همه‌چیز درباره مولتی‌ویتامین

رایج‌ترین مکمل های غذایی مولتی‌ویتامین‌ها هستند که محبوبیت آن‌ها در دهه‌های گذشته در میان مردم افزایش‌یافته است. برخی افراد بر این باورند که مولتی‌ویتامین‌ها کمبود مواد مغذی بدن را جبران کرده و  سلامتی را تضمین می‌کنند و حتی ممکن است خطر بیماری های قلبی را کاهش دهند.

درباره مولتی‌ویتامین چه می‌دانید؟

ویتامین‌ها یکی از ضروری‌ترین ترکیبات موردنیاز بدن هستند و به‌ سلامتی افراد کمک زیادی می‌کنند. بدن انسان حداقل به ۱۳ نوع ویتامین و ۱۶ نوع ماده معدنی نیاز دارد.

البته بسیاری از ویتامین‌ها از طریق غذاها به دست می‌آید. بااین‌حال، گاهی به‌دلیل رژیم غذایی نامناسب، بیماری ها و همچنین در دوران بارداری ممکن است بدن با کمبود ویتامین مواجه شود. مولتی‌ویتامین‌ها مکمل‌هایی حاوی ویتامین ها و مواد معدنی مختلف هستند که به بدن ویتامین های لازم را می رسانند. مولتی‌ویتامین‌ها را ماینرال هم می‌نامند.

مولتی‌ویتامین‌ها به‌شکل قرص، کپسول، آدامس‌های جویدنی، پودر و مایع موجود هستند. اما درهرصورت خوراکی هستند. مولتی‌ویتامین را معمولاً یک یا دو بار در روز می‌خورند. مولتی‌ویتامین‌ها مکمل‌های حاوی ویتامین‌ها و مواد معدنی مختلف هستند که در شکل‌های متفاوتی به بازار عرضه می‌شوند.

ترکیبات موجود در مولتی‌ویتامین

هر مولتی‌ویتامین ممکن است حاوی ویتامین‌ها یا ترکیبات مختلفی باشد. خیلی از ترکیبات به واکنش‌های آنزیمی در بدن یا کارکرد آن‌ها به‌عنوان مولکول‌های سیگنالینگ یا عناصر ساختاری کمک می‌کنند. به‌علاوه، بدن ما برای تکثیر، نگهداری، رشد و تنظیم همه فرایندهای موجود در بدن به این مواد مغذی نیاز دارد.

مولتی‌ویتامین‌ها بسیاری از این ویتامین‌ها و مواد معدنی را در شکل‌ها و مقادیر مختلف به ما ارائه می‌کنند و ممکن است شامل ترکیباتی مانند گیاهان، اسیدهای آمینه و اسیدهای چرب هم باشند. ازآنجاکه سازمان غذا و دارو بر مکمل‌های غذایی نظارت مستقیم ندارد، ممکن است مقادیر برخی از مواد مغذی در مولتی‌ویتامین‌ها نسبت به آنچه روی برچسب نوشته شده است بیشتر یا کمتر باشد.

به یاد داشته باشید که مواد مغذی موجود در مولتی‌ویتامین ممکن است از غذاهای واقعی استخراج شده باشند یا اینکه آن‌ها را به‌شکل مصنوعی در آزمایشگاه تولید کرده باشند. خلاصه اینکه مولتی‌ویتامین‌ها، علاوه‌ بر ویتامین‌ها و مواد معدنی، ممکن است حاوی گیاهان، اسیدهای آمینه و اسیدهای چرب هم باشند. اگرچه تعداد و میزان مواد مغذی در آن‌ها ممکن است با چیزی که روی برچسب آن‌هاست متفاوت باشد.

فواید مولتی‌ویتامین‌ها برای سلامتی

سال‌هاست پزشکان در مورد تأثیر مولتی‌ویتامین‌ها بر عملکرد مغز و سلامت چشم مطالعه می‌کنند.

- عملکرد مغز: مولتی‌ویتامین‌ها می‌توانند قدرت حافظه افراد سالمند را بهبود بخشند و علاوه‌ بر آن در خلق‌وخوی افراد به‌خوبی تأثیربگذارند. کمبود مواد مغذی و خلق‌وخوی بد باهم ارتباط نزدیک دارند و مصرف مولتی‌ویتامین‌ به بهترشدن روحیه افراد و کاهش علائم افسردگی می‌انجامد.

- سلامت چشم: شایع‌ترین دلیل کوری در جهان دژنراسیون ماکولا یا تباهی لکه زرد است که با افزایش سن ارتباط دارد. مصرف ویتامین‌های آنتی‌اکسیدانی و مواد معدنی ممکن است سرعت پیشرفت این بیماری را کاهش دهند. بااین‌حال، هیچ شاهدی وجود ندارد که نشان دهد این دارو از این بیماری در مراحل اولیه جلوگیری می‌کند. البته برخی شواهد حاکی از آن است که مولتی‌ویتامین‌ها ممکن است خطر آب مروارید را، که پس از تباهی لکه زرد شایع‌ترین بیماری چشمی است، کاهش دهند.

نکته مهم: مولتی‌ویتامین‌ها ممکن است حافظه و خلق‌وخوی افراد را بهبود بخشند. ویتامین‌های آنتی‌اکسیدانی و مواد معدنی موجود در مولتی‌ویتامین‌ ممکن است سرعت پیشرفت بیماری‌هایی را که به کوری منجر می‌شوند کاهش دهند.

تضمین سلامتی با مولتی‌ویتامین‌

متأسفانه شواهدی که نشان دهد مولتی‌ویتامین‌ها کاملاً مفید هستند وجود ندارد. حتی در برخی موارد نشان داده شده است که ممکن است مضر باشند. اگر کمبود مواد مغذی دارید، بهتر است مکمل‌هایی را مصرف کنید که دقیقه همان مواد مغذی را داشته باشند. مولتی‌ویتامین‌ها مواد مغذی زیادی دارند که بیشتر آن‌ها را شاید نیاز نداشته باشید.

علاوه‌برآن، هرگز نباید مولتی‌ویتامین‌ را جایگزین رژیم غذایی کنید. داشتن رژیم غذایی متعادل که از غذاهای کامل و تازه تشکیل شده باشد خیلی بهتر از مکمل‌ها می‌تواند در درازمدت سلامتی شما را تضمین کند.

عوارض جانبی مصرف مولتی‌ویتامین‌ها

از عوارض معمول مولتی‌ویتامین‌ می‌توان به یبوست، اسهال یا ناراحتی معده اشاره کرد. این عوارض معمولاً موقت هستند و پس از مدتی که بدن به دارو عادت کرد رفع می‌شوند. درصورتی‌که هریک از این عوارض مدتی طولانی باقی ماند یا بدتر شد، حتماً به پزشک مراجعه کنید. اگر هم خود پزشک آن را به شما تجویز کرده باشد، می‌داند که مزایای آن برای شما بیشتر از عوارض جانبی آن است.

از دیگر موارد مهم‌ که در هنگام مصرف مولتی‌ویتامین‌ باید در نظر گرفته شود دُز (میزان مصرف) آن است. مصرف برخی از ویتامین‌ها و مواد معدنی در دُزهای بالا مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما مقادیر زیاد برخی دیگر ممکن است برای سلامتی بدن ما به‌شدت مضر باشند. دُز مناسب مولتی‌ویتامین‌ معمولاً به نوع ویتامین‌های موجود در آن بستگی دارد. براین‌اساس، دو دسته ویتامین داریم:

- ویتامین‌های محلول در آب:  خود بدن مقادیر اضافی این ویتامین‌ها را از بدن خارج می‌کند. ویتامین B و ویتامین C محلول در آب هستند.

- ویتامین‌های محلول در چربی:  ازآنجاکه بدن ما راهی برای خارج‌کردن این ویتامین‌ها ندارد، مقادیر اضافی آن‌ها به‌مرورزمان در بدن انباشته می‌شود.

ویتامین‌های محلول در چربی شامل ویتامین A، ویتامین D، ویتامین E و ویتامین K هستند. ویتامین‌های ای و کا نسبتا غیرسمی هستند، اما ویتامین آ و دی اگر بیش‌ازحد مصرف شوند، اثرات سمی روی بدن خواهند داشت.

زنان باردار بیشتر باید مراقب میزان مصرف ویتامین آ باشند، زیرا مقادیر اضافی آن ممکن است نقص‌های مادرزادی در کودک ایجاد کند.

مسمومیت با ویتامین دی معمولاً نادر است و احتمالش کم است که به‌دلیل مصرف مولتی‌ویتامین‌ ایجاد شود. اما مسمومیت با ویتامین آ شایع‌تر است. مصرف مولتی‌ویتامین‌ هم‌زمان با رژیم غذایی سرشار از مواد مغذی ممکن است سبب شود بسیاری از مواد مغذی را بیشتر از دُز توصیه‌شده در روز دریافت کنید.

افراد سیگاری نباید مولتی‌ویتامینی که مقادیر زیاد بتاکاروتن یا ویتامین آ دارد مصرف کنند. دلیلش این است که میزان بالای این ویتامین‌ها در بدن ممکن است خطر ابتلا به سرطان ریه را افزایش دهد. مصرف مقادیر زیادی از مواد معدنی هم ممکن است خطرناک باشد. برای مثال، آهن بیش‌ازحد ممکن است برای افرادی که نیازی به آن ندارند مضر باشد.

مشکل دیگری که وجود دارد خریدن محصولات نامعتبر است. برخی شرکت‌های نامعتبر تولیدکننده مولتی‌ویتامین‌ ممکن است محصولاتی را به بازار عرضه کنند که مواد مغذی موجود در آن‌ها بیشتر از حد مجاز باشد.

اقدامات احتیاطی در مصرف مولتی‌ویتامین‌ها

واکنش حساسیتی نسبت به این دارو معمولاً نادر است. بااین‌حال، اگر هر نوع حساسیت ازجمله خارش، جوش، تورم مخصوصاً در ناحیه صورت، دهان و گلوپ، سرگیجه شدید یا مشکل در تنفس پیدا کردید، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.

اگر سابقه بیماری‌های خاص، بیماری های کبدی، مشکلات معده و بیماری های گوارشی نظیر کولیت یا اعتیاد به الک دارید.

اگر مولتی‌ویتامینی که خریداری کردید حاوی فولیک اسید است، کمبود این ویتامین با کم خونی شدید (آنمی) در ارتباط است.

مصرف مولتی‌ویتامین‌ حاوی فولیک اسید ممکن است بر نتیجه آزمایش‌هایی که افراد مبتلا به آنمی هرازگاهی باید انجام دهند تأثیر بگذارد.

بنابراین، بر روند درمان این بیماری اثر سوء خواهد داشت. کمبود ویتامین ب ۱۲ ممکن است به بیماری های عصبی جدی ازجمله نوروپاتی محیطی منجر شود و درمان آن از اهمیت زیادی برخوردار است.

مصرف برخی از مکمل‌ها که حاوی مقادیر بالایی از برخی مواد مغذی هستند ممکن است برای بدن ضرر داشته باشد. این احتمال زمانی افزایش می‌یابد که، باوجود داشتن رژیم غذایی غنی، مولتی‌ویتامین قوی هم مصرف کنید.

مولتی‌ویتامین و بیماری قلبی

خیلی از مردم فکر می‌کنند که مصرف مولتی‌ویتامین می‌تواند به پیشگیری از بیماری‌های قلبی کمک کند، اما شواهد قطعی در حمایت از این مطلب وجود ندارد. برخی مطالعات نشان می‌دهند که مولتی‌ویتامین‌ها می‌توانند خطر حمله قلبی و مرگ ناشی از آن را کاهش دهند، درحالی‌که برخی مطالعات تأثیر خاصی نیافته‌اند.

البته برخی مطالعات حاکی از این واقعیت است، افرادی که مولتی‌ویتامین‌ مصرف می‌کنند کمتر در معرض خطر ابتلا به بیماری قلبی قرار می‌گیرند. بااین‌حال، سایر مطالعات هیچ ارتباطی بین این دو نیافته‌اند. درمجموع، شواهد کمی پیچیده است و نمی‌توان به نتایج قطعی رسید.

مولتی‌ویتامین و کاهش خطر سرطان

شواهد موجود دربارهٔ ارتباط مصرف مولتی‌ویتامین‌ و کاهش خطر ابتلا به سرطان هم کمی پیچیده است. درحالی‌که برخی مطالعات نشان دادند مولتی‌ویتامین‌ هیچ ارتباطی با کاهش خطر ابتلا به سرطان ندارد، نتایج برخی مطالعات دیگر حاکی از آن است که مصرف مولتی‌ویتامین‌ حتی ممکن است با افزایش خطر ابتلا به سرطان در ارتباط باشد. البته برخی مطالعات بین مصرف مولتی‌ویتامین‌ و کاهش خطر ابتلا به سرطان ارتباطی یافته‌اند، درحالی‌که سایر مطالعات هیچ شاهدی پیدا نکرده‌اند. در بعضی از این مطالعات حتی نشان داده شده است که مصرف مولتی‌ویتامین‌ ممکن است خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهد.

آیا همه باید مولتی‌ویتامین مصرف کنند؟

مولتی‌ویتامین‌ها برای همه افراد مناسب نیست و برخی افراد اصلاً به آن نیاز ندارند. بیشتر افراد می‌توانند با مصرف مولتی‌ویتامین‌ها به مزایای زیردست یابند:

افراد سالمند: توانایی جذب ویتامین ب ۱۲ با افزایش سن کاهش می‌یابد. افراد مسن ممکن است به کلسیم و ویتامین دی نیاز داشته باشند.

گیاه‌خواران: ازآنجاکه ویتامین ب ۱۲ فقط در غذاهای حیوانی یافت می‌شود، گیاه‌خواران ممکن است با کمبود کلسیم، روی زینک، کمبود آهن، ویتامین دی و اسیدهای چرب امگا ۳ مواجه شوند.

زنان باردار و شیرده: در دوران بارداری و شیردهی، برخی مواد مغذی برای خانم‌ها مناسب است و برخی دیگر هم برای خودشان و هم برای کودک‌شان ضرر دارد. به‌عنوان‌مثال، مقدار بیش‌ازحد مجاز ویتامین آ در زنان باردار ممکن است سبب نقص مادرزادی در کودک شود. مولتی‌ویتامین‌ می‌تواند وارد شیر مادر شود. بنابراین، قبل از مصرف مولتی‌ویتامین‌ در دوران بارداری یا شیردهی با پزشک مشورت کنید.

مولتی‌ویتامین‌ می‌تواند برای افرادی مفید باشد که جراحی کاهش وزن انجام داده‌اند، رژیم غذایی کم کالری دارند، اشتهای کافی ندارند یا نمی‌توانند فقط از طریق غذاها مواد مغذی موردنیازشان را به دست آورند.

نکته مهم: برخی افراد ازجمله سالمندان، گیاه‌خواران، زنان باردار و شیرده ممکن است به مقادیر بالاتری از ویتامین‌ها یا مواد معدنی معین نیاز داشته باشند. این افراد با توصیه پزشک می‌توانند مولتی‌ویتامین‌ مصرف کنند.

تداخل دارویی با مولتی‌ویتامین

تداخل دارویی ممکن است بر نحوه اثرگذاری دارو یا بروز عوارض جانبی نقش داشته باشد. به‌طورکلی، مولتی‌ویتامین‌هایی را که حاوی آهن هستند نباید هم‌زمان با آنتی‌اسیدها، بیس فسفونات‌ها، لوودوپا، داروهای تیروئید (مانند لووتیروکسین) یا برخی آنتی بیوتیک ها(مانند تتراسایکلین، کوئینولون‌ها مانند سیپروفلوکساسین و نظایر آنها) مصرف شود.

درصورتی‌که داروی ضد تشنج (هیدانتوئین‌هایی مانند فنیتوئین) مصرف می‌کنید و مولتی‌ ویتامین‌ حاوی فولیک اسید، ممکن است روی برخی آزمایش‌ها تأثیر بگذارد و نتایج را تغییر دهد.

---