۲ چالش مهم پیشروی شرکتهای دانشبنیان است
دانشبنیانها در دستاندازهای قانونی
قانون حمایت از دانشبنیانها
در سال 1389 قانونی با عنوان «قانون حمایت از شرکتها و موسسات دانشبنیان و تجاریسازی نوآوریها و اختراعات» به تصویب رسید که هدف آن حمایت از شرکتها و موسسات دانشبنیان بود. براساس این قانون مقرر شد سیاستهای حمایتی مختلفی برای حمایت از شرکتها و موسسات دانشبنیان خصوصی یا تعاونیها اتخاذ شود. در ذیل ماده سه این قانون که با عنوان «حمایتها و تسهیلات قابلاعطا به شرکتها و موسسات دانشبنیان» در متن قانون حمایت از شرکتهای دانشبنیان آورده شده، آمده است که شرکتهای دانشبنیان از پرداخت مالیات، عوارض، حقوق گمرکی، سود بازرگانی و عوارض صادراتی معاف هستند. همچنین طبق یکیدیگر از بندهای این ماده قانونی، شرایط مناقصه و واگذاری طرحهای مرتبط به شرکتهای مشمول این قانون باید تسهیل شود. این درحالی است که شنیده میشود شرکتهای دانشبنیان در ارتباط با این دو بند، با مشکلاتی روبهرو هستند که تلاش میشود در این گزارش به چالشهای فعالان این حوزه پرداخته شود.2333 شرکت دانشبنیان معاف از مالیات
همانطور که به کرات گفته شده است، شرکتهای دانشبنیان شرکتهایی هستند که در راستای گسترش اختراع و نوآوری فعالیت میکنند. به عبارت دیگر و در یک تقسیمبندی کلی، موضوع اصلی شرکتهای دانشبنیان را میتوان تجاریسازی یافتههای پژوهشی، افزایش درآمدهای اختصاصی دانشگاهها و واحدهای پژوهشی، تولید فناوریهای برتر و تجاریسازی علم و دانش عنوان کرد. بر این اساس شرکتهای دانشبنیان به دو دسته تقسیم میشوند؛ دسته اول شرکتهایی که مالکیت آن تنها به اعضای هیاتعلمی تعلق دارد. در این صورت اگر سهام دانشگاه در شرکت از ۵۰ درصد کمتر باشد، شرکت دانشبنیان، خصوصی قلمداد میشود. دسته دوم شرکتهایی هستند که مالکیت آنها را دانشگاهها نیز برعهده دارند. درنتیجه اگر سهام دانشگاه ۵۰ درصد یا بیشتر باشد، شرکت دانشبنیان، شرکتی دولتی خواهد بود. البته علاوهبر این تقسیمبندی، بررسی مالیات شرکتهای دانشبنیان، این شرکتها را به دو سطح نوع یک و نوع دو تقسیم میکند که هر کدام از آنها به دو دسته نوپا و تولیدی نیز دستهبندی میشوند. محصولات ارائه شده از سوی این شرکتها، سطح شرکت را تعیین میکند؛ به عبارتدیگر منظور از کالاها و خدمات دانشبنیان سطح یک، محصولاتی است که در حوزه فناوریهای برتر و با ارزشافزوده بالا و پیچیدگی فنی بالا هستند.درحالی که کالاها و خدمات دانشبنیان سطح دو پیچیدگی فنی کمتری نسبت به کالاها و خدمات دانشبنیان سطح یک دارند. براساس آخرین آمار منتشرشده از سوی سازمان امور مالیاتی که در سال 97 منتشر شده، دوهزار و 333 شرکت دانشبنیان از پرداخت مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی معاف شدند.
مشمولان معافیت مالیاتی
حال و پس از بررسی چگونگی تقسیمبندی شرکتهای دانشبنیان، موضوع معافیت مالیاتی این شرکتها قابلتحلیل است. البته معافیت مالیاتی برخی شرکتهای دانشبنیان با برخی دیگر متفاوت است. به عبارت دیگر معافیت مالیاتی بین شرکتهای دانشبنیان مستقر در پارک علم و فناوری و شرکتهایی که در خارج از پارک مستقر هستند، تفاوت دارد. در واقع میتوان گفت اگرچه معافیت مالیاتی، یکی از امتیازاتی است که شرکتهای دانشبنیان از آن برخوردار هستند اما این معافیتها شرایط خاص خود را دارد. براساس قانون حمایت از شرکتهای دانشبنیان، شرکتهای دانشبنیان غیرمستقر در پارک علم و فناوری، سطح یک (اعم از نوپا و تولیدی) از پرداخت مالیاتی معاف هستند.براساس قانون حمایت از شرکتهای دانشبنیان، شرکتهای دانشبنیان غیرمستقر در پارک علم و فناوری، سطح یک (اعم از نوپا و تولیدی) از پرداخت مالیاتی معاف هستند.
البته ناگفته نماند این معافیت تنها مربوط به درآمدهای شرکت است و طبیعتا معافیت از پرداخت مالیات بر درآمد باید بر قراردادها و فعالیتهای تحقیق و توسعه، تجاریسازی و تولید محصولات و خدمات دانشبنیان در حوزه فناوری برتر و با ارزشافزوده فراوان اعمال شود. درواقع باید گفت معافیت مالیاتی شرکتهای دانشبنیان صرفا مربوط به درآمدهای ناشی از فعالیتهای دانشبنیان شرکت است. بنابراین معافیت از پرداخت مالیات بر ارزشافزوده و مالیات بر حقوق کارکنان، جزء معافیتهای مالیاتی شرکتهای دانشبنیان نیست. طبق قانون مدت معافیت شرکتهای دانشبنیان ۱۵سال است اما با این وجود هرساله موضوعات مربوط به معافیت مالیاتی شرکتهای دانشبنیان مورد بررسی قرار میگیرد.
نکته حائزاهمیت اینکه ملاک معافیت شرکتهای دانشبنیان از پرداخت مالیات، فهرست کالا و خدماتی است که مورد تایید کارگروه ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکتها و موسسات دانشبنیان باشد. اما روند معافیت شرکتهای دانشبنیان مستقر در پارک علم و فناوری اندکی با آنچه پیش از این گفته شد، متفاوت است. این شرکتها ابتدا از مدیریت پارک مجوز استقرار و فعالیت دریافت میکنند و با توجه به قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری از معافیت مالیاتی برخوردار میشوند. به عبارت دیگر این شرکتها نیازی به دریافت مجوز از کارگروه ارزیابی مالیاتی ندارند. مدت معافیت مالیاتی شرکتهای دانشبنیان مستقر در پارک علم و فناوری ۲۰ سال از تاریخ صدور مجوز از طرف رئیس پارک است. نکته قابلتوجه اینکه این معافیتها تنها در قبال درآمدهایی اعمال میشود که حاصل از فعالیتهای مذکور در پارک علم و فناوری باشد.
ضعف شرکتهای دانشبنیان در مناقصات
همانطور که در ابتدای گزارش گفته شد، شرکتهای دانشبنیان با دو چالش مهم دست به گریبان هستند، نخست عدم اجرای معافیتهای مالیاتی و دیگری شفاف نبودن مناقصات. پیش از این توضیحات مفصلی درمورد معافیتهای مالیاتی شرکتهای دانشبنیان ارائه شد. در قانون حمایت از شرکتهای دانشبنیان به صراحت ذکر شده است که شرایط مناقصه و واگذاری طرحهای مرتبط به شرکتهای مشمول این قانون باید تسهیل شود؛ اقدامی که گویا در سایه کمکاری برخی مسئولان انجام نشده است.با وجود اینکه اکثر قریب به اتفاق شرکتهای دانشبنیان توانمندیهای تخصصی بیشماری دارند، اما دانش لازم برای حضور در بازارهای جهانی و رقابت با رقبای خارجی را ندارند. این درحالی است که یکی از راههای ارائه و توسعه فناوریهای دانشبنیان انجام فعالیتهای برونمرزی چه در زمینه ارائه خدمات و چه در حوزه عرضه تولیدات است. در واقع اجرای پروژههای پیمانکاری باید در سیاستگذاری و چشمانداز فعالیت شرکتهای دانشبنیان لحاظ شود. این امر میسر نمیشود مگر از طریق شرکت در مناقصات بینالمللی. البته حضور قدرتمند شرکتهای دانشبنیان در مناقصات بینالمللی و موفقیت در آنها نیز مستلزم تجمیع توانمندیها و قابلیتهای متنوع است. برای مثال، به گفته کارشناسان این حوزه برخی قابلیتهایی که میتواند موفقیت شرکتهای دانشبنیان را در مناقصات بینالمللی رقم بزند، داشتن سابقه اجرای پروژههای پیمانکاری در قالب قراردادهای EPCF (تامین مالی برعهده پیمانکار ولی پیمانکار سرمایهگذار نیست) یا قراردادهای BOT (قراردادهای ساخت، بهرهبرداری، انتقال و واگذاری) در داخل و خارج است.
یکی از دلایل عدمتوانمندی شرکتهای دانشبنیان در این بخش، تمرکز این شرکتها بر فرآیند توسعه فناوری و درنهایت تجاریسازی آن بوده بنابراین به توانمندیهای مدیریتی و بازاریابی کمتر پرداخته شده است. این امر نشان میدهد برای رسیدن به جایگاهی که شرکتهای دانشبنیان نقش پررنگی در مناقصات بینالمللی داشته باشند، باید زیرساختهای لازم فراهم شود.
مناقصه؛ حلقه مفقوده فعالیت شرکتهای دانشبنیان
سیدحسن توسلی، مدیرعامل شرکت دانشبنیان تکفامسازان طیف نور در گفتوگو با «فرهیختگان»، یکی از چالشهای مهم شرکتهای دانشبنیان را عدمحضور این شرکتها در مناقصهها میداند و در توضیح دلایل آن میگوید: «تعداد عرضهکنندگان قطعات یا مواد اولیه مورد نیاز شرکتهای دانشبنیان محدود است، همین امر موجب میشود شرکتهای دانشبنیان برای تهیه مواد اولیه یا قطعات موردنیاز خود، ناچار به مراجعه به تعداد محدودی از عرضهکنندگان این کالاها باشند. برای مثال اگر خط تولید یک شرکت دانشبنیان نیاز به یک سنسور داشته باشد، بازاری برای عرضه این محصول وجود ندارد تا خریدار بتواند کالای موردنظر خود را با قیمت پایینتر خریداری کند یا درصورت عرضه نشدن کالا از سوی یک فروشنده، به فروشنده دیگری مراجعه کرده و سنسور موردنظر را تهیه کند.»نظام مالیاتی کشور که برای دریافت مالیات از مودیان مالیاتی تعریف شده است، با سیستم موجود بازار همخوانی ندارد، چراکه بیش از 70 درصد بازار کشور با ارائه فاکتور بیگانه هستند. به این ترتیب شرکتهای دانشبنیان همواره با این دو چالش یعنی مالیات و عدمبرگزاری مناقصهها روبهرو هستند.
به گفته وی، این اتفاق چند پیامد به همراه دارد. با توجه به اینکه محصولات دانشبنیان در زمره تولیدات عادی نیست و جزء محصولات خاص است که مبتنیبر دانش روز تولید میشود، لذا قطعات و مواد اولیه مورد استفاده در تولید این محصولات نیز، خاص است که بخشی از آن در داخل کشور تولید و بخشی نیز از طریق واردات تامین میشود. واردکنندگان در شرایط حال حاضر که کشور با تحریمهای اقتصادی مواجه است، با توسل به هزاران ترفند و شگرد قطعات و مواد اولیه موردنیاز شرکتهای دانشبنیان را با دور زدن تحریمها، وارد کشور میکنند.
البته درحال حاضر تعداد این واردکنندگان بسیار محدود است؛ درنتیجه شرکتهای دانشبنیان برای ادامه حیات خود ناچار به تهیه قطعه یا مواد اولیه از طریق این واردکنندگان هستند. مشکل اصلی زمانی ایجاد میشود که شرکتهای واردکننده، حاضر به ارائه فاکتور خرید به شرکتهای دانشبنیان نیستند و از آنجا که نظام مالیاتی کشور بر پایه ارائه اسناد و فاکتورهای خریدوفروش استوار است، درنتیجه شرکتهای دانشبنیان در این قسمت با مشکل مواجه میشوند.»
وی معتقد است: «نظام مالیاتی کشور که برای دریافت مالیات از مودیان مالیاتی تعریف شده است، با سیستم موجود بازار همخوانی ندارد، چراکه بیش از 70 درصد بازار کشور با ارائه فاکتور بیگانه هستند. به این ترتیب شرکتهای دانشبنیان همواره با این دو چالش یعنی مالیات و عدمبرگزاری مناقصهها روبهرو هستند. از یکسو شرکتهای دانشبنیان امکان خرید مواد موردنیاز خود را در مناقصهها ندارند، از سوی دیگر مجبور به خرید مواد موردنیاز خود بدون دریافت فاکتور هستند. درنتیجه ارائه اظهارنامه مالیاتی و پرداخت مالیات این شرکتها با مشکل روبهرو میشود.» توسلی میگوید: «در چنین شرایطی دو راهکار پیشروی شرکتهای دانشبنیان قرار میگیرد؛ برای حل مشکل مالیات به ناچار به فاکتورسازی روی میآورند که این اقدام تبعات قانونی به همراه دارد یا به دلیل عدمارائه اظهارنامه مالیاتی مشمول جریمه میشوند.»
به گفته وی، درحال حاضر هزینه با فاکتور شرکتهای دانشبنیان بهویژه شرکتهای دارای تکنولوژی نسبت به هزینههای بدون فاکتور 20 درصد است؛ به این معنا که بیش از 80 درصد هزینههای شرکتهای دانشبنیان در فاکتور ثبت نشده است، چراکه از یکسو مناقصهای برای عرضه قطعه و مواد اولیه برگزار نمیشود، از سوی دیگر شرکت فروشنده قطعه و مواد اولیه حاضر به ارائه فاکتور نیست.» توسلی ادامه میدهد: «متاسفانه همه این چالشها، شرکتهای دانشبنیان را به جای تمرکز بر تولید محصولات دانشبنیان، به حاشیه و فرعیات میکشانند و از هدف اصلیشان دور میکنند. یک شرکت دانشبنیان یک محصول را در طول یک ماه تولید میکند، اما تنظیم پرونده مالیاتی بیش از دو ماه طول میکشد.»
همراهی همهجانبه معاونت فناوری
محمدحسین زیرکساز، مدیرعامل شرکت دانشبنیان سلتکفارمد در گفتوگو با «فرهیختگان» در توضیح معافیتهای مالیاتی شرکتهای دانشبنیان با بیان اینکه معافیتهای مالیاتی با توجه به اینکه شرکتها از سوی معاونت فناوری در نوع یک قرار میگیرند یا نوع دو، متفاوت است، میگوید: «موضوع معافیتهای مالیاتی تا آنجا که تحتاختیار معاونت فناوری است و باید نوع یک و دو شرکت دانشبنیان تعیین شود، روال عادی و بدون خللی طی میشود، اما مشکل از زمانی آغاز میشود که نهادها و ارگانهای دیگر، در این پروسه مسئولیتهای دیگری به عهده دارند. اینجاست که معمولا شرکتهای دانشبنیان نوع دو بیش از شرکتهای نوع یک متضرر میشوند.»شرکتهای دانشبنیان در اوایل فعالیت خود، متحمل هزینههای زیادی برای بازاریابی، تحقیق و توسعه، فرهنگسازی و مواردی از این قبیل میشوند. بدیهی است معافیتهای مالیاتی یا تسهیلاتی که به شرکتهای دانشبنیان اختصاص داده میشود، میتوانند کمککننده باشند
به گفته وی، معمولا شرکتهای دانشبنیان در اوایل فعالیت خود، متحمل هزینههای زیادی برای بازاریابی، تحقیق و توسعه، فرهنگسازی و مواردی از این قبیل میشوند. برای مثال در شرکت ما، تا رسیدن به مرحله نهایی و تولید محصول، سه مرحله وجود دارد که هزینه هر مرحله حدود یکمیلیارد تومان است. درحال حاضر، تولید 10 تا 15 محصول در دست انجام و تولید 40 محصول در میانمدت هدفگذاری شده است. در این صورت هزینه لازم برای تحقیق و توسعه این پروژهها، رقمی معادل 120 میلیارد تومان میشود. با این اوصاف آیا یک شرکت دانشبنیان در ابتدای کار توانایی تامین تمامی هزینههای خود را دارد؟ بدیهی است معافیتهای مالیاتی یا تسهیلاتی که به شرکتهای دانشبنیان اختصاص داده میشود، میتوانند کمککننده باشند. در این زمینه متاسفانه بانکها برای پرداخت وام نیز همکاری لازم را با شرکتهای دانشبنیان ندارند.
منبع: روزنامه فرهیختگان