نشانه های استرس و اضطراب در کودکان چیست؟

واقعیت این است که کودکان هم استرس را تجربه می‌کنند.  نشانه های استرس و اضطراب کودکان بیشتر با تغییرات فیزیکی یا رفتاری ظاهر می شوند. عوامل استرس در کودکان متفاوت است؛ تغییر یا نیاز به تطابق با محیط، شروع فعالیتی جدید، تغییرات و اتفاقاتی مانند مرگ یا بیماری در خانواده و … ممکن است کودکان را دچار استرس کند و آنها را تحت فشار قرار بدهد.

کودکان نسبت به سن، شخصیت فردی و مهارت های مقابله شان واکنش متفاوتی نشان می دهند و این می تواند باعث شود بسیاری از والدین از مسایل اساسی که ممکن است موجب رفتار کودک شود، چشم پوشی کنند.

گاهی کودکان درمورد استرس و مشکلات خود مستقیما صحبت نمی‌کنند، در این شرایط والدین وظیفه دارند سر صحبت را  با کودک خود باز کنند و بفهمند که چه چیزی کودک را آزار می‌دهد.

کودکان در مواقع استرس و اضطراب با این که سکوت می کنند ولی دوست دارند که والدین مشکلشان را حل کنند. برای رفع استرس کودک‌،والدین ابتدا باید بفهمند که این استرس نتیجه‌ی کدام تغییرات منفی و ناخوشایندِ زندگی اوست. در مواردی استرس در کودکان می‌تواند خوب و مثبت باشد، اما استرس شدید بر شیوه‌ی تفکر، فعالیت و احساسات کودک اثرات مخربی می‌گذارد.

علائم اضطراب و استرس در کودکان

کودکان ممکن است اضطراب خود را تشخیص ندهند و توانایی کافی برای توضیح مشکلات واقعی یا فرضی خود را نداشته باشند . والدین با مشاهده علائم زیر می توانند از استرس و اضطراب کودکان خود آگاه شوند:

سختی در تمرکز

رفتاری یا عاطفی

تغییرات رفتاری  در کودک مثل تغییر مداوم خلق و خو، پرخاش گری، اعصاب ضعیف، یا چسبندگی

ترسیدن کودک (ترس از تاریکی، تنها بودن، یا غریبه ها)

زیاد شدن  یک عادت عصبی مانند خوردن ناخن،

خارج شدن از خانواده یا دوستان

علاقه نداشتن رفتن به مدرسه

به دردسر افتادن در مدرسه

وابستگی شدید به والدین

جمع کردن چیزهای غیر عادی و بی ارزش

عصبانیت، گریه و ناله

رفتارهمراه  با پرخاشگری و لجبازی؛

ناتوانی در کنترل احساسات؛

کم شدن و یا زیاد شدن اشتها

داشتن درد معده و یا سردرد

شب ادراری کودک

داشتن مشکلاتی در خواب و یا کابوس دیدن

گاهی ممکن است استرس و اضطراب کودک با علائم فیزیکی مانند درد، تب، خارش یا اسهال ،دل‌درد یا دردهای شکمی بی‌دلیل در کودک مشاهده شود.

عوامل استرس در کودکان

بسیاری از عواملی که موجب استرس‌ می‌شوند، برای بزرگسالان قابل‌مدیریت هستند، اما برای کودکان بسیار پیچیده و آزاردهنده‌اند، درنتیجه حتی تغییرات کوچک نیز می‌توانند بر احساس آرامش و امنیتِ کودکان خدشه وارد کنند.

 در واقع منشا اضطراب و استرس در کودکان می تواند یک چیز خارجی مثل مشکل در مدرسه، تغییر در خانواده یا تعارض با یک دوست باشد. احساسات نگرانی هم چنین می تواند ناشی از احساسات و فشارهای داخلی کودک مانند خواستن مدرسه برای خوب انجام دادن تکالیف یا کنار آمدن با هم سن و سالان باشد.

رایج‌ترین عوامل ایجاد استرس در کودکان موارد زیر می باشد:

درد، جراحت، بیماری

ممکن است  حجم  فعالیت‌ها و مسئولیت‌ها در مدرسه و یا باشگاه زیاد باشد و استرس را در کودکان به وجود آورد. بسیاری از کودکان تمایل به خوب انجام دادن تکالیف در مدرسه را دارند و درباره این موضوع ابراز نگرانی می کنند. فشار تحصیلی به ویژه در افرادی که از اشتباه کردن می ترسند چیزی خوب نباشند، اما رایج است.

مشکل با دوستان، آزار دیدن و زورگوییِ سایر بچه‌ها یا فشارهایی که از سمت گروه به کودک وارد می‌شود، می تواند از عوامل ایجاد استرس و اضطراب در کودکان باشد ممکن است کودکی به دلیل مسئله‌ای در مدرسه دچار اضطراب و استرس شود. بچه‌های قلدر مدرسه ممکن است برای کودک مشکل ایجاد  کنند و حس اضطراب را به کودک منتقل کنند. این شرایط برای کودک استرس‌زاست. برای کودکانی که تازه وارد مدرسه شده‌اند، اضطراب جدایی هم وجود دارد و رایج است.

تغییر مدرسه، نقل مکان یا مسائل و مشکلات خانوادگی، بی‌خانمانی و همچنین مشکلات مالی هم از عوامل ایجاد استرس در کودکان است. پول و نگرانی های شغلی، آشفتگی خانوادگی و هیجان والدین می تواند منجر به احساس ناتوانی شدیدی برای کودکان شود که ممکن است احساس کنند که می خواهند کمک کنند، اما نمی توانند کاری انجام دهند.

گاهی هم عناوین خبری و تصاویری که فجایع طبیعی، تروریسم و خشونت را نشان می دهند، می تواند برای کودکان بد باشدو استرس و اضطراب را در آنها ایجاد کند. وقتی بچه ها اتفاقات بد خبر را می بینند، ممکن است نگران شوند که اتفاق بدی برای آن ها یا برای عزیزانشان نیز بیفتد.

 گاهی هم فیلم ها و کتابهای ترسناک و داستان های تخیلی نیز می تواند دلیل استرس و اضطراب کودکان باشد. کودکان عموماً تحت تاثیر صحنه های ترسناک، خشن یا ناراحت کننده از یک فیلم یا چند قطعه در یک کتاب قرار می گیرند. برخی از کودکان ممکن است نسبت به دیگران حساس تر باشند و کتاب های تخیلی و فیلم ها ترسناک بیتر بر احساسات آنها تاثیر بگذارد.

 داشتن برنامه های شلوغ در زندگی روز مره و حرکت مداوم از یک فعالیت به یک فعالیت دیگر می تواند باعث ایجاد استرس زیادی برای کودکانی شود که معمولاً هر بار به استراحت نیاز دارند.

گاهی کودک نسبت به خود افکار منفی دارد و همین امر باعث ایجاد استرس در او می شود.

همچنین برخی کودکان با تغییرات جسمی و فیزیکی در دوران بلوغ دچار استرس و اضطراب می شوند.

 وجود مشکلات خانوادگی مانند طلاق و جدایی و ایجاد تغییرات بزرگ در خانواده استرس و اضطراب را در کودک ایجاد می کند. این تغییرات ارتعاشی می تواند دنیای کودک شما را تغییر دهد. تغییرات اساسی زندگی می تواند حس امنیت کودک شما را متزلزل کند و منجر به سردرگمی و اضطراب او شود.

زندگی در منطقه یا خانه‌ای ناامن هم می تواند از عوامل ایجاد این مشکل در کودکان باشد.

درمان استرس کودکان

والدین می‌توانند برای درمان استرس و اضطراب در کودکان از روش های زیر استفاده کنند:

حرف زدن با کودک درباره استرس

والدین وقتی احساس می‌کنند کودکشان با مشکلی رو‌به‌روست، بهتر است با او حرف بزنند. سعی کنند احساس ناخوشایند او را به زبان بیاورند و درمورد آن صحبت کنند. مثلا بگویند: «به‌نظر میاد هنوز از اتفاقی که توی زمینِ بازی افتاده ناراحتی عزیزم.» نباید کودک را متهم کنند. به هیچ عنوان نگویند: «هنوز ناراحتی؟ حالا مگه چی شده!» کودک را مقصر ندانند. با او همدردی کنند و نشان دهند که به کودک خود توجه می‌کنند و می‌خواهند درمورد مشکلش بیشتر بدانند.

 گوش دادن به حرف های کودک

والدین باید از کودک خود بپرسند که مشکلش چیست؟ به‌دقت به صحبت‌هایش گوش دهند و علاقه، حوصله و توجه به‌خرج دهند. از قضاوت کردن، مقصر دانستن و نصیحت کردن کودک‌بپرهیزند. تنها کاری که باید بکنند این است که به حرف‌ها و احساسات کودک‌ گوش دهند. سعی کنند با پرسیدن سؤالات مختلف، تمام قضیه را بفهمند. مثلا در خلال صحبت‌هایش از او بپرسند: «خب، بعدش چی شد؟» و سؤالاتی از این قبیل. برای حل مشکلات کودکشان وقت بگذارند.

 نشان دادن احساسات خود را درمورد استرس کودک‌

والدین باید نسبت به مشکلی که کود‌شان تجربه می‌کند، واکنش نشان دهند، مثلا بگویند: «می‌‌دونم که چقدر برات سخت و ناراحت‌کننده بوده عزیزم» یا به او بگویند حق دارد از اینکه دوستانش او را به بازی راه نداده‌اند، ناراحت باشد و این حرکت آنها بی‌انصافی بوده است. این جملات نشان می‌دهد که احساس کودک را می‌فهمید و به او توجه دارید. ابراز احساسات باعث می‌شود که کودک حمایت پدر و مادر را درک کند. این نکته خصوصا زمانی که کودکان دچار استرس هستند، بسیار مهم است.

بیان احساس کودک با کلمات

بسیاری از کودکان خردسال، نمی‌توانند احساسات‌شان را با کلمات بیان کنند. اگر کودک عصبانی یا ناامید و ناراحت است، از این واژه‌ها در وصف حال او استفاده کنید تا او هم این واژگان را یاد بگیرد. بیان احساسات در قالب کلمات، باعث می‌شود کودک حالات احساسی خود را بشناسد و آنها را درک کند. کودکانی که می‌توانند احساسات خود را در قالب کلمات بیان کنند ،دیرتر عصبانی می‌شوند و برای نشان دادن عصبانیت و ناراحتی خود از واژه‌ها کمک می‌گیرند.

کمک کردن به فرزندان برای فکر کردن در مورد کارهایش

اگر مشکل خاصی باعث ایجاد استرس در کودک‌ می‌شود، باید درمورد آن با کودک صحبت کنید و با هم به‌دنبال راه چاره‌ای برای حل مشکل باشید. کودک را تشویق کنید تا راهکاری برای حل مشکل  ارائه دهد. اگر لازم شد، می‌توانید از روش طوفان فکری استفاده کنید اما همه‌ی کارها را خودتان انجام ندهید.

مشارکت فعال کودک باعث ایجاد اعتماد به نفس در او می‌شود. از راه‌حل‌های خوب او حمایت کنید و اگر لازم شد نکاتی را به آنها اضافه کنید.

مشکل را بزرگ نکردن

گاهی اوقات، فقط صحبت کردن و گوش دادن به مشکلات، به رفع ترس و اضطراب کودک کمک می‌کند. در این مواقع «حرف زدن» تنها چیزی است که برای حل مشکل لازم است. بعد از آن سعی کنید احساس بهتری داشته باشید و مشکل را بیش از حد بزرگ نکنید.

محدود کردن عامل استرس

اگر موقعیت‌های ویژه‌ای باعث ایجاد استرس و اضطراب در کودکان  شده‌اند، در صورت امکان سعی کنید آن موقعیت‌ها را کم کنید. مثلا اگر کلاس‌های فوق برنامه یا فعالیت‌های بعد از مدرسه‌ی کودک‌تان زیاد است و فشار آنها باعث استرس در او می‌شود، می‌توانید این فعالیت‌ها را کم کنید تا فرزند، زمان و انرژی بیشتری داشته باشد.

حامی کودک بودن

گاهی مواقع کودکان دوست ندارند درمورد مسائل و مشکلات‌ آنها صحبت کنند، در این‌گونه مواقع  بهتر است طوری رفتار کنید که او مطمئن باشد هر زمان که میلِ به حرف زدن پیدا کند، شما از او حمایت می کنید. زمانی که کودکان دوست ندارند صحبت کنند ، به حمایت نیاز دارند و انتظار دارند که والدین‌شان آنها را تنها نگذارند. پس اگر می‌بینید که کودک‌ استرس دارد، سرحال نیست یا روز بدی داشته است و درمورد آن حرف نمی‌زند، برنامه‌ای ترتیب بدهید و در کنارش باشید. با هم قدم بزنید، فیلم ببینید، کیک و شیرینی بپزید یا بازی‌های شاد و ساده انجام بدهید. حضور پدر و مادر  تأثیر فوق‌العاده‌ای روی او دارد و احساس خوشایندی را هم در والدین و هم در فرزند به‌وجود می‌آورد.

صبور بودن

 والدین دوست ندارند که ناراحتی و استرس فرزند خود را ببینند ، اما برای حل مشکل باید مقاومت و تلاش کنند. سعی کنند مهارت حل مسئله را در کودک خود تقویت و او را طوری تربیت کنند که بتواند در فراز و نشیب‌های زندگی، واکنش‌های درستی داشته باشد.والدین باید هر وقت لازم بود کودک را آرام کنند و او را به تلاش برای رفع مشکل تشویق کنند. به جای اینکه والدین خود ،بارِ تمام مشکلات و مسائل کودک را به دوش بکشند، آهسته و پیوسته او را در مسیر رشد و حل مسئله قرار دهند.

همچنین والدین با باکار گیری روش های زیر می توانند با مشکلات استرس و اضطراب کودکان مقابله کنند:

در خانه فضایی آرام، امن و قابل‌اعتماد ایجاد کنند

کودکان از رفتارهای والدین  الگو می‌گیرند، پس سعی کنند استرس خود را درست مدیریت کنند و الگوی خوبی برای فرزند خود باشند.

والدین درمورد برنامه‌های تلویزیونی، انتخاب‌ها و بازی‌های کودک‌ وسواس به‌خرج دهند و توجه داشته باشند که او چه می‌بیند، چه می‌خوانَد و چه می‌کند. اخبار یا برنامه‌های خشونت‌آمیز و بعضی از بازی‌ها باعث ایجاد استرس و اضطراب در کودکان می‌شوند.

در مورد تغییرات احتمالی در خانواده با کودک خود صحبت کنند، مثلا او را از نقل مکان، تغییر شغل‌ت و … باخبر کنند.

کودک را به انجام ورزش و فعالیت‌های بدنی تشویق کنند .

محبت و تشویق را در اختیار فرزندان قرار دهید. از تقویت مثبت و روش های انضباطی استفاده کنند که عزت نفس سالمی را در او ترویج می کنند.

والدین باید مراقب نشانه های جدید و رفتارهای استرسی حل نشده باشند. اگر علائم استرس کم نشد و یا اگر کودک افسرده و ناامید شد، به سراغ مشاوره پزشکی، مشاور، یا درمانگر بروند.

---