از شنیده‌ ها تا عملکردهای اقتصادی انقلاب اسلامی

چهل و یک سالگی انقلاب را بهانه‎‌ای قرار دادیم تا در مورد دستاوردهای اقتصادی انقلاب اسلامی با دکتر محمدهادی زاهدی وفا استاد دانشگاه امام صادق علیه السلام، معاون وزیر اقتصاد در دولت نهم و عضو شورای ایرانی- اسلامی پیشرفت به گفتگو بنشینیم.

به عنوان اولین سؤال، به نظر شما در بین دستاوردهای اقتصادی انقلاب، کدام دستاورد به طور جدی انقلاب و جمهوری اسلامی را از حکومت های ما قبل خود و سایر دولت های دنیا متمایز می کند؟
 بعد از انقلاب در حوزه اقتصاد چند دستاورد مهم را مشاهده می‌کنیم:

یکی از مهم‌ترین دستاوردهایی که زیاد گفته یا دیده نشده است، اصل حاکمیت بر سرنوشت اقتصادی است. در مرحله بندی توسعه یکی از معیارهای توسعه یافتگی در سطح بین‌المللی این است که کشورها چقدر توانسته‌اند بر سرنوشت خود حاکم باشند و در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی، بر اساس مصالح خودشان تصمیم‌گیری نمایند. بسیاری از کشورهای در حال توسعه و یا توسعه یافته از نظر برخی شاخص‌های توسعه مانند درآمد ملی، آموزش، بهداشت، توزیع درآمد، توسعه نیروی انسانی و .. در سطح خوبی هستند، اما بر سرنوشت اقتصادی خود حاکم نیستند و تصمیم گیران منافع اقتصادی‌شان کشورهای دیگری هستند که به آن‌ها دیکته می‌کنند. مثلاً در بحث تحریم‌ها می‌بینیم که بعضی از دولت‌ها استکباری و استعماری به کشورهای اروپایی و آسیای جنوب شرقی دیکته می‌کند که چگونه تجارت کنند.
اما بنا بر اصل استقلال که ما بعد از انقلاب در تمامی حوزه‌ها به دنبال آن بودیم، اعم است استقلال سیاسی، فرهنگی و اقتصادی، انقلاب اسلامی از نظر حاکمیت بر سرنوشت اقتصادی دستاورد عظیمی داشته است. اگرچه به حد کامل نرسیده است. چون بالاخره ما هم مجبور هستیم در چارچوب‌های اقتصاد جهانی تصمیم‌گیری کنیم. اما منشأ تصمیم‌گیری بر اساس اصل حاکمیت بر سرنوشت اقتصادی است.



برای ورود به بحث دستاورد های اقتصادی انقلاب در حوزه های مختلف، از زیر ساخت ها شروع می کنیم. به نظر شما کشور پس از انقلاب اسلامی از نظر دسترسی مردم به زیرساخت ها چه تفاوتی با قبل از انقلاب داشته است؟

اگر شما اقتصاد و وضع کشور را با قبل از انقلاب مقایسه کنید، می‌بینید که پس از انقلاب وضع مردم از نظر برخورداری خانوارها از آب آشامیدنی، روشنایی، راه دسترسی، خانه‌های بهداشت و تسهیلات بهداشتی، آب کشاورزی و ... به مراتب نسبت به قبل از انقلاب بهبود پیدا کرده و سرمایه گذاری عظیمی در این بخش‌ها انجام گرفته است. ضریب برخورداری از روشنایی و آب آشامیدنی در خانوارها به بالای 90 درصد رسیده است.  ضریب برخورداری از راه دسترسی اعم از شهری و روستایی نزدیک به 94 درصد است.


پای صحبت بزرگتر‌ها و قدیمی ها که می نشینیم، یکی از دغدغه هایی که نسبت به دوران قبل از انقلاب مطرح می کنند، سطح پایین بهداشت، کمبود پزشک و مرگ و میر بالا بود. به نظر شما پس از انقلاب چه تغییری در حوزه بهداشت و درمان رخ داده است؟

در دوران انقلاب اسلامی میزان برخورداری مردم از بهداشت و وجود خانه‌های بهداشت، سرانه پزشک به جمعیت و دسترسی به خدمات پزشکی رشد بسیار زیادی داشته است.
پس از انقلاب به علت افزایش مراقبت های بهداشتی نظیر افزایش خانه های بهداشت، اجرای طرح های واکسیناسیون، افزایش ظرفیت آموزش پزشکی و درنتیجه افزایش پزشک، سطح سلامت مردم افزایش یافته و شاهد کاهش چشمگیر مرگ و میر بخصوص در کودکان هستیم. قبل از انقلاب فقط در 1500 روستا خانه بهداشت وجود داشت. امروز نزدیک به 20 هزار روستا دارای خانه بهداشت و بهورز هستند. همچنین با سرمایه گذاری خوبی که در صنعت داروسازی کشور انجام شده، هم‌اکنون بالای 90 درصد داروی موردنیاز در داخل کشور تولید می‌شود. بنا بر آمارهای بانک جهانی، در سال 1352 از هر 1000 کودک، 110 کودک در بدو تولد می‌مردند. این آمار پس از 40 سال، در سال 1397 به 12 کودک یعنی یک دهم کاهش یافته است. همچنین امید به زندگی که در سال 1356، 55 سال بود، در سال 1396 به 76 سال ارتقا یافته است. این آمار‌ها، نتیجه افزایش سطح بهداشت عمومی و توجه به حوزه سلامت جامعه در 40 سال اخیر است.

در زمینه پزشکی ما نه تنها از نظر گسترش کمی رشد خوبی داشته‌ایم، از نظر رشد کیفی و علمی هم ما دارای متخصصینی در دانش‌های پزشکی در سطح بین‌الملل هستیم. خصوصاً در جراحی پیشرفته که تعداد کشورهای معدودی در دنیا هستند که از توان پزشکی ایران برخوردارند. پس دانش پزشکی نه تنها از نظر کمی، بلکه از نظر کیفی هم دستاوردهای خوبی داشته است.

 یکی از معیار هایی که در سنجش پیشرفت یکی کشور مدنظر قرار می گیرد، پیشرفت در صنایع، تکنولوژی و توان مهندسی آن کشور است. ایران پس از انقلاب در موارد یاد شده چه تغییری نسبت به قبل از انقلاب داشته است؟

ما در سال‌های پس از انقلاب  به توان مهندسی بالایی دسترسی پیدا کردیم. به طوری که بیشتر سازه‌های بتونی، راه، سدها و تونل‌ها توسط مهندسین ایرانی و با دانش بومی ساخته می‌شود.

به عنوان مثال قبل از انقلاب فقط 19 سد مخزنی در کشور وجود داشت. اما هم‌اکنون 165 سد مخزنی در کشور وجود دارد که به دست نیروهای متخصص داخلی ساخته شده است. این مسئله نشانگر این است که انقلاب اسلامی در شکل‌گیری و به‌کارگیری دانش مهندسی بومی در کشور موفقیت بالایی داشته است.

همچنین در حوزه تولید انرژی در نیروگاه‌های برق، دانش ساخت نیروگاه و توربین‌های تولید برق پیشرفت خوبی داشته‌ایم.

در حوزه مهندسی ساخت کارخانجات نیز پیشرفت فوق‌العاده‌ای رخ داده است. مثلاً در ساخت کارخانجات سیمان، فولاد، صنایع کوچک، صنایع تبدیلی و صنایع کشاورزی، توان مهندسی ایجاد شده بعد از انقلاب اصلاً با قبل از انقلاب قابل مقایسه نیست.

در صنعت هوا فضا نیز پیشرفت‌های مهمی وجود دارد که دستاوردهای آن محدود است، اما از نظر تکنولوژیک رشد بالایی داشته است.

یکی دیگر از حوزه‌های دیگری که ما پیشرفت داشته‌ایم، دانش و صنایع نظامی است که دستاوردهای مهمی در این زمینه حاصل شده که بر اساس رتبه بندی های جهانی، ایران هم‌اکنون 14 امین قدرت نظامی جهان است.  این هم دانش فنی-مهندسی پیچیده‌ای است که در سال‌های انقلاب حاصل شده و حافظ منافع و مصالح ملی کشور هم بوده است.

یکی از عوامل مهم و اثرگذار در پیشرفت هر کشور، نیروی انسانی آن کشور است. به نظر شما کشور ما پس از انقلاب در تربیت نیروی انسانی متخصص چه تفاوتی با قبل از انقلاب داشته است؟

یکی از مهم‌ترین بخش‌هایی که جزو موفقیت‌ها و دستاوردهای انقلاب به شمار می‌رود، میزان گسترش دانشگاه‌ها، تعداد اساتید، تعداد دانشجویان و میزان تحصیلات تکمیلی است که اگر با قبل از انقلاب مقایسه کنیم، این رشد بالا را ملاحظه می‌کنیم. بر اساس آمار های رسمی، سرانه آموزش، میزان تحصیل در مقاطع مختلف، در سطح ابتدایی، متوسطه و تحصیلات عالی نیز به شدت پیشرفت کرده است. ما امروز پس از گذشت 40 سال از پیروزی انقلاب اسلامی شاهد آن هستیم که تعداد دانشجویان کشور نسبت به قبل از انقلاب 25 برابر شده است و تعدادی از دانشگاه های کشور در ردیف دانشگاه های برتر دنیا قرار دارند.

 در طول این 40 سال به شکلی انباشت سرمایه انسانی در کشور دارای یک رشد بسیار سریعی بوده است و این باعث شده که عدالت در توزیع سرمایه انسانی بسیار ملموس و محسوس باشد. ورود به تحصیلات عالی و دانشگاه‌ها در انحصار طبقه خاصی نیست. آحاد جامعه از دورترین نقاط تا شهرهای بزرگ می‌توانند در دانشگاه‌ها حضور پیدا کنند و کسب دانش و تجربه نمایند. فلذا در این 40 سال گام های مؤثری در تربیت نیروی انسانی متخصص در کشور برداشته شده و ما امروز شاهد آن هستیم که جوانان تحصیل کرده و پرورش یافته ما در عرصه های مختلف کشور در حال نقش آفرینی هستند.

 
برقراری عدالت همواره یکی از دغدغه ها و اهداف انقلاب اسلامی بوده است. پس از انقلاب تا چه حد توانسته ایم عدالت را در جامعه پیاده کنیم؟

به خاطر خاصیت‌های انقلاب، اقامه عدالت یک محور اساسی و شاید یکی از محوری‌ترین اصول انقلاب است. با مراجعه به شاخص هایی که در این زمینه وجود دارد، به این نتیجه می رسیم که کشور با بهبود ضرایب و شاخص‌های عدالتی مواجه بوده است.

به طور خاص ضریب جینی که یکی از شاخص‌های عدالت است، در طول این 40 سال کاهش پیدا کرده و از حدود 0.5 به 0.4 رسیده است. کاهش ضریب جینی نشان می دهد فاصله طبقاتی در کشور در طول انقلاب نسبت به قبل از انقلاب کاهش یافته توزیع درآمد بهتری صورت گرفته است. اگر چه ما در سال‌های مختلف نوساناتی در این شاخص‌ها داشته‌ایم، اما روند کلی این شاخص‌ها بیان کننده این است که وضع کشور نسبت به گذشته بهبود پیدا کرده و ما به وضعیت بهتری از نظر عدالت دسترسی پیدا کرده‌ایم. اگرچه ممکن است با حالت مطلوب فاصله جدی داشته باشیم.

آنچه که مهم است، این است که ما می‌توانیم پیشرفت‌هایی را که در توزیع درآمد عادلانه‌تر داشته‌ایم، نقطه اتکایی قرار دهیم برای آینده که بتوانیم عدالت را به شکل بهتری در کشور پیاده کنیم.

---