نوروز در ایران

شیوع ویروس کرونا در کشور باعث شده که آداب و رسوم نوروز امسال با سال‌های گذشته متفاوت تر باشد. زیرا دید و بازدید که از رسوم کهن ما ایرانیان است، باعث می شود تا این بیماری بیشتر منتشر شود و برای حفظ سلامت افراد این دید و بازدیدها می بایست کاملا متوقف شود.

عید نوروز یکی از کهن ترین جشن های به جای مانده از دوران باستان است که از آن زمان تا کنون اقوام مختلف ایرانی با نو شدن سال، نوروز را جشن می گیرند.

در کشور عزیزمان قوم های مختلفی با فرهنگ های متفاوت وجود دارد به همین دلیل آداب و رسوم نوروز در مناطق مختلف ایران با یکدیگر متفاوت است. برخی از آیین ها درفرهنگ تمام ایرانیان یکسان است و برطبق این رسوم سال جدید را آغاز می کنند:

- خانه تکانی: خانه‌تکانی یکی از آیین‌هایی است که مردم بیشتر مناطقی که نوروز را جشن می‌گیرند به آن پایبندند. غبارروبی، گردگیری دیوارهای خانه، اسباب‌ها و زدودن سیاهی از روی آن‌ها و دور ریختن وسایل کهنه و نو کردن آن‌ها در سال جدید همه از آیین های کهن ایرانی است .

- محاسبه نفس: از آدابی که در بین کاسبان و تاجران و رعایت می‌شد، و در آستانه عید دست به محاسبه مالی می‌زنند که از نظر اسلام اگر برای خارج کردن خمس و زکات و حقوق دیگر باشد واجب شرعی است، در پایان سال همانطور که محاسبه مالی می شود بایستی محاسبه نفسانی نیز انجام شودو یعنی یک سال عمر خود را مورد بازبینی قرارداده و به حسابمان رسیدگی کنیم.

- دید و بازدید: یکی از سنت های عید نوروز دید و بازدید است که در فرهنگ اسلامی آمده که اگر کسی مومنی را زیارت کند، گویا خدا را در عرش زیارت کرده است.

- صلح و آشتی: از آداب دیگر عید نوروز صلح و آشتی دادن است که برای برطرف شدن کدورت ها میان ایرانیان رسم است.

- نو پوشی، مصافحه: از دیگر آداب در عید نوروز نو پوشی و تمیز پوشی است که از ارزش های بزرگ اسلام هم محسوب می شود، همچنین مصاحفه و دست دادن از آداب دیگر عید است و در روایات آمده تا دستان مومنین در دست یک دیگر است همچون برگ پاییز گناهانشان می ریزد.

- زیارت اهل قبور: یکی دیگر از آیین های نوروز زیارت اموات و گذشتگان است که این سنت از ادیان الهی است.

- دعای تحویل سال: از زیباترین چیزهایی که در هنگام سال تحویل وجود دارد، قرین شدن تحویل سال با دعا است.

- هدیه دادن به دیگران: یکی از آدابی که همواره در عید نوروز وجود داشته، هدیه دادن است که به بسیار سنت شایسته ایی است.

 در اینجا نگاهی داریم بر آداب و رسوم  نوروز در شهرهای مختلف ایران:

نوروز در پایتخت

نوروز در تهران؛ در شب سال نو غذایی به نام رشته پلو که با  با خرما و کشمش سرخ کرده درست می شود، پخته می شود و خوردن آن آدابی دارد.

رشته پلو ابتدا برای سرپرست خانواده که مشکلی در کسب و کار خود دارد، کشیده می شد تا "سررشته کار" تا آخر سال در دستش باشد. در هنگام تهیه این غذا اگر دختری ازدواج نکرده در خانه باشد، او ابتدا زیر دیگ را روشن و هنگام کشیدن غذا در دیگ را باز می کند ولی باید او هنگام کشیدن پلو از خانه بیرون برود و پشت در بیاستد.
سپس مادر یا مادربزرگ با یک بشقاب رشته پلو پشت در رفته و از او می پرسید کی هستی؟ او باید در پاسخ دهد، باز کن و مادر پس از گشودن در به او بشقاب رشته پلو را می دهد تا دو قاشق از آن را در پشت در بخورد و بعد داخل خانه بیاید به عقیده آنها با این کار بخت دختر در سال جدید باز می شود. همچنین برای رفع بی پولی نیز رشته خشک کرده این پلو، را داخل کیف قرار می دهند.

نوروز در استان البرز

در البرز به چهارشنبه آخر سال "کل چارشنبک" یعنی "چهارشنبه بی اهمیت" می گفتند . علت این نامگذاری این است که ایرانیان قدیم در 5 روز آخرسال دست از کار برداشته و کار را تعطیل می کردند.

نوروز در آذربایجان شرقی

در روستاهای آذربایجان شرقی، زنان در چهارشنبه سوری بالای اجاق خوراک پزی شکل زنی زیبا را می کشند و زیر آن یک آینه و شانه می گذارند. این رسم بر بارور شدن زمین در آخرین روزهای اسفند تاکید دارد.

همچنین در صبح آخرین چهارشنبه سوری بر سر آب رفته و کوزه ها را پر می کردند و از روی آن می پریدند. گاهی نیزدام ها را ازروی آب عبور می دادند و از آب چشمه که در کوزه ها پر می کردند، برای روشن کردن سماور، خمیر کردن نان یا پختن غذا استفاده می کردند.

رسم شال اندازی نیز یکی از رسوم آذربایجان شرقی است که در آن پسران جوان و نوجوان شالی را از سوراخ بالای بام پایین می انداختند. در گوشه شال صاحب خانه مقداری آجیل و شیرینی می بست تا پسر آن را بالا بکشد. اگر پسر، دختری را می خواست شال را پایین می انداخت و بالا نمی کشید. اگر خانواده دختر راضی بودند نشانه ای به شال می بستند.

نوروز در آذربایجان غربی

از رسوم نوروزی در آذربایجان غربی رسم "تکم چی" است . تکم چی، تکم (بز ساخته شده از قطعات چوب) را چند روز قبل از عید در کوچه ها می چرخاندند و به ترکی اشعاری می خواندند و از مردم پاداش می گرفتند. آنها در آخرین چهارشنبه سال لباس های تمیز و تازه می پوشیدند و کوزه ای نو را در صبح روز چهارشنبه آخر سال پر آب تازه می کردند و چایی صبحانه روز چهارشنبه شان را با آن آب درست می کردند تا بختشان باز و نیکو شود.

فالگوش ایستادن نیز رسم دیگر مردم آذربایجان غربی است که زنان در مکانی خارج از دید پنهان می شدند و کلیدی زیر پای خود می گذاشتند و به سخنان مردم گوش می دادند و تفال می زدند.

نوروز در زنجان

در روزهای آخر سال زنجانی ها برای رنگ کردن دیوارهای کاه گلی، گچ سفید از دشت و کوهستان آورده و آن را با آب مخلوط می کردند و با جارو بر روی دیواها می پاشیدند. سپس خاک زرد را روی آتش گذاشته تا قرمز شود و با دست بر روی دیوار نقش هایی از گل و درخت می کشیدند.

نوروز در چهارمحال بختیاری

در چهارمحال بختیاری زنان و کودکان اولین شنبه سال نو به بیرون از خانه می روند و گیاهان خوراکی تازه را می چینند تا بدی، پلیدی از مزارع و باغات آنها دور شود. در این رسم دختران به امید باز شدن «بخت» سبزه گره می زنند.‏

نوروز در خراسان

در خراسان مردم چند دقیقه قبل از تحویل شدن سال "آب جوجه خروس" یا شیر می خورند زیرا معتقدند با خوردن آن در طی سال پوست بدنشان لطیف و درخشان خواهد شد. برخی از مردم نیز برای کسب روزی و ثروت، هنگام نشستن دور سفره سکه یا چند دانه برنج در مشت می گرفتند. برای اینکه در طول سال رزق و روزی حلال نصیبشان شود.

یکی از آیین های دایمی در خراسان مراسم کوزه شکنی است؛ در این رسم کوزه ای را مقداری آب می کنند و درون آن سکه پول می اندازند، سپس آن را یکی از اعضای خانواده که معمولا پسر خانواده است، از پشت بام به پایین پرت می کند تا کوزه شکسته و آب آن پاشیده شود. آنها شکستن کوزه را نشانه آلودگی ها و اندوه های یکساله می دانستند.

نوروزی در قوچان

هفده روز پیش از آمدن بهار در قوچان مردم برای گردش به دشت و صحرا می روند و سنگی را در محلی قرار می دهند سپس بعد از یک یا دو هفته به سراغ همان سنگ می روند؛ اگر در زیر سنگ گیاهی روییده و یا حشره ای باشد، آنها سال پر خیر و برکتی در پیش رو خواهند داشت.

آنها در چهارشنبه سوری "آش هفت رنگ" می پزند و هفت چیز نخود، لوبیا، عدس، سبزی و غیره در آن می ریزند. همچنین پس از پخته شدن آش، مهره ای در آن می اندازند که اگر کسی آن را بیابد، برکت به خانواده او روی می آورد. در فرهنگ قوچانی ها دو روز مانده به شب اول فروردین را روز عرفه یا روز اموات می نامند و در این روز به یاد درگذشتگان شیر برنج درست می کنند و خیرات می دهند.

نوروز در سیستان و بلوچستان

مردم سیستان و بلوچستان تمامی ظروف سفالی که در طول سال بهره برداری می شد را به بالای بام برده و می شکستند زیرا معتقد بودند ارواح پلید که درون آن ها جای گرفته اند، دور شده و ناخوشی و گرفتاری از آنها دور می شود.

نوروز در فارس

در شیراز رسوم خاصی وجود دارد، آنها برای درخت نارنج خود مراسم عروسی می گیرند. اگر درخت آنها بار کمی بدهد، زن صاحب خانه، زنان همسایه را دعوت می کند سپس زن صاحبخانه اره ای برمی دارد تا شاخه های درخت را ببرد اما یکی از زنان همسایه واسطه می شود و نمی گذارد او این کار را انجام دهد.

سپس روی درخت تور بسیار نازکی می کشند و شکر پنیر روی آن می پاشند، کِل می زنند، این مراسم برای این برگزار می شود تا آن درخت، سال بعد در فصل بهار، بار نارنج زیادی بدهد.

نوروز در کرمان

در این استان هنگام تحویل سال آش رشته می پزند و و رشته آش را زمان تحویل سال درون آن می ریزند تا پایان سال رشته کارها در دستشان باشد. کرمانی ها اعتقاد دارند در زم‍‍ان ت‍ح‍وی‍ل س‍‍ال آب ه‍‍ای ج‍‍اری در ی‍ک ل‍ح‍ظه م‍‍ی ای‍س‍ت‍ن‍د.

نوروز در کرمانشاه

در کرمانشاه رسم آب پاشی به یک دیگر، آب تنی و شست وشوی با آب از دیگر مراسم در نوروز است زیرا مردم می خواهند با با آب پاشی به خود، یا آب تنی آلودگی های آتش و زمستان را بزدایند و خود را تطهیر و پاکیزه کنند..

نوروز در کهگیلویه و بویر احمد

از رسوم مردم کهگیلویه و بویراحمد چاله گرم کنون یا سفره پرکنون است که در نخستین شب سال برگزار می شود. برای پر خیر و برکت بودن سال نو هر خانواده سفره خود را پر از نان تازه کرده و با پخت غذاهای سنتی مانند شله ماش، شله عدس، شله بادام، شله کنجد چاله یا اجاق خود را گرم نگه می دارد.

نوروز در لرستان

در لرستان هنگام تحویل سال برای آمدن نوروز درب خانه خود را باز می گذارند. هنگام تحویل سال هر آن چه بر سفره وجود دارد را بین افراد تقسیم می کنند. در این استان آیین کوسه سوار یا ننه پیره برگزار می شد. مردم ننه پیره را عامل سرمای سخت و مرگ ومیر در اواخر زمستان می دانستند. آنها در این آیین مردی بدون ریش را می آوردند و از او سواری می گرفتند تا نشان دهند که ننه پیره کاری دیگر نمی تواند انجام دهد.

نوروز در یزد

در یزد آخرین شب سال روی پشت بام آتش روشن می کردند که به آن "آتش رو بوم کردن" می گفتند و معتقد بودند با این کار سرما و سوزش زمستان را از بین می برند. یزدی ها 10 روز مانده به نوروزرا پنجه کوچک و 10 روز بعد از نوروز را پنجه بزرگ می گفتند و در پنجه بزرگ مراسم های مختلفی مانند چهارشنبه سوری، کوزه شکستن، پختن آش رشته، پختن نان شیرین، آماده کردن سفره هفت سین، خانه تکانی و خریدن لباس نو انجام می دادند.

نوروز در بوشهری

یکی از جالب ترین سفره ها در میان اقوام مختلف سفره ی هفت سین بوشهری ها است. آنها علاوه بر سفره ی هفت سین، یک سفره ی هفت میم دارند که متشکل است از ماهی، میگو، میوه، مرغ، مربا، ماست و مسقطی. از رسوم نوروزی مردم جنوب کشورمان علاوه بر شیرینی های خانگی، تهیه ی "قراپیچ" و "بی بی گلی" است.

---