معرفی كتاب
پایان جنگ
نویسنده: محمد درودیان
ناشر: مركز مطالعات و تحقیقات جنگ
چاپ: 1387
تعداد صفحه: 320
مقدمه:
درباره جنگ ایران و عراق، با توجه به ویژگی ها و تأثیر گذاری های خاص آن بر تحولات ایران و خاورمیانه، خصوصاً نقش آن در تداوم انقلاب اسلامی و به وجود آمدن پدیده های جدید در جامعه برای مردم، نگرش ها و تفسیرهای گوناگون و نیز سؤالات اساسی مطرح است، علت آغاز جنگ، ادامه آن بعد از فتح خرمشهر و نپذیرفتن صلح، علت عدم پذیرش اولیه قطع نامه 598 و پذیرش آن در مرحله بعد، چگونگی آتش بس و ... از جمله این سؤالات است كه بعضی از آن ها تاكنون پاسخ داده شده و بعضی برای پاسخگویی نیاز به زمان بیشتری دارد.
كتاب "پایان جنگ" كه پنجمین جلد از مجموعه سیری در جنگ ایران و عراق است و اخیراً از سوی مركز مطالعات و تحقیقات جنگ چاپ شده است، د ر نظر دارد یكی از این مهم ترین سؤالات، یعنی "نحوه پایان جنگ در سال 67" و علل پذیرش قطع نامه 598 را مورد بررسی قرار داده و به دور از قضاوت های سطحی با گذشت یازده سال از آن شرایط و با به وجود آمدن فضای مناسب و تغییرات نسبتاً گسترده ای كه در سطح منطقه و ایران رخ داده است، ابعاد گوناگون آن را روشن نماید. كتاب؛ حوادث جنگ، اوضاع ایران و منطقه را از آغاز سال 1367 تا اشغال كویت به وسیله عراق در 1369 مورد بحث قرار می دهد تا برای یافتن پاسخ این سؤال، تمام ابعاد لازم پدیده های به وجود آمده را مورد بررسی قرار دهد.
كتاب پایان جنگ، دارای چهار فصل است: فصل اول زمینه های تغییر در موازنه جنگ، فصل دوم آغاز تحولات و تغییر در موازنه جنگ، فصل سوم تلاش ایران برای مهار حملات عراق و فصل چهارم ، از آغاز مذاكرات صلح تا پذیرش مجدد قرارداد 1975 الجزایر به وسیله عراق را مورد تحقیق قرار می دهد.
فصل اول:
در فصل اول كتاب برای تشریح زمینه های تغییر د ر موازنه سیاسی – نظامی جنگ، سه بحث اساسی انجام گرفته است، نخست تغییر استراتژی عراق از پدافند به آفند با كمك مستشاری روسیه بر پایه این فرض كه سرنوشت جنگ تنها بر روی زمین و با برتری نظامی عراق حاصل خواهد شد بحث شده كه در این راستا كمك های شوروی، امریكا، فرانسه، انگلیس، عربستان و كویت برای افزایش تولید و خرید آن و سرمایه گذاری نزدیك به 20 میلیارد دلار در سال های پایانی جنگ به وسیله عراق، توضیح داده شده و در پایان گسترش سازمان رزم عراق، با فراخوانی نیروها و آموزش آن ها مورد بررسی قرار گرفته است، این موارد تحت عنوان "تحولات ارتش عراق" و با موضوعاتی چون ایجاد زیر ساخت فن آوری تولید موشك، حمله موشكی عراق به تهران، بازسازی و تحول در سازمان رزم، مانورهای دشمن و گسترش سازمان رزم و عملیات محدود در منطقه جنوب طرح شده است.
فصل دوم:
فصل دوم به بازتاب ها و پی آمدهای برتری نظامی عراق و تغییر استراتژی این كشور از پدافند اختصاص یافته، كه در آن به تهاجم های استراتژیك عراق به فاو و سقوط آن، علل و آثار و بازتاب سقوط فاو، شلمچه و جزایر مجنون، حمله موشكی امریكا به هواپیمای مسافربری ایران و نیز به فراخوانی عمومی نیروهای بسیجی برای بازپس گیری مناطق تصرف شده پرداخته شده است. در مورد سقوط فاو یادآوری شده است كه بازپس گیری فاو در 29 فروردین 67، نقطه تحول در جنگ و تغییر موازنه به سود عراق بود. به عبارت دیگر همان گونه كه تصرف فاو از سوی ایران موازنه جنگ را به زیان عراق تغییر داد. بازپس گیری آن، اوضاع را به سود عراق به چرخش درآورد. به وجود برتری كمّی عراق بر ایران كه در چند سال پایان جنگ كاملاً مشهود بود، در عین حال به نظر می رسید شكست عراق در تهاجم به فاو می توانست هم چنان اوضاع را هر چند به صورت غیر طبیعی به سود ایران حفظ نماید. بنابراین نقطه تحول در جنگ، و پذیرش قطع نامه 598 را، باید در روند تحولات نظامی جنگ در ماه های پایانی و برتری نظامی عراق و كسب پیروزی در فاو جستجو كرد.
فصل سوم:
فصل سوم كتاب به پی آمدهای پیروزی نظامی عراق و در نتیجه تلاش ایران برای كنترل و مهار نتایج حاصل از برتری آن كشور می پرداز، كه در آن موضوعاتی چون تلاش ایران برای مهار حملات عراق، عقب نشینی از حلبچه، افزایش تحركات دیپلماتیك، پذیرش قطع نامه 598 از سوی ایران و بازتاب جهانی آن و نیز واكنش عراق به عملكرد ایران در پذیرش قطع نامه 598 گفتنی است كه تصویب آن در سال 1366 در موقعیت برتری نظامی ایران بر عراق، كه به منظور تأمین خواسته های ایران تنظیم شده بود، پذیرش در سال 1367 تنها راه حل منطقی بود كه در چنین شرایطی رو به روی ایران قرار داشت؛ كه ایران با این اقدام در واقع ضمن بهره برداری از تغییر فضای بین المللی، در داخل كشور نیز اوضاع را در خصوص جنگ و پایان آن به خوبی اداره كرد. اما امتناع عراق از پذیرش قطع نامه زمینه ای برای مقابله بین المللی و داخلی با تجاوزات آن كشور و نیز پایان بخشیدن به جنگ بود.
فصل چهارم:
فصل چهارم ابتدا بازتاب پایان جنگ در نظر تحلیل گران و صاحب نظران را مطرح كرده و سپس روند مذاكرات بی حاصل ایران و عراق را تحت نظر سازمان ملل تشریح نموده است؛ و در آن به روند مذاكرات تا پذیرش مجدد قرارداد 1975 از سوی عراق، مسیر مذاكرات زیر نظر دبیر كل سازمان ملل، تلاش عراق برای به دست گرفتن ابتكار عمل، فعالیت صلح جویی عراق با فرستادن نامه هایی برای رهبران ایران و پاسخ آن ها، اشغال كویت و بازتاب های آن و بازتاب پذیرش قرارداد 1975 در رسانه های خبری جهان پرداخته شده است. درباره اشغال كویت توسط عراق لازم به یادآوری است كه با این حركت عراق، بخشی از نتایج برتری نظامی آن كشور بر ایران آشكار شد و مقدمات حضور گسترده امریكا و تغییر آرایش سیاسی – نظامی در منطقه را فراهم ساخت. حمله عراق به كویت و نتایج حاصل از آن برای افكار عمومی جهان، رسانه های خبری وتحلیل گران سیاسی هر چه بیشتر حقانیت و مظلومیت ایران را در جنگ 8 ساله آشكارتر ساخت و نتیجه محاسبات غلط بعضی دولت های غربی را هم برجسته تر نمود كه در نهایت با نظر رسمی دبیر كل سازمان ملل، عراق آغازگر جنگ معرفی گردید.
لازم به یادآوری است كه كتاب دارای نقشه های تهاجم عراق به فاو، شلمچه، جزایر مجنون، جبهه میانی و جنوب و نیز نقشه عملیات مرصاد است كه محققین و خوانندگان محترم را در فهم بیشتر مطالب كمك شایانی می كند.
منبع: مجله امنیت ملی- جلد اول
