رژیم کتوژنیک چیست؟

رژیم غذایی کتوژنیک این روزها به شدت مُد شده و اینترنت پُر است از ماجراهای لاغری ستاره‌های سینما و افراد عادی که با رژیم کتوژنیک توانسته‌اند لاغر بشوند. برخی از کارشناسان می‌گویند رژیم کتوژنیک می‌تواند برای کنترل دیابت و پیشگیری از آلزایمر نیز مفید باشد. بالاخره رژیم کتوژنیک واقعاً یک الگوی خارق‌العاده برای کاهش وزن است یا اینکه فقط مُد روز است؟

رژیم کتوژنیک چگونه عمل می‌کند؟

رژیم کتوژنیک یک رژیم غذایی پُرچرب، کم کربوهیدرات و متوسط از جهت پروتئین است که با توصیه‌های کلی دیگر برای سلامتی تفاوت‌هایی دارد. بسیاری از غذاهای سرشار از مواد مغذی، منابع کربوهیدرات هستند مانند میوه‌ها، سبزی‌ها، غلات کامل، شیر و ماست. در رژیم کتوژنیک یا کتو، کربوهیدرات‌ها از تمام منابع به شدت محدود شده‌اند، با این هدف که مصرف کربوهیدرات کمتر از 50 گرم در روز باشد. افرادی که تحت رژیم کتوژنیک هستند معمولاً نان و غلات مصرف نمی‌کنند و حتی مصرف میوه و سبزی نیز محدود شده است زیرا این‌ها نیز کربوهیدرات دارند. برای بیشتر افراد، رژیم کتوژنیک نیازمند ایجاد تغییراتی بزرگ در شیوه‌ی تغذیه و مواد غذایی مصرفی است.

چرا در رژیم کتوژنیک مصرف کربوهیدرات محدود شده است؟

کربوهیدرات‌ها منبع اصلی انرژی برای بدن هستند. بدن ما بدون کربوهیدرات کافی برای تأمین انرژی، مجبور است چربی را تجزیه و به کتون‌ها تبدیل کند. بنابراین کتون‌ها، منبع اصلی سوخت برای بدن می‌شوند. کتون‌ها برای قلب و کلیه‌ها و سایر عضلات، انرژی تأمین می‌کنند. بدن از کتون‌ها به عنوان منبع جایگزین انرژی برای مغز استفاده می‌کند.
رژیم کتوژنیک برای بدن ما در واقع چیزی شبیه روزه‌داری است. در یک روزه‌ی کامل یا در فاز گرسنگی، بدن هیچ منبعی برای انرژی ندارد. از این رو توده‌ی عضلات بدون چربی را به عنوان سوخت تجزیه می‌کند. در رژیم کتوژنیک، کتون‌ها یک منبع جایگزین برای سوخت ارائه می‌دهند. رژیم کتوژنیک برخلاف یک روزه‌داری کامل، به حفظ توده‌ی عضلانی کمک می‌کند.

رژیم کتوژنیک برای سلامتی خطری ندارد؟

این الگوی تغذیه برای موارد زیر مناسب نیست و توصیه نمی‌شود:
. بیماری التهاب پانکراس
. بیماری‌های کبدی
. مشکلات تیروئیدی
. اختلالات تغذیه‌ای یا سابقه‌ی اختلالات تغذیه‌ای
. بیماری کیسه صفرا یا آن‌هایی که کیسه صفرای‌شان برداشته شده است

ضمناً برای تمام افرادی که رژیم کتوژنیک را در پیش می‌گیرند، هم عوارض کوتاه‌مدت و هم عوارض بلندمدت وجود دارد: 
عوارض کوتاه مدت شامل علائمی شبیه آنفلوانزا می‌شود. مثلاً ناراحتی معده، سردرد، خستگی و سرگیجه. به این علائم، آنفلوانزای کتو می‌گویند. برخی از افراد نیز ممکن است دچار مشکلات خواب شوند. محدود کردن مصرف سبزیجات پُرفیبر، میوه‌ها و غلات کامل نیز می‌تواند احتمال یبوست را افزایش بدهد. معمولاً افرادی که تحت رژیم کتوژنیک هستند باید مکمل فیبر مصرف کنند تا اجابت مزاجشان منظم باشد. البته این کار باید حتماً با مشورت پزشک انجام شود.
عوارض بلندمدت رژیم کتوژنیک شامل سنگ کلیه، بیماری کبد و کمبود ویتامین‌ها و املاح در بدن می‌شود. در رژیم کتوژنیک مصرف بسیاری از سبزی‌ها و میوه‌های مغذی محدود شده است، بنابراین سطح ویتامین A، ویتامین C، ویتامین K و اسیدفولیک معمولاً پایین می‌آید.
ماهیت پُرچرب رژیم کتوژنیک بسیار ضد و نقیض است. تحقیقات زیادی نشان داده‌اند که رژیم‌های غذایی پُر از چربی‌های اشباع می‌توانند خطر بیماری قلبی و سایر عوارض مزمن سلامتی را افزایش دهند.

علم در مورد رژیم غذایی کتوژنیک چه می‌گوید؟

رژیم کتوژنیک در گذشته برای کنترل بیماری صرع ارائه شده بود. تحقیقات اخیر به ارزیابی رژیم کتوژنیک به عنوان یک جایگزین غذایی برای درمان چاقی و دیابت پرداختند و یافته‌ها حاکی از آن هستند که رژیم کتوژنیک برای این بیماری‌ها تأثیرات بسیار محدودی دارد. مطالعاتی که در مورد میزان تأثیر رژیم کتو انجام شده مربوط به گروه کوچکی از افراد است و بیشتر تحقیقات در مورد بیماری آلزایمر، روی حیوانات آزمایشگاهی بوده است. برای اینکه بتوان بی‌ضرر بودن این الگوی غذایی را کاملاً ارزیابی کرد، به تحقیقات گسترده‌تری نیاز است. ضمناً مطالعات باید به بررسی عوارض بلندمدت رژیم کتو بپردازند تا یافته‌های دقیق‌تری ارائه بدهند.
شاخص توده بدنی و نرخ متابولیک تعیین می‌کند که بدن هر کسی با چه سرعتی کتون تولید کند. یعنی در رژیم کتوژنیک، برخی از افراد با سرعت کمتری وزن کم می‌کنند، حتی اگر دقیقاً همان اصولی را در پیش بگیرند که بقیه گرفته‌اند. برای این دسته از افراد، رژیم کتوژنیک می‌تواند خسته کننده بوده و بر انگیزه‌شان برای ایجاد تغییرات سالم غذایی اثر بگذارد. ضمناً خیلی از افراد نمی‌توانند رژیم کتوژنیک را ادامه بدهند و بعد از برگشتن به الگوی غذایی معمول خود، فوراً وزن از دست رفته را دوباره به دست می‌آورند.
رژیم کتوژنیک نسبتاً محدودکننده است. تحقیقات نشان می‌دهد این الگوی تغذیه‌ای برای افراد مبتلا به صرع زمانی جواب می‌دهد که در کنار تیم درمانی قرار بگیرد، زیرا درمان این بیماری بسیار پیچیده است. اما در مورد رژیم کتوژنیک برای کاهش وزن و سایر موارد سلامتی، هنوز اتفاق نظر چندانی وجود ندارد.
اگر قصد کاهش وزن دارید باید تحت نظر یک متخصص رژیم درمانی و تغذیه این کار را انجام دهید. هر کس ویژگی‌های فیزیکی و عادات سبک زندگی خاص خودش را دارد و یک نسخه را نمی‌توان برای همه‌ی افراد پیچید.

---