دعاوی حقوقی و کیفری

دعوا از حیث حقوقی، تعاریف مختلفی دارد ولی با معنای لفظی آن نیز قرابت داشته و به معنای توانایی ِمقابله است. به همین دلیل، دعوا زمانی می‌تواند ایجاد شود که اولاً حق قانونی و مشروعی، واقعاً یا به صورت ادعایی وجود داشته باشد و ثانیاً این حق قانونی و مشروع در عمل یا در ادعا مورد انکار واقع شده باشد. در صورت وجود این دو قید "مدعیِ حق" می‌تواند برای احقاق حق خود اقدام کند.

دعوای کیفری چیست؟

شکایت کیفری مربوط به جرایم کیفری است یعنی عملی که دادگاه برای مرتکب آن مجازات تعیین می‌کند. برای رسیدگی، به شکایت کیفری اول باید به مرجعی بنام دادسرا رفت و بعد از انجام تحقیقات در کلانتری و مجازاتبرای  رسیدگی به دادگاه کیفری فرستاده می‌شوید.

شکایت کیفری را بدون استفاده از وکیل هم می‌توان در دادگستری مطرح کرد و برای مطرح کردن آن  فقط یک تمبر ۲۰۰۰ تومانی لازم است که در دادگستری برروی آن زده می‌شود. برای دعوت کردن طرف شکایت کیفری (متهم) به دادگاه ورقه‌ای بنام احضاریه برای او فرستاده می‌شود و اگر متهم (مشتکی عنه) به احضاریه توجه نکند و در وقت تعیین شده خود را به مرجع قضایی معرفی ننماید، او را جلب و به اجبار به دادگستری می‌برند.

دعوای حقوقی چیست؟

برای دعوای حقوقی دادگاه مجازاتی درنظر نمی‌گیرد و فقط مرتکب عمل را به دادن حقوق قانونی دیگران یا انجام تکالیفش ملزم می‌کند. این شکایت حتماً باید در ورقه مخصوصی به نام دادخواست نوشته شود وگرنه به آن رسیدگی نمی‌شود.سپس دادخواست حقوقی باید مستقیماً به دادگاه برده شود.

اکثر دعاوی حقوقی باید توسط وکیل دادگستری مطرح شود.  برای طرح شکایت حقوقی، باید به تناسب ارزش مالی که راجع به آن دعوا مطرح شده یک ونیم درهزار تمبر باطل کرد. برای دعوت کردن طرف شکایت حقوقی (خوانده) از ورقه‌ای بنام اخطاریه استفاده می‌شود و اگرخوانده به‌موقع حاضر نشود، منتظر او نمی‌مانند و ممکن است حق را به خواهان بدهند. شکایت‌های حقوقی با پس گرفتن دعوا از طرف شکایت‌ کننده، خاتمه می‌یابند.

تفاوت دعاوی حقوقی و دعاوی کیفری

دعوا انواع مختلفی دارد اما در یک تقسیم‌بندی کلی به دو نوع دعوای حقوقی و دعوای کیفری تقسیم می شود. اشخاص حقیقی یا حقوقی که درصدد اقامه دعوا می‌باشند، باید پیش از هر اقدامی با بهره‌گیری از مشاوره‌های تخصصی، حقوقی یا کیفری بودن موضوع دعوا را تشخیص داده و سپس براساس آن، اقدامات قانونی لازم را انجام دهند. به طرفین دعوای حقوقی، خواهان و خوانده و به طرفین دعوای کیفری، شاکی و مُشتکی‌عنه گفته می‌شود.

- تفاوت دعاوی حقوقی و کیفری در نحوه طرح دعوا

یکی از مهم‌ترین وجوه افتراق دعوای حقوقی و دعوای کیفری، نحوه‌ی طرح این دعاوی است. اقامه‌ی دعوای حقوقی نیازمند تنظیم و تقدیم دادخواست و در برخی از موارد قانونی، نیازمند تنظیم و تقدیم درخواست می‌باشد اما طرح دعوای کیفری مستلزم تنظیم شکوائیه است.

پس  نمی‌توان اموری را که فاقد جنبه‌ی کیفری است، از طریق طرح شکایت مورد پیگیری قرار داد و اقامه‌ی این دعاوی بدون پرداخت هزینه‌ی دادرسی امکان‌پذیر نیست؛ با این تفاوت که هزینه‌ی دادرسی در تمامی دعاوی کیفری یکسان و برابر بوده اما در دعاوی حقوقی این هزینه براساس بهای خواسته متغیّر است.

به این صورت که هرچه به میزانی که بهای خواسته افزایش یابد، هزینه‌ی دادرسی نیز افزایش می یابد. البته در صورتی که خواهان دعاوی حقوقی توانایی پرداخت این هزینه را نداشته باشد، می‌تواند در ابتدا با تقدیم دادخواست اعسار بدون پرداخت این هزینه در مراحل ابتدایی، دعوای حقوقی خود را مطرح کند.

- تفاوت دعاوی حقوقی و کیفری در مراجع رسیدگی به دعوا

یکی دیگر از تفاوت های بسیار مهم میان دعاوی حقوقی و کیفری، مرجع قضایی صالح برای رسیدگی به هر یک از آن‌ها است و مرجع صالح برای طرح شکایت دادسرا می‌باشد.

البته این شکایات ممکن است در نزد ضابطان دادگستری نیز صورت گیرد ولی با این حال باید پس از ثبت شکایت آن را به مقامات قضایی ارجاع داد. پس از انجام تحقیقات مقدماتی در خصوص پرونده، حسب اینکه موضوع شکایت چه باشد، پرونده کیفری با صدور قرار جلب به دادرسی به دادگاه‌های کیفری ارجاع داده می‌شود تا پس از انجام بررسی‌های لازم حکم قانونی صادر شود.

این در حالی است که در دعوای حقوقی مراجع قضایی حقوقی صلاحیت رسیدگی به دعوا را داشته و اساساً نهاد دادسرا در این مراجع وجود ندارد. از حیث صلاحیت محلی نیز در دعاوی حقوقی قاعده آن است که دادگاه محل اقامت خوانده صلاحیت رسیدگی دارد اما در دعاوی کیفری شکوائیه باید در دادسرای محل وقوع جرم تنظیم گردد.

- تفاوت دعاوی حقوقی و کیفری در اسباب طرح دعوا

فرق دیگری که بین دعوای حقوقی و کیفری وجود دارد، به دلیل طرح هر یک از این دعاوی است. بدین معنا که دعوای کیفری که با تنظیم شکایت‌‌نامه باید طرح شود، برای موقعیتی است که موضوع جنبه‌ی کیفری دارد.

 در صورتی که شخصی ادعا داشته باشد حقی از وی تضییع شده و تضییع این حق با رفتاری صورت گرفته باشد که قانون‌گذار آن را جرم‌انگاری کرده است، شخص مدعی باید با طرح دعوای کیفری در راستای احقاق حق خود گام بردارد. (مقصود از جرم رفتاری است که قانون‌گذار در قانون مجازات اسلامی یا قوانین دیگر برای آن مجازات در نظر گرفته است.)

حال اگر تضییع حق با رفتاری صورت گرفته باشد که قانون‌گذار آن را جرم‌انگاری نکرده است، تنها راه موجود برای احقاق حق طرح دعوای حقوقی از طریق تنظیم دادخواست است. در واقع امکان دارد که شخصی با رفتار خود حق دیگری را مورد تعرض قرار دهد اما این رفتار عنوان مجرمانه نداشته باشد. در این حالت طرح دعوای حقوقی تنها راهی است که صاحب حق پیش روی خود دارد.

 

تفاوت دعاوی کیفری و حقوقی در نتیجه و اثر مترتب بر طرح

تفاوت بین دعاوی حقوقی و کیفری دیگری که وجود دارد، نتیجه و اثر مترتب بر هر یک از این دعاوی است. همان‌طور که اشاره کردیم، طرح دعاوی کیفری زمانی محمل قانونی دارد که رفتار انجام شده که به تضییع حقوق دیگری انجامیده است، دارای عنوان مجرمانه باشد.( یعنی قانون‌گذار آن را جرم‌انگاری نموده و برای آن مجازات در نظر گرفته باشد.)

مهم‌ترین اثر مترتب بر طرح دعوای کیفری آن است که در صورت صدور حکم محکومیت، شخص ِمحکوم علاوه بر اینکه ملزم می‌گردد آسیب وارده بر طرف مقابل را جبران کند، به تحمل مجازات قانونی نیز محکوم می‌شود. این در حالی است که در دعاوی حقوقی، نمی‌توان از دادرس انتظار صدور حکم مجازات شخص محکوم را داشت.

در این دعاوی ضمانت‌اجرای قانونی حسب مورد و با توجه به نوع دعوا متفاوت از دعوای کیفری است. با این حال ممکن است پرونده کیفری در مسیری قرار گیرد که برخی از اصحاب دعوا سعی داشته باشند بخاطر منافع خود، امر کیفری را به امر حقوقی تبدیل کنند. در این موارد باید توجه داشت که تبدیل امر کیفری به امر حقوقی سبب می شود تا بخش مهمی از ضمانت‌اجرا در احقاق حق از بین رفته و در عمل باعث تحمیل ضرر و زیان بر فرد مقابل شود.

فرق مهم دعاوی حقوقی و کیفری

مهم‌ترین تمایزهای میان دعاوی حقوقی و کیفری این است که برخی از موضوعات فقط حقوقی، برخی دیگر صرفاً کیفری و برخی نیز هم حقوقی و هم کیفری هستند.

در دو گروه دعاوی صرفاً حقوقی و یا دعاوی صرفاً کیفری: فقط یک راه برای احقاق حق وجود دارد اما در موضوعاتی که دارای دو جنبه می‌باشند، شخصی که ادعا دارد حقی از وی ضایع شده است می‌تواند هر یک از دو روش فوق‌الذکر(حقوقی یا کیفری) را برای احقاق حق خود به کار گیرد.

یکی از آشکارترین موضوعاتی که دارای دو وجه کیفری و حقوقی بوده و برای پیگیری آن‌ می‌توان از هر دو روش استفاده کرد، صدور چک روز بلامحل است. در صورت طرح دعوای کیفری صادرکننده‌ی چک علاوه بر الزام به پرداخت مبلغ چک، با مجازات قانونی صدور چک بلامحل نیز مواجه خواهد شد ولی در صورت طرح دعوای حقوقی حکم صادره صرفاً مشتمل بر الزام به پرداخت مبلغ چک و هم‌چنین خسارت تأخیر تأدیه خواهد بود.

دعاوی کیفری بهتر است یا حقوقی؟

در بحث فرق میان دعاوی حقوقی و کیفری، یکی از سوالاتی رایج این است که شکایت کیفری بهتر است یا حقوقی؟ نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است كه شكایتی كه قصد مطرح کردن آن را دارید حقوقی است یا كیفری؟ از آنجایی که مراجع متعدد دادگستری هر کدام عهده‌دار رسیدگی به یک سری امور و دعاوی مشخص هستند شکایتی که در دادگاه کیفری مطرح می‌شود نمی‌تواند در دادگاه حقوقی مطرح شود.

هر کدام از این مراجع، آیین دادرسی مخصوص به خود را دارند یعنی برای اقامه دعوی در هر یک از این دادگاه‌ها باید تشریفات مخصوص به همان مرجع را طی کرد تا دادگاه بتواند به موضوع دعوی رسیدگی کند. به عبارت دیگر هر کدام از این شكایت‌ها شعبه دادسرا و دادگاه مخصوص خودشان را دارند كه شما باید برای طرح شکایت به آنها مراجعه كنید.

برای شناخت این که یک دعوا حقوقی است یا کیفری ، یك راه‌حل ساده این است که دعوا زمانی كیفری است كه كاری كه طرف مقابل انجام می‌دهد و باعث ضرر و زیان شما شده در قانون جرم محسوب شود و شما با شكایت كردن، به‌دنبال كیفر شدن و مجازات متهم باشید. اما دعوای حقوقی تنها اختلافی است كه هدف شما از پیگیری آن، معمولا مجازات طرف مقابل نیست بلكه می‌خواهید به حق و حقوق خود یا ارث و میراث یا نفقه‌تان برسید یا اینكه خسارتی را كه به شما وارد شده است بگیرید.

---