تبیان، دستیار زندگی

با متفاوت‌ترین درس خارج‌های حوزه آشنا شوید

عصر جدید حوزه‌های علمیه

عصر جدید حوزه‌های علمیه آغاز شده و نیاز به حمایت دارد. باید مدیران حوزه تمام همتشان را صرف تقویت این موضوعات کنند تا هم حوزه از تحولات جهان عقب نماند و هم جامعه دینی از گفتمان دینی محروم نشود.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
حوزه

بعد از غیبت امام زمان(عج)، فقیهان و عالمان شیعه، پناه‌گاه سوالات و مشکلات دینی مردم شدند؛ نه اینکه خودشان این مسیر را انتخاب کرده باشند، این تکلیفی بود که امام عصر(عج) بر دوششان گذاشت و آن‌ها را راهنمای مردم در تاریکی حوادث زمان غیبت قرار داد.

فقاهت و پیدا کردن جواب سوالات دینی مردم از قرآن و حدیث، همیشه رسالت حوزه‌های علمیه بوده و این مسیر در هر دوره‌ای توسط فقیهان نامدار، شکوفاتر و پویاتر می‌شده است. مثلا اگر شیخ طوسی پروژه فقه شیعی را پی‌ریزی کرد، در یک دوره‌ای علامه حلی و در دوره‌ای دیگر مرحوم صاحب جواهر هریک به سهم خود ساختمان فقاهت را کامل‌تر کردند. این ساخت و سازها تا زمان شیخ انصاری ادامه پیدا کرد و شاید بتوان گفت مرحوم شیخ آخرین معمار فقه شیعه بوده است. یعنی از 160 سال قبل که شیخ از دنیا رفت تا امروز نوآوری و تحول جدی در موضوعات کتب فقهی رخ نداد.

آیا حوزه‌ها پاسخگوی نیازهای روز هستند؟

برخلاف فقه و مباحث کتب حوزه، جهان در چند قرن گذشته ثابت نماند و تحولات بسیار بزرگی در زندگی انسان‌ها به وجود آمد. علم و صنعت، مشاغل کلانی را به وجود آوردند، تکنولوژی عرصه‌های جدیدی مثل اینترنت و ماهواره را پیش روی بشر گذاشت، دانش‌های فنی و پزشکی قله‌های پیشرفت را فتح کردند، شیوه سنتی معاملات و نقل و انتقلات مالی، جای خود را به بانک و بازار سرمایه دادند و از این همه تغییرات به وجود آمده در جهان، سوالات جدیدی هم برای انسان این عصر به وجود آمد، سوالاتی که شاید انسان دو قرن قبل اصلا برایش مطرح نبود.

از سطحی‌‌نگری در فقه بایستی پرهیز بشود. امروز فقه ما باید از فقه زمان شیخ عمیق‌‌تر باشد.


در حقیقت حوزه‌های علمیه از زمان شیخ به این طرف، همگام با نیازهای فکری روز جهان حرکت نکردند و با اینکه احساس نیاز به کارآمد کردن فقه از مدت‌ها قبل توسط برخی از متفکرین گوشزد شده بود، ولی هیچگاه به یک جریان جدی و دغدغه‌مند راجع به تغییر مباحث درسی حوزه‌های علمیه تبدیل نشد.

شهید مطهری 50 سال قبل در یکی از سخنرانی‌هایش که در کتاب ده گفتار آورده شده، می‌گوید: «احتیاج به تقسیم کار در فقه و به وجود آمدن رشته‌های تخصصی در فقاهت, از صد سال پیش به این طرف ضرورت پیدا کرده و در وضع موجود, یا باید فقهای این زمان, جلو رشد فقه را بگیرند و متوقف سازند و یا به این پیشنهاد تسلیم شوند.»

مقام معظم رهبری هم از جمله کسانی هستند که همیشه تاکید می‌کنند، باید کتاب‌های درسی تغییر و ارتقا پیدا کند و نباید حوزه‌ها روی مباحث قدیمی ثابت بمانند. ایشان در مقدمه درس خارج سال 70 این ضرورت را این‌گونه بیان کردند که «از سطحی‌‌نگری در فقه بایستی پرهیز بشود. امروز فقه ما باید از فقه زمان شیخ  عمیق‌‌تر باشد.»

رهبری در بیانات دیدار طلاب و اساتید حوزه علمیه قم در‌ سال 89 با لحنی جدی‌تر این نیاز را مطرح کردند و گفتند: «این همه سؤال در دنیا و در مسائل گوناگون مطرح است؛ پاسخ حوزه چیست؟ نه باید غائب باشد، نه باید منفعل باشد؛ هر دو ضرر دارد. فکر نو لازم است، پاسخ به نیازهای نوبه‌نو لازم است که دارد مثل سیل در دنیا مطرح میشود؛ باید شما برایش جواب فراهم کنید.»

حوزه راه خود را پیدا کرده است

خوشبختانه نیازهای زمانه و تاکید رهبران دینی بالاخره اثر کرد و در چند سال گذشته درس‌های خارج فقه، به عنوان عالی‌ترین سطح دروس حوزوی، با موضوعات جدید در قم و برخی دیگر از شهرها شکل گرفت. فقه گردشگری، فقه بازی‌های رایانه‌ای، فقه ارتباطات، فقه تامین اجتماعی، فقه هنر، فقه آسیب‌های بانکداری اسلامی و فقه بورس و بازار سرمایه از جمله درس‌های در حال برگزاری‌اند.

حوزه راه خود را پیدا کرده و می‌خواهد موضوعات فقه شیعه را توسعه دهد؛ اتفاقی که می‌تواند جایگاه علمی حوزه را در جامعه احیا کند و ثابت کند حوزه علمیه هنوز هم در عرصه‌های مختلف حرفی برای گفتن دارد.



برای اینکه از نزدیک با این کلاس‌ها و مباحث آن‌ها آشنا شویم، راهی قم شدیم و در چند مورد از این درس‌ها شرکت کردیم. فقه گردشگری حجت‌الاسلام احمد رهدار رییس موسسه فتوح اندیشه، اولین ایستگاه سفرمان بود.  

این استاد حوزه و دانشگاه درباره هدفش از برگزاری فقه گردشگری گفت: «سازمان گردشگری جهانی الان آمده برای گردشگران حقوق نوشته، خب ما به همان تن بدهیم یا بگوییم روایاتی داریم درباره سفر که در مباحثمان ذائقه شارع را کشف کردیم بعد می‌خواهیم فرض کنید برای وزارت گردشگری خودمان، ما هم یک سندی بنویسیم. ما گنچینه‌ای از روایات داریم که آن‌ها ندارند و این گنجینه‌ایست که به اعتقاد من، نظر دین درباره گردشگری از آن‌ها فهمیده می‌شود.»

 
حوزه

یکی دیگر از کلاس‌هایی که موضوعش جذبمان کرد، فقه تربیتی بازی‌های رایانه‌ای بود. ما هم مثل شما باورمان نمی‌شد که حوزه تا این حد تغییر کرده باشد و درباره بازی‌های رایانه‌ای هم کلاس درس برگزار کند، اما حضورمان در این کلاس به همه شک‌هایمان پایان داد.

حجت‌الاسلام خادمی کوشا در این جلسه درباره قمار بودن یا نبودن سرمایه یا امکاناتی که کاربر در بازی‌ها بدست می‌آورد صحبت کرد و گفت: «آنچه که در بازی‌ها می‌برند، حتی اگر قابل تبدیل به مال و غیره هم باشد، قمار صورت نمی‌گرد. بازی طوری طراحی شده که وقتی برنده می‌شوید چیزی به شما می‌رسد که این می‌تواند امتیاز باشد یا کاراکترهای در بازی باشد. بازی‌ساز برای ایجاد جذابیت‌های بازی چیزی را به کاربر پرداخت می‌کند، ولی این از هیچ سرمایه واقعی بازی ساز کم نمی‌شود و در واقع پرداختی صورت نگرفته که قمار باشد.»   

به نظر می‌رسد حوزه راه خود را پیدا کرده و می‌خواهد موضوعات فقه شیعه را توسعه دهد؛ اتفاقی که می‌تواند جایگاه علمی حوزه را در جامعه احیا کند و ثابت کند حوزه علمیه هنوز هم در عرصه‌های مختلف حرفی برای گفتن دارد.
البته هنوز مباحث زیادی روی زمین مانده که اساتید و طلاب باید آن‌ها را پیگیری کنند و بی‌شک در این راه ارتباط بیشتر طلاب با دانشگاه‌ها و دانشجو‌ها، پژوهش‌های فقهی حوزه را نتیجه‌بخش‌تر می‌کند.عصر جدید حوزه‌های علمیه آغاز شده و نیاز به حمایت دارد. باید مدیران حوزه تمام همتشان را صرف تقویت این موضوعات کنند تا هم حوزه از تحولات جهان عقب نماند و هم جامعه دینی از گفتمان دینی محروم نشود.