آیا مدل سهمیه بندی جدید بنزین توسط دولت عادلانه است؟

سهمیه بندی بنزین؛ از گذشته تا امروز

طرح سهمیه بندی بنزین برای اولین بار در سال 1386 در کشور اجرایی شد که طی آن بنزین سهمیه‌ای با نرخ 1000 ریال و بنزین بدون سهمیه با قیمت 4000 ریال عرضه شد. هدف اصلی از این اقدام، مقابله با قاچاق و کنترل مصرف سوخت، به ویژه در شرایط تحریم بنزین بود. این طرح 8 سال ادامه یافت و در این مدت نرخ بنزین سهمیه‌ای و بدون سهمیه دو بار افزایش یافت. تا اینکه دولت در سال 1394 این طرح را متوقف کرد و بنزین را با نرخ ثابت 10000 ریال و بدون سقف مصرف عرضه نمود.

اما در طی ایامی که سهمیه بندی نبود، مصرف سوخت به شدت افزایش یافت و رکورد مصرف  100 میلیون لیتر در روز شکسته شد. برخی گزارش‌ها نیز از افزایش قاچاق سوخت خبر دادند. بنابراین بار دیگر گمانه‌زنی‌ها درباره احتمال سهمیه بندی مجدد بنزین شدت گرفت. بحث‌ها پیرامون آن، هر از گاهی نقل محافل رسانه‌ای می‌شد. تا اینکه دولت پس از 4 سال تعلیق سهمیه بندی بنزین، بالاخره دست به سهمیه بندی زد و قیمت بنزین سهمیه‌ای را 50 درصد و قیمت بنزین بدون سهمیه را 200 درصد افزایش داد.

در کنار سهمیه بندی بنزین، دولت اعلام کرد منابع حاصل از افزایش قیمت بنزین در قالب طرح حمایت معیشتی و مطابق با جدول زیر به حساب خانوارهای اقشار متوسط و ضعیف واریز می‌گردد.

در این میان شبهات و سؤالات مختلفی، ذهن کارشناسان و مردم را به خود مشغول کرد. از جمله این شبهات، بحث ناعادلانه بودن اعطای سهمیه بنزین به مردم بود. یکی از مشکلات طرح قدیم سهمیه بندی بنزین این بود که این سهمیه فقط به افراد دارای وسیله نقلیه و کارت سوخت تعلق می‌گرفت و افراد فاقد وسیله نقلیه از یارانه بنزین بی بهره بودند. این مشکل متأسفانه در طرح جدید هم وجود دارد.

دولت چگونه می‌توانست طرح را عادلانه‌تر اجرا کند؟

صرف نظر از آنچه دولت در مورد سهمیه بندی بنزین اجرا کرد، راه‌حل‌هایی برای عادلانه‌تر اجرا کردن سهمیه بندی بنزین وجود داشت.   

مشکل اصلی در اجرای این طرح این است که یارانه به وسیله نقلیه تعلق می‌گیرد، نه به افراد.

یکی از طرح‌های مطرح در این مورد، اعطای بنزین به همه مردم به جای اعطای بنزین به وسایل نقلیه است.
در این طرح به جای اختصاص 60 لیتر به هر خودرو، به هر ایرانی 15 تا 25 لیتر تعلق می‌گیرد و در کنار آن سامانه‌ای برای خرید و فروش این سهمیه (بانک بنزین) ایجاد می‌گردد. اگر فردی به این بنزین نیاز ندارد، می‌تواند از طریق سامانه خرید و فروش سهمیه بنزین آن را به فروش برساند. با این طرح به هر خانواده فاقد خودرو با قیمت مصوب فعلی به شکل زیر یارانه تعلق می‌گیرد:

به ازای هر نفر 75 هزار تومان به این مبلغ اضافه می‌گشت.
مقایسه ارقام این جدول با ارقام اعلام شده توسط دولت برای پرداخت به اقشار متوسط و ضعیف، نشان می‌دهد در صورت اجرای این طرح، مبلغ بیشتری به اقشار ضعیف و متوسط پرداخت می‌شود.

جدای از مباحث فوق این طرح سازگاری بیشتری با سیاست‌های جمعیتی و تامین معاش محرومین دارد. چرا که در این حالت اقشار ضعیف که دسترسی کمتری به وسایل نقلیه دارند، امکان استفاده بیشتری از این یارانه را خواهند داشت.

---