مهمانی 25 ساله همسایگان؛
روزگاری که ایران مقصد اول آوارگان شد
لشکر آوارگان از کشورهای پرآشوب به مقصد کشورهای باثبات، در برهههای تاریخی، بسته به آرامش و ثبات یا بیثباتی در کشور مبدا کم یا زیاد میشود.
کشورهایی که فرهنگ مهاجرتپذیری دارند و در مواجهه با آوارگان امکانات کافی برای زندگی موقت آنان فراهم کنند، بسیار کم هستند.
بستن مرزها، ساخت موانع غیرطبیعی مثل سیمخاردار و دیوار مرزی، استفاده از پلیس و هدایت آوارگان به سمت اردوگاههای فاقد امکانات از جمله ترفندهای کشورهای غیرمهاجرپذیر برای فراری دادن آوارگان است. خشونت عریان و تدابیر مهاجرتی که نمونه آن شیوه برخورد اروپاییها با آوارگان سوریه و عراق در چند سال اخیر بود.
اما داستان ایران روایت متفاوتی دارد. ایران در دهه 60 و 70 شمسی میزبان حدود یک میلیون آواره از کشورهای منطقه بوده و برای آنها امکانات آموزشی و بهداشتی ایجاد کرد.
طبق آمار یونسکو در سال 1372 ایران میزبان یک چهارم آوارگان جهان بود و به دلیل رضایت آوارگان از میزبانی ایران تقدیر کرد.
در اواخر دهه 60 و دهه 70 شمسی به دلیل جنگهای داخلی و مشکلات اقتصادی در خاورمیانه، مردم زیادی از کشورهای همسایه به ایران مهاجرت کرده و میهمان شهرهای حاشیهای ایران شدند.
شکلگیری طالبان و جنگهای داخلی در افغانستان باعث آوارگی بسیاری از افغانستانیها شد. آنها که سالها با مشکلات اقتصادی و اجتماعی و فقرهای تحمیلی روبرو بودند، در دهه 70 آرام آرام به ایران آمدند و پناهندههای افغانستانی بیش از 70% پناهندههای ایران را تشکیل میدادند.
همچنین شیعیان عراق از زمانی که صدام و حزب بعث قدرت را به دست گرفت، فشارهای زیادی را تحمل میکردند. صدام در زمان جنگ بسیاری از مردم عراق را مجبور به جنگ با ایران میکرد و اگر شیعیان از دستورات او سرپیچی میکردند، آنها را از امکانات اجتماعی محروم و حتی مخالفان را سرکوب میکرد. به همین خاطر در دهه 60 شیعیان زیادی از عراق به کشورهای مختلف از جمله سوریه و ایران آواره شدند.
همچنین مهاجرانی از پاکستان، لبنان، سوریه و بحرین نیز به دلیل مشکلات و ناآرامیهای داخلی و فرار از دست داعشیها در سالهای اخیر به ایران پناه آوردند.
برای مثال وزارت امور خارجه آلمان مبلغ یک میلیون یورو به سازمان ملل برای هزینههای جاری پناهندههای ساکن در ایران میدهد تا در زمینه مسائل بهداشتی و پزشکی خرج شود.
اما این کمکها در مقابل هزینههای ایران برای آوارگان بسیار ناچیز است. عباس عراقچی معاون وزیرخارجه در گفتگوی ویژه خبری گفت: «سالانه 3 تا 5 میلیون یورو از ایران توسط افغانستانیها خارج میشود. همچنین با توجه به هزینه درمانی و تحصیل این آوارگان، در مجموع ایران هشت میلیارد یورو برای آوارگان هزینه میکند»
بهطور کلی ایران هم با ایجاد زیرساختهای لازم، محیط مناسبی را برای پناهندهها فراهم کرد. بسیاری از این افراد که بهطور قانونی وارد ایران شده بودند از خدمات آموزشی و درمانی بهرهمند شدند.
همه ساله از طرف یونسکو و شورای «برنامه جهانی غذا» که زیر نظر سازمان ملل فعالیت میکنند، از این آوارگان بازرسی انجام میشود و سلامت روح و جسم آنها مورد بررسی قرار میگیرد و هر ساله یونسکو و سازمان جهانی غذا از ایران تقدیر میکند.
پس از اتفاقات سوریه و سرازیر شدن جمعیت زیادی از مردم سوری به کشورهای اروپایی، اختلافات زیادی بین سیاستمداران اروپایی برای پذیرش این افراد یا طرد آنها در اتحادیه اروپا شکل گرفت. به همین دلیل سازمان ملل متحد طی جلسات فراوان، در دسامبر 2018 طرح «پیمان جهانی آوارگان» را تصویب کردند.
این طرح شامل برخی اقدامات برای کمک به کشورهای میزبان آوارگان است؛ بهویژه کشورهایی که خدمات اجتماعی و زیرساختهای آنان غالباً برای حمایت از پناهجویانی که از بحران، تعقیب و بلایای طبیعی گریختهاند، کافی نیست. این پیمان جهانی چهار هدف زیر را دنبال میکند:
1. کاهش فشار بر کشورهایی که میزبان گروه بزرگی از آوارگان هستند زیرا بسیاری از این کشورها درآمد اندک و یا متوسط دارند.
2. خودکفا ساختن آوارگان و کمک به آنها برای رشد در کشور جدید.
3. افزایش دسترسی آنها به راههایی برای قبولی و اقامت در کشور سومی.
4. حمایت از شرایطی که آوارگان را قادر میسازد دوباره به کشورهای اصلی خود بازگردند.
هرچند برخی کشورها از جمله آمریکا با این پیماننامه مخالفت کردند اما این طرح به کشورهای مثل ایران و ترکیه که آوارگان زیادی را درون خود جایداده است کمک میکند از منبع درآمد سازمان ملل امکانات موردنیاز را برای آوارگان فراهم کند.
بسیاری از پناهجویان عراقی با اعدام صدام و روی کار آمدن دولتهای مردمی، به عراق بازگشتند.
اما ماجرای افغانستان متفاوت است. آنها هنوز گرفتار طالبان هستند و جنگهای داخلی همچنان در افغانستان ادامه دارد. به همین خاطر تعداد بسیار زیادی از آنها هنوز در ایران ساکن هستند. اگرچه پس از کاهش ارزش ریال و افزایش هزینهها در ایران، برخی از این افراد به افغانستان بازگشتند.
دولت جمهوری اسلامی نیز در سالهای اخیر تلاش کرده از طریق رایزنیهای دیپلماتیک و ایجاد تسهیلاتی، این پناهجویان را به کشورهای خود بازگرداند.
بستن مرزها، ساخت موانع غیرطبیعی مثل سیمخاردار و دیوار مرزی، استفاده از پلیس و هدایت آوارگان به سمت اردوگاههای فاقد امکانات از جمله ترفندهای کشورهای غیرمهاجرپذیر برای فراری دادن آوارگان است. خشونت عریان و تدابیر مهاجرتی که نمونه آن شیوه برخورد اروپاییها با آوارگان سوریه و عراق در چند سال اخیر بود.
اما داستان ایران روایت متفاوتی دارد. ایران در دهه 60 و 70 شمسی میزبان حدود یک میلیون آواره از کشورهای منطقه بوده و برای آنها امکانات آموزشی و بهداشتی ایجاد کرد.
طبق آمار یونسکو در سال 1372 ایران میزبان یک چهارم آوارگان جهان بود و به دلیل رضایت آوارگان از میزبانی ایران تقدیر کرد.
در اواخر دهه 60 و دهه 70 شمسی به دلیل جنگهای داخلی و مشکلات اقتصادی در خاورمیانه، مردم زیادی از کشورهای همسایه به ایران مهاجرت کرده و میهمان شهرهای حاشیهای ایران شدند.
طبق اسناد مرکز آمار ایران بیش از 1 میلیون نفر در دهه 60 و 70 به ایران پناه آوردهاند و تعداد آنها اکنون بیشتر شده است
آوارهها از کجا و چرا به ایران آمدند؟
اصلیترین عامل آوارگی(مهاجرت اجباری) زمانی است که یک کشور دچار جنگ و درگیری داخلی میشود.شکلگیری طالبان و جنگهای داخلی در افغانستان باعث آوارگی بسیاری از افغانستانیها شد. آنها که سالها با مشکلات اقتصادی و اجتماعی و فقرهای تحمیلی روبرو بودند، در دهه 70 آرام آرام به ایران آمدند و پناهندههای افغانستانی بیش از 70% پناهندههای ایران را تشکیل میدادند.
همچنین شیعیان عراق از زمانی که صدام و حزب بعث قدرت را به دست گرفت، فشارهای زیادی را تحمل میکردند. صدام در زمان جنگ بسیاری از مردم عراق را مجبور به جنگ با ایران میکرد و اگر شیعیان از دستورات او سرپیچی میکردند، آنها را از امکانات اجتماعی محروم و حتی مخالفان را سرکوب میکرد. به همین خاطر در دهه 60 شیعیان زیادی از عراق به کشورهای مختلف از جمله سوریه و ایران آواره شدند.
همچنین مهاجرانی از پاکستان، لبنان، سوریه و بحرین نیز به دلیل مشکلات و ناآرامیهای داخلی و فرار از دست داعشیها در سالهای اخیر به ایران پناه آوردند.
ایران چه امکاناتی برای آوارگان فراهم کرد؟
طبق اسناد مرکز آمار ایران بیش از 1 میلیون نفر در دهه 60 و 70 به ایران پناه آوردهاند و تعداد آنها اکنون بیشتر شده است. با ورود پناهجویان به ایران، کمکهایی که کشورهای مختلف برای آوارگان جهان به سازمان ملل ارسال میکردند، از سوی این سازمان برای ایران فرستاده میشد تا ایران را در زمینه ارائه امکانات و خدمات رفاهی کمک کنند.برای مثال وزارت امور خارجه آلمان مبلغ یک میلیون یورو به سازمان ملل برای هزینههای جاری پناهندههای ساکن در ایران میدهد تا در زمینه مسائل بهداشتی و پزشکی خرج شود.
اما این کمکها در مقابل هزینههای ایران برای آوارگان بسیار ناچیز است. عباس عراقچی معاون وزیرخارجه در گفتگوی ویژه خبری گفت: «سالانه 3 تا 5 میلیون یورو از ایران توسط افغانستانیها خارج میشود. همچنین با توجه به هزینه درمانی و تحصیل این آوارگان، در مجموع ایران هشت میلیارد یورو برای آوارگان هزینه میکند»
بهطور کلی ایران هم با ایجاد زیرساختهای لازم، محیط مناسبی را برای پناهندهها فراهم کرد. بسیاری از این افراد که بهطور قانونی وارد ایران شده بودند از خدمات آموزشی و درمانی بهرهمند شدند.
همه ساله از طرف یونسکو و شورای «برنامه جهانی غذا» که زیر نظر سازمان ملل فعالیت میکنند، از این آوارگان بازرسی انجام میشود و سلامت روح و جسم آنها مورد بررسی قرار میگیرد و هر ساله یونسکو و سازمان جهانی غذا از ایران تقدیر میکند.
پیمان جهانی آوارگان سازمان ملل چیست؟
حضور آوارگان هزینههای زیادی را به کشورهای میزبان تحمیل میکند و به همین خاطر سازمان ملل برای کمک به کشورهای میزبان و ارائه امکانات بیشتر برای آنها، در سال 2016 طرحی را به مقر خود برد. اما این طرح با مخالفت برخی کشورها روبرو شد.پس از اتفاقات سوریه و سرازیر شدن جمعیت زیادی از مردم سوری به کشورهای اروپایی، اختلافات زیادی بین سیاستمداران اروپایی برای پذیرش این افراد یا طرد آنها در اتحادیه اروپا شکل گرفت. به همین دلیل سازمان ملل متحد طی جلسات فراوان، در دسامبر 2018 طرح «پیمان جهانی آوارگان» را تصویب کردند.
این طرح شامل برخی اقدامات برای کمک به کشورهای میزبان آوارگان است؛ بهویژه کشورهایی که خدمات اجتماعی و زیرساختهای آنان غالباً برای حمایت از پناهجویانی که از بحران، تعقیب و بلایای طبیعی گریختهاند، کافی نیست. این پیمان جهانی چهار هدف زیر را دنبال میکند:
1. کاهش فشار بر کشورهایی که میزبان گروه بزرگی از آوارگان هستند زیرا بسیاری از این کشورها درآمد اندک و یا متوسط دارند.
2. خودکفا ساختن آوارگان و کمک به آنها برای رشد در کشور جدید.
3. افزایش دسترسی آنها به راههایی برای قبولی و اقامت در کشور سومی.
4. حمایت از شرایطی که آوارگان را قادر میسازد دوباره به کشورهای اصلی خود بازگردند.
هرچند برخی کشورها از جمله آمریکا با این پیماننامه مخالفت کردند اما این طرح به کشورهای مثل ایران و ترکیه که آوارگان زیادی را درون خود جایداده است کمک میکند از منبع درآمد سازمان ملل امکانات موردنیاز را برای آوارگان فراهم کند.
آوارگان چه زمانی به کشورهای خود بازمیگردند؟
به صورت طبیعی با مساعد شدن اوضاع کشورهای مبدأ باید آوارگان به خانه و کاشانه خود بازگردند. اما گاهی امکانات و محیط مناسب کشور میزبان باعث عدم بازگشت آوارهها به کشورشان میشود.بسیاری از پناهجویان عراقی با اعدام صدام و روی کار آمدن دولتهای مردمی، به عراق بازگشتند.
اما ماجرای افغانستان متفاوت است. آنها هنوز گرفتار طالبان هستند و جنگهای داخلی همچنان در افغانستان ادامه دارد. به همین خاطر تعداد بسیار زیادی از آنها هنوز در ایران ساکن هستند. اگرچه پس از کاهش ارزش ریال و افزایش هزینهها در ایران، برخی از این افراد به افغانستان بازگشتند.
دولت جمهوری اسلامی نیز در سالهای اخیر تلاش کرده از طریق رایزنیهای دیپلماتیک و ایجاد تسهیلاتی، این پناهجویان را به کشورهای خود بازگرداند.