادر جدید به خانواده، کنار آمدن با طلاق یا مرگ والدین از دیگر مزایای وجود دوست خیالی در کنار کودکان است.

دوست خیالی می تواند برای کودک روشی برای کنار آمدن با ترس های خود، کشف ایده های جدید، آموختن حس مسئولیت پذیری، مطرح کردن نگرانی ها و ایده های خود باشد. به علاوه، وجود چنین فردی در کنار کودک می تواند برای والدین نیز مفید باشد.

دوست خیالی مشکل ساز

برای بیشتر کودکان داشتن دوست خیالی در سنین پایین کاملا طبیعی است ،اما در بعضی موارد ممکن است این دوست خیالی نشانه‌ای از یک مسأله باشد که نیاز به بررسی بیشتر دارد. در مواردی کودک بعد از یک حادثه یا شرایط سخت برای خود دوست خیالی می‌سازد. این مسئله می‌تواند هشداری برای اختلال استرس پس از سانحه باشد.در این شرایط بهتر است والدین با پزشک مشورت کنند.

همچنین اگر کودک 6 ماه یا بیشتر دوست خیالی داشته و تنها با دوست خیالی خود ارتباط داشته و تمایلی به برقراری ارتباط با همسالانش را نداشته باشد، در این صورت مراجعه به روانشناس ضروری است.

ویا در بعضی مواقع کودکان با نگرانی می‌گویند که دوست خیالیشان آنها را کنترل و مجبور به انجام کار‌های بد یا خطرناک می‌کند در این مواقع هم خیال‌پردازی کودکان خطرناک است؛ اگر کودکان از دوست خیالیشان بترسند در این صورت هم باید کودک نزد روانشناس برود. کودکان معمولا ًبا ورود به مدرسه دوست خیالیشان را از دست می‌دهند، اما در برخی موارد پس از ۹ سالگی دوست خیالی کودکان همچنان وجود دارد که مراجعه به روانشناس کودک ضروری است.

---