گام چهارم کاهش تعهدات برجامی توسط رئیس‌جمهور اعلام شد؛
فردو جان تازه‌ای می‌گیرد
آمریکا و اروپایی‌ها از آغاز مذاکرات هسته‌ای برای توقف و حذف نیروگاه فردو تلاش کرده و سرانجام غنی‌سازی در فردو را تعطیل کردند. اما گام چهارم کاهش تعهدات برجام، جان تازه‌ای به فردو بخشید.
پس از گذشت 4 سال از توافق هسته ایران با 5+1، با توجه به خروج آمریکا از برجام و بدعهدی طرف‌های اروپایی؛ دولت ایران از اردیبهشت 98 اقداماتی را برای کاهش تعهدات برجامی خود آغاز کرده است.
سه‌شنبه 14 آبان «حسن روحانی» در پایان 2 ماهه سوم کاهش تعهدات برجام، رسماً گام چهارم را اعلام کرد و با دستور مستقیم به سازمان انرژی اتمی از آن‌ها خواست تا اقدامات لازم را انجام دهند.
روحانی اعلام کرد: «گامی که از فردا آغاز می‌کنیم، در فردو خواهد بود و می‌دانید که طبق برجام هزار و ۴۴ سانتریفیوژ در فردو داریم. در برجام قرار بود این سانتریفیوژها بچرخند اما گاز به آن‌ها تزریق نکنیم که بنده امروز در دستوری به سازمان انرژی اتمی می‌گویم که از فردا گازدهی را در فردو آغاز کنیم و این گام ممکن است سروصدا کند؛ همه این‌ها را می‌دانیم حساسیت آن‌ها را می‌دانیم و حساسیت آن‌ها را نسبت به فردو و سانتریفیوژها می‌دانیم.»
1. گازدهی به نسل IR-6 سانتیریفیوژها؛ طبق برجام قرار بود هشت و نیم سال پس از توافق برجام، ایران به این سانتریفیوژها گاز تزریق کند اما این اتفاق به دلیل بدعهدی طرف مقابل، حدود 5 سال زودتر و از 15 آبان ماه امسال آغاز شد.
مهم‌ترین گلوگاه و محدودیت برجام برای ساخت انبوه سانتریفیوژهای پیشرفته IR-۶، موضوع تست در زنجیره‌های ۳۰ تایی و بیشتر بوده که حالا متخصصان ایرانی می‌توانند با خیالی راحت، سرعت کار ساخت و تست ماشین‌های جدید را به صورت چشمگیری افزایش دهند.
2. بتن‌ریزی برای ساخت واحد 2 و 3 راکتور هسته‌ای در نیروگاه بوشهر به کمک روس‌ها؛ این طرح که از سال 93 کلید خورده بود، طبق خواست آژانس و برخی تعهدات غیرمستقیم به برجام متوقف‌شده بود. اما این طرح از سر گرفته شد و قرار است تا 2 یا 3 سال آینده بهره‌برداری شود.
3. گازدهی به سانتریفیوژهای نیروگاه فردو؛ و همچنین اضافه شدن ماشین‌های پیشرفته برای کمک به سانتریفیوژها.
ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران که طبق برجام می‌بایست زیر ۳۰۰ کیلوگرم باشد، اکنون به بالاتر از ۵۰۰ کیلوگرم رسیده است. توان غنی‌سازی ایران نیز از ۴۵۰ گرم در روز به بیش از ۵ کیلوگرم در روز رسیده است و با اجرایی شدن گام چهارم و همچنین تزریق گاز به سانتریفیوژهای آی‌آر۶، توان غنی‌سازی ایران باز هم بالاتر خواهد رفت.
همچنین بر اساس گزارش آژانس، ایران همچنان به اطلاع‌رسانی به آژانس در خصوص موجودی آب‌سنگین در ایران و تولید آب‌سنگین در کارخانه تولید آب‌سنگین HWPP ادامه و به آژانس اجازه داده است که بر میزان ذخایر آب‌سنگین ایران و مقدار آب‌سنگین تولید شده در HWPP نظارت کند.
در گام سوم هم سازمان انرژی اتمی از روز جمعه ۱۵ شهریور موظف شد در زمینه تحقیق و توسعه هر آنچه نیاز فنی کشور است، بلافاصله شروع کند و تمام تعهداتی که در زمینه تحقیق و توسعه در برجام مدنظر بوده را کنار بگذارد که اقدامات لازم نیز در این زمینه انجام شد؛ از جمله گاز دهی به زنجیره 30 تایی IR6، رونمایی از سانتریفیوژهای IR9 با ظرفیت غنی‌سازی 50 سو و IR7 با ظرفیت غنی‌سازی 20 سو و راه‌اندازی زنجیره‌های 164 تایی IR4 و IR2m در مجتمع غنی‌سازی نطنز.
نیروگاه فردو به دلیل موقعیت استراتژیک خود، از امنیت بسیار بالایی برخوردار است. به همین دلیل از همان آغاز مذاکرات آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها به دنبال راهی برای حذف این نیروگاه بودند. اما طبق برجام قرار شد فعالیت غنی‌سازی این نیروگاه تعطیل شود، بخشی از سانتریفیوژها از مدار خارج شود و این نیروگاه به مرکز هسته‌ای، فیزیک و تکنولوژی تبدیل شود. همچنین بازرسان آژانس انرژی اتمی هر زمان که بخواهند می‌توانند از این مرکز بازدید کند.
بند پنجم برجام در مورد «فردو» می‌گوید: «ایران بر اساس برنامه بلندمدت خود، برای ۱۵ سال، فعالیت‌های مرتبط با غنی‌سازی اورانیوم، از جمله تحقیق و توسعه تحت نظارت پادمانی خود را صرفاً در تأسیسات غنی‌سازی نطنز انجام خواهد داد، سطح غنی‌سازی اورانیوم خود را تا سقف ۳.۶۷ درصد نگه خواهد داشت، و در فردو، از هرگونه غنی‌سازی اورانیوم و تحقیق و توسعه غنی‌سازی اورانیوم و از نگاهداری هرگونه مواد شکافت پذیر خودداری خواهد ورزید.»
در یکی دیگر از بندهای برجام همچنین آمده: «ایران به مدت ۱۵ سال فعالیت‌های خود را در تولید ایزوتوپ‌های پایدار توسط ماشین سانتریفیوژ در تأسیسات فردو محدود کرده و بیشتر از ۳۴۸ ماشین سانتریفیوژ IR-1 برای این منظور استفاده نخواهد کرد... به منظور نظارت بر تولید ایزوتوپ‌های پایدار و عدم وجود مواد و یا فعالیت‌های هسته‌ای اظهارنشده در فردو، ایران به مدت ۱۵ سال به آژانس امکان بازرسی‌های معمول و در صورت تقاضای آژانس، بازرسی روزانه از تأسیسات فردو را فراهم خواهد کرد.» (1)
از 15 آبان در راستای اجرای دستور رئیس‌جمهور، عملیات انتقال گاز هگزافلوراید اورانیوم UF6 از سایت غنی‌سازی نطنز به سایت غنی‌سازی فردو آغاز و مخزن ۲۸۰۰ کیلویی حاوی حدود ۲ هزار کیلوگرم گاز هگزافلوراید اورانیوم UF6از مجتمع غنی‌سازی شهید احمدی روشن نطنز به سایت شهید علی‌محمدی فردو آن هم با نظارت بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی منتقل و در سالن خوراک‌دهی مجتمع شهید علی‌محمدی فردو قرار گرفت.
پس از انتقال مخزن و اتصال آن به خطوط خوراک‌دهی و انجام موفقیت‌آمیز همه عملیات فنی مرتبط شامل خلأسازی نهایی، کنترل ماشین‌های سانتریفیوژ و چک کردن سیستم‌های کنترل و راه‌اندازی بخش‌های جمع‌آوری و اتمام عملیات پسیواسیون؛ در دقایق اولیه روز پنجشنبه عملیات گاز دهی زنجیره‌ها و ماشین‌های سانتریفیوژ و جمع‌آوری اورانیوم غنی‌شده در سایت فردو آغاز شد.
او با اشاره به طراحی ۱۵ مدل سانتریفیوژ توسط متخصصان داخلی و اقدامات اخیر انجام‌شده در گام سوم و به عنوان نمونه سانتریفیوژ IR9 که دارای ظرفیت ۵۰ سو غنی‌سازی است، خاطرنشان کرد: «این مجموعه اقدامات نشان می‌دهد ایران هم از نظر تنوع‌بخشی به سانتریفیوژها و هم ازنظر درصد غنی‌سازی و هم ازنظر ذخایر اورانیوم توانایی دارد که در هر زمان اراده کند این توان را بیشتر افزایش دهد.»
پی‌نوشت:
1. مشرق
روحانی اعلام کرد: «گامی که از فردا آغاز می‌کنیم، در فردو خواهد بود و می‌دانید که طبق برجام هزار و ۴۴ سانتریفیوژ در فردو داریم. در برجام قرار بود این سانتریفیوژها بچرخند اما گاز به آن‌ها تزریق نکنیم که بنده امروز در دستوری به سازمان انرژی اتمی می‌گویم که از فردا گازدهی را در فردو آغاز کنیم و این گام ممکن است سروصدا کند؛ همه این‌ها را می‌دانیم حساسیت آن‌ها را می‌دانیم و حساسیت آن‌ها را نسبت به فردو و سانتریفیوژها می‌دانیم.»
گام چهارم چیست؟
در ادامه کاهش تعهدات برجامی ایران، در این گام چند اقدام انجام می‌شود:1. گازدهی به نسل IR-6 سانتیریفیوژها؛ طبق برجام قرار بود هشت و نیم سال پس از توافق برجام، ایران به این سانتریفیوژها گاز تزریق کند اما این اتفاق به دلیل بدعهدی طرف مقابل، حدود 5 سال زودتر و از 15 آبان ماه امسال آغاز شد.
مهم‌ترین گلوگاه و محدودیت برجام برای ساخت انبوه سانتریفیوژهای پیشرفته IR-۶، موضوع تست در زنجیره‌های ۳۰ تایی و بیشتر بوده که حالا متخصصان ایرانی می‌توانند با خیالی راحت، سرعت کار ساخت و تست ماشین‌های جدید را به صورت چشمگیری افزایش دهند.
2. بتن‌ریزی برای ساخت واحد 2 و 3 راکتور هسته‌ای در نیروگاه بوشهر به کمک روس‌ها؛ این طرح که از سال 93 کلید خورده بود، طبق خواست آژانس و برخی تعهدات غیرمستقیم به برجام متوقف‌شده بود. اما این طرح از سر گرفته شد و قرار است تا 2 یا 3 سال آینده بهره‌برداری شود.
3. گازدهی به سانتریفیوژهای نیروگاه فردو؛ و همچنین اضافه شدن ماشین‌های پیشرفته برای کمک به سانتریفیوژها.
در گام‌های قبلی چه اتفاقی رخ‌داده؟
در سه گام قبلی ایران مطابق با بندهای موجود در برجام برخی تعهدات خود را برداشت و به صورت گام‌به‌گام فعالیت‌های هسته‌ای خود را از سر گرفت. آنچه در 6 ماه گذشته انجام‌شده به شرح ذیل است:ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران که طبق برجام می‌بایست زیر ۳۰۰ کیلوگرم باشد، اکنون به بالاتر از ۵۰۰ کیلوگرم رسیده است. توان غنی‌سازی ایران نیز از ۴۵۰ گرم در روز به بیش از ۵ کیلوگرم در روز رسیده است و با اجرایی شدن گام چهارم و همچنین تزریق گاز به سانتریفیوژهای آی‌آر۶، توان غنی‌سازی ایران باز هم بالاتر خواهد رفت.
نیروگاه فردو به دلیل موقعیت استراتژیک خود، از امنیت بسیار بالایی برخوردار است. به همین دلیل از همان آغاز مذاکرات آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها به دنبال راهی برای حذف این نیروگاه بودند
در گام سوم هم سازمان انرژی اتمی از روز جمعه ۱۵ شهریور موظف شد در زمینه تحقیق و توسعه هر آنچه نیاز فنی کشور است، بلافاصله شروع کند و تمام تعهداتی که در زمینه تحقیق و توسعه در برجام مدنظر بوده را کنار بگذارد که اقدامات لازم نیز در این زمینه انجام شد؛ از جمله گاز دهی به زنجیره 30 تایی IR6، رونمایی از سانتریفیوژهای IR9 با ظرفیت غنی‌سازی 50 سو و IR7 با ظرفیت غنی‌سازی 20 سو و راه‌اندازی زنجیره‌های 164 تایی IR4 و IR2m در مجتمع غنی‌سازی نطنز.
فردو خط قرمز برجام
اعلام فعالیت دوباره نیروگاه فردو و گاز دهی به سانتریفیوژها توسط رئیس‌جمهور، حساسیت دولتمردان اروپایی را به همراه داشت و بازتاب وسیعی در رسانه‌های جهان داشت.نیروگاه فردو به دلیل موقعیت استراتژیک خود، از امنیت بسیار بالایی برخوردار است. به همین دلیل از همان آغاز مذاکرات آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها به دنبال راهی برای حذف این نیروگاه بودند. اما طبق برجام قرار شد فعالیت غنی‌سازی این نیروگاه تعطیل شود، بخشی از سانتریفیوژها از مدار خارج شود و این نیروگاه به مرکز هسته‌ای، فیزیک و تکنولوژی تبدیل شود. همچنین بازرسان آژانس انرژی اتمی هر زمان که بخواهند می‌توانند از این مرکز بازدید کند.
بند پنجم برجام در مورد «فردو» می‌گوید: «ایران بر اساس برنامه بلندمدت خود، برای ۱۵ سال، فعالیت‌های مرتبط با غنی‌سازی اورانیوم، از جمله تحقیق و توسعه تحت نظارت پادمانی خود را صرفاً در تأسیسات غنی‌سازی نطنز انجام خواهد داد، سطح غنی‌سازی اورانیوم خود را تا سقف ۳.۶۷ درصد نگه خواهد داشت، و در فردو، از هرگونه غنی‌سازی اورانیوم و تحقیق و توسعه غنی‌سازی اورانیوم و از نگاهداری هرگونه مواد شکافت پذیر خودداری خواهد ورزید.»
در یکی دیگر از بندهای برجام همچنین آمده: «ایران به مدت ۱۵ سال فعالیت‌های خود را در تولید ایزوتوپ‌های پایدار توسط ماشین سانتریفیوژ در تأسیسات فردو محدود کرده و بیشتر از ۳۴۸ ماشین سانتریفیوژ IR-1 برای این منظور استفاده نخواهد کرد... به منظور نظارت بر تولید ایزوتوپ‌های پایدار و عدم وجود مواد و یا فعالیت‌های هسته‌ای اظهارنشده در فردو، ایران به مدت ۱۵ سال به آژانس امکان بازرسی‌های معمول و در صورت تقاضای آژانس، بازرسی روزانه از تأسیسات فردو را فراهم خواهد کرد.» (1)
از 15 آبان در راستای اجرای دستور رئیس‌جمهور، عملیات انتقال گاز هگزافلوراید اورانیوم UF6 از سایت غنی‌سازی نطنز به سایت غنی‌سازی فردو آغاز و مخزن ۲۸۰۰ کیلویی حاوی حدود ۲ هزار کیلوگرم گاز هگزافلوراید اورانیوم UF6از مجتمع غنی‌سازی شهید احمدی روشن نطنز به سایت شهید علی‌محمدی فردو آن هم با نظارت بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی منتقل و در سالن خوراک‌دهی مجتمع شهید علی‌محمدی فردو قرار گرفت.
پس از انتقال مخزن و اتصال آن به خطوط خوراک‌دهی و انجام موفقیت‌آمیز همه عملیات فنی مرتبط شامل خلأسازی نهایی، کنترل ماشین‌های سانتریفیوژ و چک کردن سیستم‌های کنترل و راه‌اندازی بخش‌های جمع‌آوری و اتمام عملیات پسیواسیون؛ در دقایق اولیه روز پنجشنبه عملیات گاز دهی زنجیره‌ها و ماشین‌های سانتریفیوژ و جمع‌آوری اورانیوم غنی‌شده در سایت فردو آغاز شد.
اقدام شجاعانه ایران
در همین خصوص«حسن بهشتی‌پور» کارشناس مسائل هسته‌ای در مصاحبه با مشرق اظهار داشت: «ما در چارچوب یک حرکت خردمندانه و یک سیاست حساب‌شده، گام‌به‌گام به طرف مقابل نشان می‌دهیم که اگر بخواهیم اولاً می‌توانیم امکانات هسته‌ای خود را افزایش دهیم و ثانیاً این امکانات را تنوع ببخشیم.»او با اشاره به طراحی ۱۵ مدل سانتریفیوژ توسط متخصصان داخلی و اقدامات اخیر انجام‌شده در گام سوم و به عنوان نمونه سانتریفیوژ IR9 که دارای ظرفیت ۵۰ سو غنی‌سازی است، خاطرنشان کرد: «این مجموعه اقدامات نشان می‌دهد ایران هم از نظر تنوع‌بخشی به سانتریفیوژها و هم ازنظر درصد غنی‌سازی و هم ازنظر ذخایر اورانیوم توانایی دارد که در هر زمان اراده کند این توان را بیشتر افزایش دهد.»
پی‌نوشت:
1. مشرق
