نگاهی به علل انقلاب فرهنگی؛
چرا سالهای ابتدایی انقلاب دانشگاهها تعطیل شد
ایده انقلاب فرهنگی پیش از انقلاب توسط امام خمینی مطرح شد و با پیروزی انقلاب انقلاب فرهنگی جامه عمل به خود پوشید.
تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی به فرمان حضرت امام خمینی (ره) به آذر ماه سال 1364 بازمیگردد. شورایی که در حساسترین لحظات انقلاب تشکیل شد و وظیفه سختی را برعهده گرفت.
اگرچه اکنون در بیشتر روزهای سال این شورا تعطیل است. اما در ابتدای انقلاب اسلامی تصمیمات بسیار مهمی در شورا انقلاب فرهنگی گرفته شد.
بعد از انقلاب، اولین انتظارات اساسی از نظام جمهوری اسلامی تحول در عرصههای مختلف به خصوص عرصهی فرهنگ در سطوح عالی و نخبهسازی بود
درگیری سیاسی در محیط علمی
فروردین سال 59 دانشگاهها در تسخیر و تسلط نیروهای ضدانقلاب قرار گرفته؛ چریکهای فدایی خلق و مجاهدین خلق (منافقین)، دانشگاهها را تبدیل به دژ نظامی کردند و در دفاتر گروههای دانشجویی، انواع سلاحهای جنگی یافت میشد. بسیاری از اساتید که برخی از آنها در کشورهای غربی تحصیل کرده بودند دانشجویان را برای مقابله با انقلاب مردمی که هنوز تثبیت نشده بود، تحت فشار قرار میدادند. برخی دانشجویان نیز که به عضویت سازمان مجاهدین خلق (منافقین) درآمده بودند نیروهای انقلابی را ترور میکردند.شدیدترین اتفاق در تهران رخ داد. در 29 فروردین 1359 منافقین و گروهکها با حمله به دانشگاه تربیت معلم و ضرب و شتم دانشجویان مسلمان، کنترل دانشگاه را در دست گرفتند. شورای انقلاب 3 روز به آنها مهلت داد تا اتاقها و ستادهای عملیاتی خود را از دانشگاهها خارج کنند. مردم برای مقابله با گروهکها به راهپیمایی پرداختند و در روز دوم اردیبهشت 1359 در حالی که منافقین به سلاح گرم و سرد مسلح بودند، مردم موفق به شکست آنها شدند و دانشگاهها را تصرف کردند.
البته ماجرا از چند روز قبل شروع شده بود. در 59 فروردین 26 هنگامی که «اکبر هاشمی رفسنجانی» یکی از اعضای شورای انقلاب برای سخنرانی به دانشگاه تبریز رفته بود، سخنرانی او در سالن دانشکده پزشکی این دانشگاه با سروصدای عناصر ضدانقلاب و چپ همراه شده و به درگیری میان دانشجویان منتهی شد. چند روز پس از آن، دانشجویان پیرو خط امام با تصرف ساختمان مرکزی دانشگاه تبریز، خواستار تصفیه و پاکسازی دانشگاه از عناصر چپ و ضد انقلاب شدند. «محمدجواد باهنر» از اعضای شورای انقلاب ضمن حمایت از این اقدام گفت: «دانشگاه باید متناسب با نیازهای انقلاب اسلامی تغییر کند و نظام تازهای در آن پیاده شود...»(1)
در یکی از جلسات شورای انقلاب، دکتر بهشتی رو به اعضا گفت: «گروههای مخالف مسیر انقلاب، ممکن است از تجمع در دانشگاهها و مدارس، در جهت اهداف خود، بهرهبرداری کنند و طبعاً باید پیشبینی لازم در این امر را داشت.» بنیصدر که عمق قضیه را درک نمیکرد، در پاسخ گفت: «اگر دانشگاه تعطیل شود، عملاً در دست چپی ها قرار میگیرد.» سپس قطبزاده چنین گفت: «چپیها طرح وسیعی را برای دانشگاهها و مدارس دارند و میخواهند در هفته اول شروع سال درسی، همه را به اعتصاب و شورش بکشانند.»(2)
اما جو تنش و التهاب همچنان در دانشگاهها بالا بود، به طوریکه شورای انقلاب طی اطلاعیهای در خصوص وقایع دانشگاهها اعلام کرد: «کسانی که دلشان برای انقلاب اسلامی نمیتپد و درک دیگری از دانشگاه دارند با ایجاد بحران در امور دانشگاهی و تبدیل آن به ستاد عملیات سیاسی تفرقهآور مانع دگرگونی بنیادی دانشگاهی شدهاند و باعث نارضایتی همه علاقهمندان به تعلیمات عالیه متعهد گردیدهاند.»
ابوالحسن بنیصدر، رئیسجمهور وقت نیز در پاسخ به پرسش خبرنگار خبرگزاری پارس در خصوص تغییر نظام آموزشی اظهار داشت: «اصل قضیه که نظام آموزشی باید تغییر کند مساله قابل تردیدی نیست. خود من سالها در مورد آن فکر کردهام و بررسیهایی انجام دادهام، اما اینکه این موقع را باید انتخاب کرد یک مساله دیگر است.»(3)
وقتی دانشگاهها تعطیل شد
در نهایت این اتفاقات موجب شد تا با تعطیلی دانشگاهها، هم محیط دانشگاهها و دانشجویان آرام شوند و هم در محتوای درسی و نظام آموزشی دانشگاهها بازنگری صورت گیرد و روند جذب اساتید و دانشجویان به شکلی ایجاد شود که دانشگاهها در جهت انقلاب مردم و خواستههای آنان حرکت کنند و دشمنی را که از درب بیرون شده، از پنجره بازنگردد. امام خمینی به ابراز نظر پرداخت و صریحاً از جریانات تصفیه در دانشگاه، حمایت کرد. وی ضمن محکوم ساختن توطئه هایی که در دانشگاه سامان می یافت، فرمود: «ما از حمله نظامی نمی ترسیم؛ از دانشگاه استعماری میترسیم.»(4)پس از بیانیه شورای انقلاب مبنی بر تعطیلی دانشگاهها؛ بهجز دانشگاه شیراز، تخلیه دفاتر سیاسی در دانشگاهها بهسادگی صورت نپذیرفت و در پی اعلام تخلیه دفاتر سیاسی دوباره جو ناآرامی دانشگاههای کشور را فراگرفت. در دانشگاه ملی (شهیدبهشتی)، انجمن اسلامی و جنبش دانشجویان مسلمان و انجمن دانشجویان مسلمان (هواداران مجاهدین خلق) دفاتر خود را تخلیه کردند ولی گروههای دانشجویی پیکار و پیشگام (دانشجویان هوادار سازمان پیکار و چریک های فدایی) از این کار خودداری کردند. در دانشگاه تهران نیز هیچ گروهی حاضر به تخلیه مقر خود نبود.
خودداری برخی گروهها از تخلیه مقرهای خود درگیریهای گسترده ای بهبار آورد که حدود 10 روز در سراسر کشور به طول انجامید. بعد از این درگیریها دانشگاهها یکی پس از دیگری به کنترل دانشجویان مسلمان درآمد و آنچنان که شورای انقلاب اعلام کرد، دانشگاه ها از پانزدهم خرداد ماه به مدت نامعلومی تعطیل شدند.
تعطیلی دانشگاهها به مدت دو سال تا 27 آذر 1361 طول کشید و روز بازگشایی دانشگاهها به نام روز «وحدت حوزه و دانشگاه» نامگذاری شد.
اصلاح فرهنگ اولویت امام خمینی
البته ایده اصلاح فرهنگ پیش از انقلاب توسط امام خمینی(ره) عنوان شده بود. «علی امینی» نخست وزیر وقت پهلوی سال 1340 با مراجع قم و امام خمینی دیدار کردند. امام خطاب به امینی از ضرورت پاکسازی فضای فرهنگی جامعه و به خصوص دانشگاهها که در آن زمان آلوده به عنوان مفاسد اخلاقی و اجتماعی بود، صحبت کردند.ایشان در این ملاقات به امینی میگوید: «من نمىدانم چه ارتباطی بین بىدینى و خلاف اخلاق با دانشگاهها وجود دارد؟ چه ارتباطی بین این دو مسئله هست؟ آنها که دانشگاه مىروند و از دانشگاهها فارغالتحصیل مىشوند، واقعاً از نظر اخلاقی و دینی بسیار ضعیف هستند.»(5)
انقلاب در فرهنگ
بعد از انقلاب، اولین انتظارات اساسی از نظام جمهوری اسلامی تحول در عرصههای مختلف به خصوص عرصهی فرهنگ در سطوح عالی و نخبهسازی بود.نیروهای انقلابی از لحاظ سیاسی نفوذ و رخنه دشمن را از ایران برچیدند. اما در بُعد فرهنگی هنوز دانشگاهها و اساتیدی وجود داشتند که عقاید و نظرات سیاسی و فکری مخالف اسلام داشتند. برخی از آنها وابسته به رژیم قبل بودند و برخی دیگر اندیشههای مارکسیستی و کمونیستی داشتند. البته دلایل دیگری برای ایجاد انقلاب فرهنگی وجود داشت. محتوای اکثر رشتههای دانشگاهی غیراسلامی و غربی بود و باید در این مواد درسی بازنگری میشد تا دانشگاهها مرکز تربیت روشنفکران غربزده نباشد.
به همین خاطر دانشجویان خط امام و مردم انقلابی خواستار تصفیه دانشگاهها از چنین اندیشههایی شدند. امام خمینی(ره) نیز بارها نارضایتی خود را از وضعیت دانشگاهها اعلام کرده بودند. ایشان در پیام نوروزی خود در سال 1358 به این موضوع اشاره کردند: «باید انقلابی اساسی در تمام دانشگاههای سراسر ایران به وجود آید تا اساتیدی که در ارتباط با شرق یا غرباند تصفیه گردند و دانشگاه محیطِ سالمی برای تدریس علوم عالی اسلامی شود.»
مرحوم هاشمی رفسنجانی ۶ اردیبهشت سال ۵۹، در گفتگو با روزنامه جمهوری اسلامی در مورد ضرورت انقلاب فرهنگی میگوید: «ما از خواست بر حق سازمان و دانشجویان انجمن اسلامی پیشتیبانی میکنیم و معتقدیم که باید انقلاب فرهنگی صورت گیرد.»
به همین خاطر ستادی برای انجام این کارها تشکیل شد و وظیفه تصفیه دانشگاهها از اساتید و اندیشههای غربی را برعهده گرفت.
پینوشتها:
1. روزنامه همشهری 2/2/1383
2. همان
3. پرتال امام خمینی
4. روزنامه همشهری 2/2/1383
5. سایت جماران