اما و اگرهای طرح جدید بانکداری

طرح بانکداری جمهوری اسلامی در سه قسمت، 20 فصل و 214 ماده تدوین شده و کلیات آن به‌تصویب صحن علنی مجلس شورای اسلامی رسیده است که حوزه‌های بانکداری بدون ربا، بانکداری، بانک مرکزی و بانک توسعه جمهوری اسلامی ایران را در بر می‌گیرد.

کلیات طرح بانکداری جمهوری اسلامی در حالی تصویب شد که برخی از کارشناسان اقتصادی و بانکی این طرح را دارای ایراداتی می‌دانند.

با انتشار خبر موافقت با کلیات طرح بانکداری جمهوری اسلامی، موافقان و مخالفان رو در روی یکدیگر قرار گرفتند. از همان ابتدا مخالفان نسبت به ضعف‌های این طرح هشدار دادند، بسیاری از آنها زمان تصویب کلیات این طرح را مناسب نمی‌دیدند و از سوی دیگر تضعیف استقلال بانک مرکزی، ایجاد بانک توسعه و تاثیر آن بر افزایش پایه پولی و تورم، ضعف سیاست‌های پولی و ارزی از جمله ایراداتی بود که صاحب‌نظران به آن اشاره می‌کنند.

در این راستا حیدر مستخدمین‌حسینی، معاون اسبق بانک مرکزی و کارشناس مسائل بانکی به بررسی بانکداری اسلامی پرداخت و در این‌ راستا به «ابتکار» گفت: درخصوص طرح بانکداری اسلامی باید بگویم که هیچ اجماعی بر روی این طرح صورت نگرفته است. در ابتدا باید اشاره کنم که کوتاهی بانک مرکزی و دولت موجب شد تا نمایندگان مجلس توجهی به طرح اصلاح نظام بانکی داشته باشند.

سال‌هاست که بحث اصلاح نظام بانکی مطرح شده است و این ماجرا دائم به زمان دیگری موکول می‌شود. این در حالی است که دولت هم هر بار وعده می‌دهد که لایحه اصلاح نظام بانکداری را تقدیم مجلس می‌کند، اما ما شاهد هستیم که این اتفاق رخ نداد و نتیجه این شد تا طرحی را نمایندگان مجلس و همچنین طیف محدودی از کارشناسان بررسی و کلیات آن مورد تصویب قرار بگیرد. البته این طرح باید در کمیسیون‌های اصلی مورد بررسی قرار بگیرد و تازه بعد از این مرحله به صحن مجلس راه پیدا می‌کند که البته من معتقدم که این شدنی نخواهد بود و بعید است که در این مدت زمان کوتاه نمایندگان بتوانند آن را تصویب کنند، چراکه تا پایان سال بیشتر درگیر لایحه بودجه سالی آتی هستند و بعد از آن هم تکلیف نماینده‌ها در مجلس مشخص می‌شود و دیگر شور و شعفی برای انجام این کار بزرگ نخواهند داشت. می‌گویم کار بزرگ به این دلیل که اقتصاد ما با نظام بانکی تنیده شده و در رگ و پی اقتصاد ما خون بانک جاری است.

این کارشناس بانکی در ادامه به بررسی طرح جدید بانکداری پرداخت و در این‌باره گفت: کلیات طرح بانکداری و چارچوبی که تهیه شده است قابل نقد بوده و نمی‌تواند نیاز ما را برطرف کند. وقتی می‌گویم نظام اقتصادی ما به نظام بانکی تنیده شده، یعنی بازار سرمایه که باید تامین‌کننده منابع مالی شرکت‌ها، بنگاه‌ها و... باشد هنوز در کوچهپس‌کوچه‌های اولیه قدم می‌زند و خیلی مانده تا خود را به عمق اقتصاد راه دهد. بنابراین زمانی لازم است تا تامین منابع از بازار پول که بانک‌ها هستند به بازار سرمایه منتقل شود، به همین دلیل هم هست که این طرح از اهمیت بالایی برخوردار بوده و این مشکل یکی از مسائلی است که باید به آن توجه شود.

وی افزود: دولت در تهیه این طرح دخالتی نداشته و نماینده‌ها با تعداد محدودی از کارشناسان این نظام مالی را تدارک دیده و اصلاحاتی را بر روی اساس‌نامه بانک مرکزی، بانک‌های‌ تجاری و توسعه‌ای انجام داده‌اند.

مستخدمین‌حسینی به نظام بانکداری قبل از انقلاب اشاره کرد و گفت: قبل از انقلاب بانک‌ها طبقه‌بندی بود، به این صورت که بانک مرکزی به عنوان بانک مادر به حساب می‌آمد، دسته‌ای از بانک‌ها تجاری و بازرگانی بوده‌اند و کار تجارت و بازرگانی را بر عهده داشتند. از سوی دیگر بانک‌هایی وجود داشت که به آنها بانک‌ها تخصصی می‌گفتند. این در حالی است که بانک‌های دیگری به نام بانک‌های توسعه‌ای وجود داشت، در آن زمان بخش‌های خصوصی به عرصه فعالیت‌های جاری ورود پیدا نمی‌کردند و به همین دلیل بانک‌های توسعه‌ای شکل می‌گرفت و بر اساس نیازهایی که در کشور وجود داشت، پروژه‌ای تعریف و این پروژه در بودجه قرار می‌گرفت و در مجلس وقت تصویب می‌شد و دولت وجوه آن را در اختیار بانک توسعه قرار می‌داد و بانک هم این مبلغ را برای پروژه‌ها هزینه می‌کرد. هنگامی که این پروژه به پایان می‌رسید آن را از طریق بورس به عموم واگذار می‌کردند.

وی اظهار کرد: حالا در این سناریو (طرح جدید بانکداری) به بانک‌های توسعه‌ای نیز توجه کرده‌اند البته این قسمت کاملا نامفهوم بوده و مشخص نیست که مسئولیت اصلی آنها چه خواهد بود. نکته‌ دیگر در این طرح فلسفه وجودی بانک مرکزی است. طرحی که ارائه شده مشخص نیست که قصد دارد بانک مرکزی را به سمت مستقل شدن هدایت کند یا خیر که البته ما رگ و پی چنین اقدامی را در این طرح ندیده‌ایم. در این طرح خواسته‌اند که رئیس کل بانک مرکزی را همه‏کاره کنند و از طرف دیگر محدودیت‌های جدی وجود دارد. این در حالی است که نحوه انتخاب و یا عزل رئیس بانک مرکزی نیز در این طرح کم‌رنگ است.

این کارشناس در بخش دیگری از صحبت‌هایش به عدم موفقیت در بانکداری بدون ربا گفت: ما در بانکداری بدون ربا موفق نبوده‌ایم، واقعیت این است که نظام بانکی ما نظام بانکی بدون ربا نیست. مهم‌ترین نماد بانکداری اسلامی شراکت در سود و زیان است که ما یک مورد از آن را در این مدت مشاهده نکرده‌ایم. ما شاهد هستیم که بانک‌ها همیشه صددرصد منافع خود را در نظر می‌گیرند و سود خود را نیز دریافت می‌کنند و اگر پروژه هم مواجه با شکست شد مسئولیتی را در قبال آن نمی‌پذیرند، این جریان با فلسفه بانکداری اسلامی مغایرت دارد.

این کارشناس بانکی، طرح جدید بانکداری را دارای ضعف دانست و گفت: بنابراین با بررسی مسائل از جنبه‌های مختلف به این نتیجه می‌رسیم طرحی را که نماینده‌ها به آن رای داده‌اند، طرح کاملی نبوده و می‌بایست از کارشناسان حوزه‌های مختلف برای تنظیم آن نظرخواهی می‌کردند. به همین دلیل است که این طرح برای بسیاری از کارشناسان و تحلیل‌گران قابل تایید نیست.

حالا که بحث تغییر و اصلاح نظام بانکداری مطرح شد، خوب بود که برای بانک مرکزی هم سازمانی را در نظر می‌گرفتند تا این سازمان زیر نظر بانک مرکزی امور مربوط به بانک‌ها را اداره کند. همان‏طور که اشاره کردم این طرح دارای اشکالاتی است و برای موفق شدن باید این ایرادات را برطرف کنند. ما در طرح بانکداری نقطه شیرین و شفافی را نمی‌بینیم و این طرح به ما کمکی نخواهد کرد.