سرنوشت نامعلوم فرزندان بعد از جدایی

از مهم‌ترین موضوعات در دعاوی طلاق، چگونگی حضانت فرزندان است. سرپرستی و حضانت فرزندان موضوعی است که همواره در دادگاه‌های خانواده مشکلات متعددی را  به وجود می‌آورد.

حضانت فرزند بعد از طلاق از جمله خواسته‌های زوجینی است که قصد جدایی از هم را دارند. حضانت در لغت، پرورش و نگهداری از کودک معنا می‌گیرد که همان طور که پیش تر گفته شد در قانون جدید حمایت از خانواده و قانون مدنی نیز به اهمیت این موضوع پرداخته شده است.

لازم به ذکر است که از دید قانونی حضانت بیشتر به جنبه‌های رسیدگی و پرورش جسم کودک تاکید دارد و چندان موارد تربیتی و پرورش اخلاقی را در برنمی‌گیرد. اگرچه زن و شوهر پس از طلاق دچار مشکلات روحی - روانی و عاطفی زیادی می‌شوند که ممکن است صدمات مهمی را به آن‌ها وارد آورد، ولی نباید از کودکان طلاق که هیچ نقشی در این مشکلات ندارند، غافل ماند.

حضانت فرزند بر والدین یک تکلیف قانونی است و آن‌ها این حق را بر عهده‌دارند. قابل‌ذکر است که اولویت حضانت فرزند با مادر است و پدر قانونا بر فرزند خود حق ولایت دارد.

حضانت فرزند بعد از طلاق به عهده کیست؟

هرکدام از پدر و مادر که حضانت فرزند با او نیست، حق ملاقات طفل خود را دارد. تعیین زمان و مکان ملاقات و سیر جزئیات مربوط به آن در صورت اختلاف بین والدین با محکمه است. درصورتی‌که میان پدر و مادر درباره مدت ملاقات و نحوه آن توافق شده باشد، طبق همان توافق عمل می‌شود. اما در صورت نداشتن توافق، دادگاه در حکم خود مدت ملاقات و نحوه آن را برای کسی که حق حضانت فرزند را ندارد، معین می‌کند.

معمولاً دادگاه‌ها یک روز یا دو روز از آخر هفته را به این امر اختصاص می‌دهند و گفته می‌شود ملاقات بیش از این با شخصی که حضانت فرزند را به عهده ندارد، موجب اختلال در حضانت و دوگانگی در تربیت کودک می‌شود. اما سلب کلی حق ملاقات از پدر یا مادری که حضانت فرزند به عهده او نیست برخلاف صراحت ماده قانون مدنی است و دادگاه نمی‌تواند حکم به آن بدهد.

بااین‌حال اگر ملاقات با پدر یا مادری که حضانت فرزند به عهده او نیست واقعاً برای مصالح کودک مضر باشد، دادگاه می‌تواند مواعد ملاقات را طولانی‌تر کند و مثلاً به‌جای هفته‌ای یک‌بار، ماهی یک‌بار یا هر شش ماه یک‌بار تعیین کرده و یا ملاقات با حضور اشخاص ثالث باشد.

سن حضانت فرزند

با استناد به قوانین جمهوری اسلامی ایران، بلوغ فرزندان عامل محدودیت سنی حضانت فرزند در نظر گرفته شده است. به‌طورکلی شرایط حضانت فرزند پیش از طلاق زوجین بر عهده هردوی آن‌ها است، مگر اینکه یکی از زوجین فوت کرده و یا از قبول مسئولیت سرباز زند.

سن حضانت فرزند طبق قانون؛ برای دختران ۹ سالگی و برای پسران ۱۵ سالگی در نظر گرفته‌شده است. در این مدت هیچ‌کدام از والدین که حضانت فرزند به آن واگذارشده است، نمی‌توانند مسئولیت‌های خود را در قبال آن‌ها ترک کنند. به‌طورکلی حضانت فرزندان بر عهده والدین است، مگر در شرایط خاصی که عدم صلاحیت یکی از والدین و یا هردوی آن‌ها برای شرایط حضانت فرزند به‌صورت قانونی تائید شود.

پایان حضانت فرزند در چه سنی است؟

یکی از مواردی که حضانت پایان می‌پذیرد رسیدن فرزند به سن بلوغ می‌باشد. دختر ۹سالگی و پسر ۱۵سالگی. مورد دوم، عدم صلاحیت پدر یا مادر هست که در این صورت حضانت به دیگری سپرده می‌شود.

عدم صلاحیت برای حضانت فرزند مواردی مانند اعتیاد به مشروبات الکلی وغیره که قانون مدنی از باب تمثیل آورده است.

- درصورتی‌که هم پدر و هم مادر دارای صلاحیت برای حضانت نباشند، جد پدری (درصورتی‌که زنده‌بودن) حاضن محسوب می‌شود.

- درصورتی‌که جد پدری نیز زنده نباشد دادگاه شخصی را به‌عنوان حاضن انتخاب می‌نماید. در صورت پایان سن حضانت خود فرزند انتخاب می‌نماید با چه کسی زندگی کند.

پس از ۷ سالگی حضانت فرزند از مادر سلب شده و به‌صورت خودکار به پدر باز می‌گردد. اگر صلاحیت نداشتن هر یک از طرفین به دادگاه ثابت شود، در این صورت قاضی حضانت را از والدین می‌گیرد و به یکی از نزدیکان طفل واگذار می‌کند و در این صورت پدر و مادر حق حضانت به فرزند خود را نخواهند داشت.

با اتمام سن ۷ سالگی فرزند، مادر باید حضانت او را به پدر واگذار کند، اما اگر پدر دادخواست خود را به دادگاه ارائه نکند، حضانت بر عهده مادر باقی می‌ماند و زمانی که دادخواست بازگشت حضانت از سوی پدر به دادگاه ابلاغ شود، در آن صورت حق حضانت فرزند به پدر می‌رسد.

وضعیت حضانت فرزند دختر بعد از طلاق

پس از جدایی والدین و قبل از رسیدن دختر به 9 سال (سن بلوغ) وضعیت حضانت را قانون مشخص می‌کند. مطابق قانون تا زمان رسیدن کودک به 7 سالگی اولویت حضانت فرزند بعد از طلاق با مادر است. یعنی اگر مانعی وجود نداشته باشد، دادگاه خانواده کودک را برای نگهداری به مادر می‌دهد.

 پس از 7 سالگی، پدر مسئول نگهداری از دختر می‌شود. این مسئله مطلق نیست و شرط استثنای آن مصلحت طفل است. زمانی که دختر به سن بلوغ برسد، حضانت او دیگر توسط قانون و دادگاه مشخص نمی‌شود و این خود دختر است که انتخاب می‌کند با کدام‌یک از والدین زندگی کند.

وضعیت حضانت فرزند پسر بعد از طلاق

مطابق قانون سن بلوغ در پسرها 15 سالگی می‌باشد و وضعیت حضانت را قبل از رسیدن پسر به سن بلوغ را قانون مشخص می‌کند.  مطابق قانون تا زمان رسیدن کودک به 7 سالگی اولویت حضانت فرزند بعد از طلاق با مادر است. یعنی اگر مانعی وجود نداشته باشد، دادگاه خانواده کودک را برای نگهداری به مادر می‌دهد.

پس از رسیدن فرزند پسر به 7 سالگی، پدر مسئول نگهداری از او می‌شود. این مسئله مطلق نیست و شرط استثنای آن مصلحت طفل است. زمانی که پسر به سن بلوغ برسد، حضانت او دیگر توسط قانون و دادگاه مشخص نمی‌شود و این خود پسر است که انتخاب می‌کند با کدام یک از والدین زندگی کند.

البته در مواردی پدر و مادر می‌توانند به نفع یکدیگر از حق حضانت خود صرف‌نظر کنند. بنابراین قراردادهای بین والدین در مورد حق حضانت درصورتی‌که برخلاف مصلحت طفل نباشد، معتبر و لازم‌الاجرا است.

مطابق قانون جدید حمایت خانواده، اگر پس از رسیدن کودک به 7 سالگی اختلافی در مورد حضانت وجود داشته باشد، دادگاه باید در مورد حضانت او با در نظر گرفتن مصلحت طفل تصمیم بگیرد. این مسئله به این معنی است که دادگاه خانواده باید با توجه به وضعیت کودک، وضعیت والدین او و وضعیت زندگی آن‌ها، مناسب‌ترین شرایط را برای زندگی کودک انتخاب کند.

بنابراین سپردن حضانت فرزندان بعد از طلاق به پدر پس از 7 سالگی مطلق نیست و درهرصورت مصلحت او مهم‌ترین مسئله است. اهمیت مصلحت کودک به حدی است که حتی اگر والدین توافقی در مورد نگهداری طفل داشته باشند و دادگاه خانواده آن را برخلاف مصلحت او تشخیص دهد، می‌تواند حکمی به‌غیراز آن‌چه والدین توافق کرده‌اند بدهد.

حضانت فرزند بعد از طلاق

پس از طلاق زوجین از یکدیگر اولویت نگهداری از فرزندان تا سن ۷ سالگی دختر و پسر بر عهده مادر خواهد بود. پس از سن ۷ سالگی فرزندان حضانت آن‌ها به دست پدر خواهد بود. درصورتی‌که والدین بر سر حضانت فرزندان با یکدیگر مشکل پیدا کنند، دادگاه در مورد شرایط حضانت فرزند به‌صورت قانونی تصمیم خواهد گرفت.

لازم به ذکر است درصورتی‌که پدر به (اعتیاد و ...) دچار باشد، شرایط حضانت فرزند بعد از سن ۷ سالگی نیز به مادر واگذار می‌شود و این حضانت تا زمان به بلوغ رسیدن فرزند ادامه می‌یابد. پس از به بلوغ رسیدن فرزند، خودش می‌تواند مادر و یا پدر را برای ادامه زندگی انتخاب کند. البته پدر موظف است در تمامی مدتی که فرزندان تحت حضانت مادر هستند، هزینه‌ها و مخارج مرتبط را تأمین نماید.

شرایط حضانت فرزند بعد از طلاق توافقی

با استناد به ماده ۲۹ قانون حمایت از خانواده، دادگاه موظف است در مورد حضانت فرزندان در هر نوع طلاقی تصمیم‌گیری کند. چنانچه زوجین به دنبال طلاق توافقی باشند و دختری کمتر از ۹ سال سن و پسری کمتر از ۱۵ سال داشته باشند باید در مورد حق حضانت فرزندان، میزان ملاقات طرف مقابل با فرزندان، پرداخت نفقه فرزندان و میزان نفقه به توافق برسند.

در قوانین طلاق و حضانت فرزندان، حضانت طفل از مادری که مجدداً ازدواج نماید، گرفته می‌شود و به پدر داده می‌شود. اما در طلاق توافقی با توافق زوجین، فرزندان می‌توانند پس از ازدواج مادر نیز کماکان  تحت حضانت وی قرار داشته باشند.

حضانت فرزند بعد از فوت والدین

بر طبق قانون در صورت فوت یکی از والدین، حضانت فرزند بر عهده والد زنده خواهد بود. یعنی در صورت فوت پدر، مادر حضانت طفل را بر عده خواهد گرفت. البته درصورتی‌که دادگاه پس از دادخواست ولی قهری، مادر را دارای صلاحیت لازم برای حضانت از فرزند نداند، حضانت از وی گرفته می‌شود.

در شرایطی که هر دو والدین کودک از دنیا رفته باشند، مسئولیت نگهداری از فرزند بر عهده جد پدری خواهد بود. در صورت فقدان جد پدری، نزدیک‌ترین خویشان به ترتیب ارث این مسئولیت را بر عهده خواهند گرفت.

حضانت طفل در شروط ضمن عقد

عقدنامه‌های دفاتر ازدواج و طلاق، تکلیف بسیاری از مسائل مالی و غیرمالی بین زوجین را مشخص می‌کنند. بااین‌حال، در سند عقدنامه‌ها فضایی را در اختیار طرفین قرار می‌دهد که بتوانند شروط دیگری را نیز در آن گنجانده و تکلیف برخی امور مهم دیگر را از همان ابتدا مشخص کنند.

بر همین مبنا، اگر زوجین در سند نکاحیه وضعیت خاصی در مورد حضانت فرزند بعد از طلاق به‌عنوان شرط مطرح ضمن عقد مطرح کرده باشند، نیازی به تبعیت از قانون نیست و وضعیت نگهداری کودک بر مبنای شرط ضمن عقد تعیین می‌شود. شرایطی که قانون مدنی برای نگهداری طفل عنوان می‌کند:

- توانایی عملی
- شایستگی اخلاقی
- عقل
- اسلام
- عدم ازدواج مادر با شخص دیگر

علاوه بر این موارد، اگر زندگی با یکی از والدین، کودک را درخطر جسمی یا روحی قرار دهد مانند اینکه یکی از والدین بیماری خطرناک واگیردار داشته باشد، نمی‌تواند از کودک نگهداری کند. موارد زیر  شرایطی است که دادگاه حق حضانت فرزند را از یکی از والدین سلب می‌کند:

- اعتیاد زیان‌آور به الکل، مواد مخدر، قمار
- اشتهار به فساد اخلاقی و فحشا
- ابتلا به بیماری روانی به تشخیص پزشکی قانونی
- سوءاستفاده از طفل یا اجبار او به ورود به مشاغل ضداخلاقی مانند فساد، فحشا، تکدی گری، قاچاق
- تکرار ضرب‌وجرح خارج از حد متعارف

مصادیق سلب حضانت فرزند بعد از طلاق تنها به همین موارد خلاصه نمی‌شود و همان‌طور که گفته شد در صورت احتمال هرگونه خطر جسمی، روحی و یا تربیتی، دادگاه می‌تواند حق حضانت را از والدین سلب کند. بنابراین اگر والدین فاقد صلاحیت لازم برای نگهداری اطفال باشند، این حق توسط قانون‌گذار ساقط خواهد شد.

تأمین مخارج کودک

در طول زندگی مشترک، پرداخت هزینه‌های زندگی زن و فرزندان بر عهده مرد است. پس از جدایی نیز بدون توجه به این مسئله که حضانت فرزند بعد از طلاق با کدام‌یک از والدین است، پدر مسئولیت دارد نیازهای مالی او را تأمین کند. مبلغ نفقه کودک را دادگاه خانواده بر اساس وضعیت او از نظر موقعیت اجتماعی، شرایط سنی، نیازهای روزمره و غیره تعیین می‌کند.

اگر در شروط ضمن عقد گفته‌شده باشد که در صورت واگذاری حضانت طفل به مادر تأمین مخارج او با مادر است، پدر موظف به پرداخت نفقه طفل نیست. درصورتی‌که پدر فوت کرده باشد حضانت کودک با مادر است اما پدربزرگ پدری وظیفه دارد مخارج زندگی کودک را تأمین کند.در تعیین میزان نفقه فرزند، هزینه تحصیل هم در نظر گرفته‌شده و دریافت وجه جداگانه برای آن امکان‌پذیر نیست.

البته مهم‌ترین بحث در مسئله حضانت فرزندان بعد از طلاق، مصلحت و آسایش طفل است و دادگاه بیش از هرچیز این مورد را در نظر می‌گیرد بنابراین ممکن است باوجود احراز همه شرایط دریکی از والدین صرفاً به این دلیل که کودک تمایل ندارد با او زندگی کند، دادگاه حضانت فرزند بعد از طلاق را به او واگذار نکند.

---