آثار غیبت در زندگی انسان

 اگر به کسی، کارى را که او انجام نداده و مرتکب نشده است، عملی  را نسبت دهیم غیبت کرده ایم.

 غیبت کردن به این معناست که در غیاب شخصى کارهاى بد و ناپسند شخصی و یا عیوب و نقائص جسمى و اخلاقى او را به گونه اى براى دیگران بازگو کنیم که اگر به گوششان برسد، ناراحت شوند.

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در تعریف غیبت می فرمایند: "برادر خود را به چیزی یاد کنی که خوشایندش نباشد".(1)

بسیارى از مردم، نقطه ضعف‌هایى دارند که از نظر دیگران پوشیده است و  اگر این عیوب و نقطه ضعف‌ها آشكار شوند، اعتماد عمومى مردم سلب می شود و در سطح جامعه فساد های زیادی به وجود می آید.

 غیبت در لغت به معنای بدگویی کردو و یا پشت سر کسی حرف زدن می باشد و در اصطلاح به آن معناست شخصی ، مردم را متوجه عیوب شخصی دیگری بکند که او دوست ندارد این سخنان درباره‌اش زده شود و هدف گوینده آن باشد که به آن شخص اهانت کند و او را تحقیر کند.

این مسئله در زندگی دنیوی انسان با تاثیر فردی و اجتماعی به همراه است و بر روح و روان فرد آثار مخربی برجای می گذارد.

 علیرغم اینکه همه افراد می دانند که غیبت کردن ،ناپسند است ولی باز هم کمتر کسی است که در روز مرتکب این عمل قبیح نشود. این عمل آثار مخرب و زیانبار فراوانی را برای غیبت‌کننده، غیبت شونده و همچنین برای شنونده یا شنوندگان غیبت، به همراه دارد.

در برخی روایات داریم که غیبت از زنا سخت‌تر است که این سخت‌تر بودن به دلیل پذیرش توبه فعل غیبت است که یکی از لزومات پذیرش توبه در غیبت، رضایت غیبت شونده است.

 در ادامه می خواهیم آثار فردی غیبت در زندگی را بیان کنیم:

آثار فردی

حبط اعمال نیک
بزرگ‌ترین سرمایه انسان ، کارهای نیک اوست. سرمایه‌ای که سعادت و خوشبختی دنیوی و اخروی او به آن بستگی دارد.شاید بتوان گفت یکی از زجر اورترین پیامدهای غیبت، از دست دادن اعمال نیک و انتقال آن به نامه عمل کسی است که غیبت او را کرده است.

امام صادق (علیه‌السلام) در این زمینه می‌فرمایند: غیبت كردن برای هر مسلمانی حرام است و همان‌گونه كه آتش، هیزم را می‌خورد، غیبت نیز كارهای نیك انسان را می‌خورد و از بین می‌برد.(2)

مانع قبولی عبادات

 یکی دیگر از آثار فردی که غیبت بر زندگی انسان می گذارد ، قبول نشدن عبادت های آنهاست. گاهی اتفاق می‌افتد که انسان با کلی زحمت و تلاش، عمل نیک و پسندیده‌ای انجام می‌دهد؛ اما با یک لحظه غفلت مرتکب غیبت می‌شود و با این کار ،باعث می شود که عمل نیک او در نامه عملش ثبت نشود ؛ چون یکی از پیامدهای غیبت، عدم قبولی طاعات و عبادات است.

 پیامبر اسلام (ص) در حدیثی می فرمایند: هرکس از مرد یا زن مسلمان، غیبت کند، خداوند متعال نماز و روزة او را تا چهل شبانه‌روز نمی‌پذیرد؛ مگر آنکه شخص غیبت شده، او را ببخشد.(3)

كاهش ارزش عبادت‌ها

 گاهی هم ممکن است افراد با غیبت کردن ، ارزش عبادت های خود را از بین ببرند . غیبت در آغاز باعث کاهش ارزش و فضیلت عبادت می شود.

در وروایت های مختلف آمده است كسى كه مرتكب غیبت شود، ارزش عبادات او كم مى‏شود. ‏در این  زمینه پیامبر اسلام (ص)  فرموده اند: نشستن در مسجد و انتظار كشیدن براى رسیدن وقت نماز، عبادت است تا زمانى كه حدثى از انسان سر نزند. سؤال شد: حدث چیست؟ فرمود: غیبت (4)

محرومیت از بهشت

 یکی دیگر از پیامدهای غیبت ، محروم شدن از بهشت می باشد. غیبت کننده اگر بدون توبه بمیرد، از بهشت محروم است ، و اولین کــسی است که در جهنم داخل می شود ، و اگر توبه کند و توبه اش قبول شود، آخرین کــسی است که وارد بهشت می شود.

پیامبر اسلام در این رابطه می فرمایند: بهشت بر سه نفر حرام است: سخن‌چین،کسی که غیبت می‌کند و کسی که دائم‌الخمر ‌باشد(5)

بیرون بودن از ولایت خدا

کسی که پشت سر دیگران سخن می گوید و قصد تحقیر دیگران را دارد،در واقع از ولایت خداوند بیرون است.غیبت کردن باعث می شود به رشته دوستی میان خالق و مخلوق ،ضربه وارد شود. انسان وقتی تحت حکومت پروردگار باشد،سعی می کند  همه اعمالش در محور خواسته‌های خدا قرار ‌گیرد و رنگ الهی به اعمالش می دهد  ؛ اما وقتی تحت حکومت و سرپرستی شیطان باشد، کارهایش رنگ شیطانی می‌گیرد و از اوج عظمت به حضیض ذلت سقوط می‌کند.

در واقع غیبت، انسان را از ولایت حق تعالی خارج می کند و داخل ولایت شیطان می کند و آن چنان خوار و ذلیل می شود که شیطان نیز او را از ولایت خود بیرون می کند و از او تبرّی می‌جوید و اظهار تنفر می کند.

در این زمینه امام صادق (ع) می فرمایند: هر كس به منظور عیب‌جویى و ریختن آبروى مؤمنى سخنى علیه او بگوید تا او را از چشم مردم بیندازد، خداوند چنین كسى را از ولایت خودش بیرون مى‏كند و به سوى ولایت شیطان مى‏فرستد و شیطان او را نمى‏پذیرد.(6)

از بین رفتن دین با غیبت کردن
یکی دیگر از پیامدها و آثار ناگوار غیبت کردن و صحبت پشت سر دیگران،این است که دین انسان را از بین می‌برد. در این زمینه هم روایاتی وجود دارد که به آن اشاره می کنیم:

 پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: همان‌گونه كه شبان، برگ درختان را مى‏ریزد، غیبت و سخن‌چینى نیز ایمان انسان را بى‌شاخ و برگ مى‏كند.(7)

آثار اجتماعی

علاوه بر اینکه غیبت کردن ، آثار فردی به همراه دارد، این عمل در زمینه اجتماعی هم تاثیراتی را برای انسالن به جا می گذارد. در ادامه می خواهیم اشاره ای به تاثیرات اجتماعی غیبت را در زندگی انسان داشته باشیم:

ریختن آبرو و شكستن حرمت افراد

یکی از آثار غیبت این است که با آبروی فرد غیبت شونده بازی می شود و حرمت او شکسته می شود.در واقع اسلام همان‌ طور که برای جان و مال انسان اهمیت و ارزش قائل شده و هر گونه تعرض نسبت به آن را حرام دانسته، آبرو و حیثیت او را هم محترم شمرده است.

 پیامبر اکرم (ص) در این زمینه می فرمایند: خداوند خون، مال و آبروی مسلمان را بر دیگران حرام کرده است.(8)

ایجاد دشمنی

یکی دیگر از آثار اجتماعی غیبت ، ایجاد دشمنی می باشد. از آنجا كه غیبت، باعث می شود  آبروی مؤمنی بریزد، او را دشمن غیبت‌كننده می‌كند. همچنین دوستان كسی كه از او غیبت‌ شده، به غیبت‌كننده به چشم  دشمنی نگاه می کنند، هر چند شاید دیدشان درباره كسی كه نقصش بیان شده است هم عوض شود؛ پس غیبت كننده، هم خشم پروردگار و هم خشم بندگان او را برمی‌انگیزد.

 در این رابطه امام علی (ع) می فرمایند: از غیبت بپرهیز، چون موجب می‌شود مورد خشم و دشمنی خدا و مردم قرار گیری و اجر و پاداشت نابود شود.(9)

 در حدیث قدسی هم آمده است: کسی که غیبت و بدگویی دیگران را ترک کند، محبتش در دلها آشکار می‌شود.(10)

از بین رفتن وحدت و انسجام

با غیبت کردن فرد ، گناه بزرگی را مرتکب شده است که این گناه نه‌تنها موجب فساد در ایمان و اخلاق شخص و رسوایی او در دنیا و آخرت می‌شود، بلكه مفاسد اجتماعی و بشری را هم به دنبال دارد.

اگر در نظر افراد جامعه غیبت کردن شیرین نیاید این گناه بزرگ ترک می‌شود، اما متاسفانه در جامعه توجه چندانی به این موضوع نمی‌شود. در حال حاضر در جامعه این وضعیت حاکم است که اگر در یک مجلس کسی غیبت می‌کند به راحتی گوش می‌دهند و از آن لذت می‌برند.

تبلیغ و گسترش زشتی‌ها

یکی دیگر از آثار اجتماعی غیبت کردن ، تبلیغ و گسترش زشتی هاست. از آنجایی که فرد با غیبت کردن ، عیب و نقص شخص دیگر و یا کار زشت او را بیان می کند ، باعث می شود زشتی کار او از بین برود و اگر شنونده در مقابل غیبت‌كننده سكوت كند و واکنشی نشان ندهد باعث می‌شود او در انجام این كار، جسارت و جرئت بیشتری پیدا کند  و زشتی غیبت را درك نكند، همچنین زشتی و قبحی كه عمل بازگوشده پیش از غیبت، نزد شنونده داشته است، شكسته یا دست‌كم ضعیف ‌شود.

 امام صادق (ع) در این زمینه می فرمایند: هر كس درباره مؤمنی آنچه كه با چشم دیده یا باگوش شنیده است باز گوید، از كسانی است كه خداوند عزوجل درباره آنان می‌فرماید: "إنّ الذین یُحبُّونُ أن تَشَیَّعَ الفَاحِشَه فِى الَّذینَ آمنوا لَهُم عَذَابٌ ألیمٌ"( یعنی همانا كسانی كه دوست دارند زشتی‌ها در بین كسانی كه ایمان آورده‌اند، منتشر شود، برای ایشان عذابی دردناك است) (11)

علل و عوامل غیبت

سوء ظن و بدگمانی:

یکی از عوامل گرایش به غیبت، سوء ظن دیگران است. بدگمانی علاوه بر این که انسان را آلوده می کند، جامعه را هم به فساد و تباهی می کشاند،‌چون شخص بدگمان،‌ سوء ظن خود را به افراد دیگر منتقل می کند و کم کم چیزی را که اساس و پایه‌ای جز شایعه یا برداشت نادرست نداشت، به صورت امری قطعی و مسلّم در میان مردم منتشر می سازد.

تجسس در امور مردم:

 کسی که نخواهد درباره دیگران غیبت کند ، باید نسبت به دیگران سوء ظن و بدگمانی نداشته باشد و برای اینکه نسبت به دیگران بدگمان نبود ، باید در امور مردم تجسس نکرد، چون سوء ظن و تجسس در یکدیگر تأثیر متقابل دارند. گاهی تجسس باعث سوء ظن است و گاهی سوء ظن منشأ تجسس می شود.

 در قرآن کریم آمده است:( ای کــسانی که ایمان آورده اید، از بسیاری از گمان ها بپرهیزید، چرا که بعضی از گمان ها گناه است و هرگز در کار دیگران تجسس نکنید... بعضی از شما از بعضی دیگر غیبت نکنید)

هم رنگی با دوستان:

 یکی دیگر از علل غیبت کردن ، موافقت با دوستان و هم نشینان است. در واقع این دلیل ، می تواند انگیزه ای برای غیبت کردن باشد. عده ای برای اینکه  مجلس را گرم نگه دارند و رضایت و افکار اهل مجلس را جلب کنند، به هرزه گویی و بدگویی و تمسخر دیگران در غیاب آنان می پردازند که چند گناه را با هم جمع می کنند و شعارشان این است:‌خواهی نشوی رسوا، هم رنگ جماعت شو.این افراد از دیدگاه امام علی (ع) «همجٌ رعاع» یا احمقان بی سروپایی هستند که به دنبال هر صدایی می روند و با هر بادی حرکت می کنند!

خودستایی و مباهات و فخر فروشی:

یکی دیگر از علل غیبت کردن افراد، خودستایی و فخر فروشی آنهاست. برخی برای آن که اظهار وجود کنند و فضل و کمال خود را به رخ بکشند، ‌دیگران را کوچک می شمارند و از آنان بدگویی می کنند.

 در این زمینه در آیه ای از قرآن کریم آمده است که:" خودستایی نکنید، چرا که خداوند پرهیزکاران را بهتر می‌شناسد"

تنزیه نفس و تبرئه خویش:

یکی دیگر از دلایلی که باعث می شود  افراد به سمت غیبت  کشیده شوند، تبرئه خودشان است. گاهی انسان برای تبرئه خود از نسبت هایی که به او داده شده است، پای دیگران را به میان می کشد و گناه و جرم را مستقلاً به دیگری نسبت می دهد یا او را شریک جرم خود معرفی می کند.

حسد:

گاهی هم انسان بخاطر حسادتی که به دیگران دارد ، غیبت دیگران را می کند.هر چند با غیبت کردن انسان به دو گناه مرتکب شده است ، یکی غیبت کردن و دیگری حسد.

پیشگیری و درمان ریشه ای غیبت

تقویت معرفت و شناخت به خدا و ایمان و اعتقادات

یکی از راه های پیشگیری و درمان غیبت ، شناخت خدا و ایمان و اعتقاد به اوست. در واقع مهم ترین عاملی که در مبارزه با عوامل فساد و بیماری های معنوی و نفسانی مؤثر و کارساز است، ایمان است.

تقویت ایمان به خدا و روز حساب، ترس از عذاب شدید الهی را در انسان به وجود می آورد وباعث می شود که او از همه گناهان و معاصی دوری کند و روح تواضع و تسلیم و تهذیب نفس و تزکیه و اعتلای روح در او به وجود آید.

 دو عامل در تقویت ایمان بستگی دارد: یکی افزایش مستمر معرفت و شناخت خدا و صفات جمال و جلال او، و دوم: عمل به احکام الهی در همه عرصه های عبادی و غیر عبادی.ایمان و عمل رابطه تاثیر متقابل دارند، در واقع هرچه ایمان قوی تر، تعبّد و تقیّد به احکام الهی بیشتر،‌ و هر چه تعبّد زیاد شود  ،‌ایمان قوی تر می شود.

یاد خدا:

 یکی دیگر از راه های پیشگیری و درمان ریشه ای غیبت ، یاد خدا می باشد.انسان بهتر است قبل از این که کاری انجام دهد به یاد خدا باشد و به این فکر کند که سخنی که می خواهد بگوید یا عملی که می خواهد انجام دهد ،آیا رضایت و فرمان خدا در آن است یا هوای نفس و روح انتقام جویی در آن دخیل است.امیر المومنین در این رابطه فرموده اند که ذکر خدا داروی بیماری دل ها است.

خود آگاهی، خویشتن شناسی و توجه به عیوب خویش

انسان با خود آگاهی، خویشتن شناسی و توجه به عیوب خویش  می تواند ریشه های غیبت را درمان کند.پیامبر فرموده اند خوشا به حال کــسی که عیب خودش او را از عیوب مردم باز دارد.

اگر کــسی از عیوب خود آگاه شود، هرگز در صدد عیب جویی دیگران بر نمی آید. انسانی که خود را سراپا عیب و نقص می بیند، شرم دارد از این که دیگران را به خاطر همان عیوب سرزنش کند.حضرت علی (ع) فرموده اند: "بدترین مردم کــسی است که عیب های مردم را دنبال کند و عیب خود را نبیند".
پی نوشت:
 1-(معراج السعاده؛ ملا احمد نراقی، ص ۴۴۷)

 2-(الجبعی العاملی الشامی (الشهیدالثانی)، 1403ق، 9).

3-( النوری الطبرسی، 1408 ق، 7، 322)

4-( کلینی، 1388ق، 2، 266)

5-( الحرالعاملی، 1414ق، 12، 281)

6-( الحرالعاملی، 1414ق، 12، 258، 16319)

7-( کلینی، 1388ق، 2، 357)

8-( الجرجانی، 1409ق، 7، 232 و الأنصاری القرطبی، 1405ق، 16، 332)

9-( ری شهری، 3، 2328)

10-( کتابچی)

11-( کلینی، 1388ق، 2، 266، 2)

---