حمله شیمیایی به سومار

رژیم صدام در هشت سال دفاع مقدس (1359 تا 1367)، برای اولین‌بار پس از جنگ جهانی اول به‌صورت وسیع و برخلاف معاهدات بین‌المللی از سلاح‌های شیمیایی استفاده کرد. براساس گزارش رسمی سازمان ملل(UNMOVIC)، صدام بیش از 1800 تن گاز خردل، 600 تن گاز سارین و 400 تن گاز تابون و بیش از 100 هزار گلوله و بمب شیمیایی علیه ایران استفاده کرد. در تمام طول مدت کاربرد سلاح‌های شیمیایی علیه ایران، عملاً هیچ اقدام جدی توسط سازمان‌های مسئول بین المللی برای متوقف کردن این حملات و محکوم کردن رژیم صدام صورت نگرفت.

در طول جنگ تحمیلی و در اثر بیش از 350 حمله شیمیایی، در مجموع بیش از یک میلیون نفر از رزمندگان و افراد غیرنظامی ایران در معرض آلودگی با این عوامل شیمیایی قرار گرفتند که از این تعداد حدود 100 هزار نفر دچار مصدومیت شدیدتر شده و تحت مداوا قرار گرفتند. در حال حاضر بیش از 65 هزار نفر تحت عنوان جانباز شیمیایی با عوارض مشخص ناشی از مصدومیت شیمیایی تحت پوشش بنیاد شهید و امور ایثارگران قرار دارند و خدمات پزشکی دریافت می‌کنند.

حملات شیمیایی صدام فقط در جبهه‌های مستقیم درگیری نبود؛ بلکه به شهرها هم کشیده شد. شهر سردشت، سومار و حلبچه از جمله این شهرها بودند. سومار یکی از شهرهای شهرستان قصر شیرین و بین دو استان کرمانشاه و ایلام تقسیم شده است. سومار شهری مرزی است که در میان دره‌های میان بلندی‌های سارات، چغاامان و اردوبان قرار دارد. سومار کم جمعیت‌ترین شهر ایران است و فاصله آن با شهر مندلی عراق 15 کیلومتر است و یکی از نزدیکترین مناطق ایران به بغداد است. نفت‌شهر نیز از توابع آن دارای منابع گازی و نفتی است که هم‌اکنون از آن‌ها استفاده می‌شود. در دوران دفاع مقدس شهر سومار در عملیات‌هایی نظیر مسلم ابن عقیل، ظفر4، کربلای 5، کربلای 6 و مطلع‌الفجر درگیر بود.

عراق چندین‌بار سومار را بمباران شیمیایی کرد. عراق در 16 و 18 مهر 1366 شمال سومار شامل مقرهای ارتش، اعم از خطوط مقدم و پشتیبانی و حتی قرارگاه مقدم نزاجا را بمباران شیمیایی و به موازات این بمباران‌ها در این دو روز، دو اردوگاه جنگی را ناجوانمردانه بمباران کرد و مردم مستقر در این اردوگاه‌ها را با استفاده از گاز اعصاب و خردل مصدوم  کرد. شانزدهم مهرماه سالروز بمباران شهر سومار در مهرماه سال 1366 است. در این روز بیش از 700 نفر مصدوم و حدود 160 نفر هم شهید شدند. این مصدومین از مردم بی‌دفاع، نیروهای ارتشی و پزشکان بود.

به دنبال بمباران گسترده شیمیایی سومار در روز شانزدهم مهرماه سال1366 علی اکبر ولایتی وزیر خارجه وقت کشور به دبیرکل سازمان ملل نامه نوشت. در متن نامه او آمده بود:

«مایلم توجه جنابعالی را به این حقیقت جلب نمایم که رژیم جنایتکار عراق یک بار دیگر به استفاده از تسلیحات شیمیایی به مقیاس وسیع علیه جمهوری اسلامی ایران متوسل شده است. این اقدام شنیع و ضدانسانی را که برخلاف کلیه مقررات و کنوانسیون‌های پذیرفته شده بین‌المللی است، تنها رژیم‌های فاشیست با ماهیت توسعه‌طلبانه مرتکب می‌شوند.حکام چنین رژیم‌هایی به انسانیت،مردم و حتی شأن ملی خودشان توجه ندارند.جای تأسف است که گفته شود سازمان بین‌المللی و حتی دولت‌های امضا کننده کنوانسیون‌های ممنوعیت استفاده از این قبیل سلاح‌ها، این اقدامات را محکوم نکرده‌اند و به نوبه خود به حکام عراق جهت تکرار نقض پروتکل 1925 ژنو چراغ سبز نشان داده و وجدان جهانیان را به تمسخر گرفتند.به دنبال این اقدامات، شهر سومار (غرب کشور) در ساعت 10:05 و 10:15 (به وقت محلی) مورخ هشت اکتبر 1987 زیر بمباران شیمیایی وسیع و ناجوانمردانه قرار داشت.

مایلم به جناب عالی اطمینان دهم که جمهوری اسلامی ایران قدرت آن را دارد که هر وقت اراده کند از تسلیحات مشابه استفاده کند و حتی تجهیزات پیشرفته‌تری را جهت مقابله به مثل داراست که حکام عراق را در وضعیت اسفباری قرار دهد. لکن با احترام به حقوق انسانی،اصول اسلامی و حقوق بین‌المللی،تاکنون از مقابله به مثل اجتناب نموده‌ایم. بنابراین بر شورای امنیت فرض است که جهت توقف آن بدون درنگ اقدام نموده و قاطعانه با این مسئله برخورد نماید و جنایتکاران جنگی را که مسئول این اقدامات ددمنشانه هستند به سزای اعمال خویش برساند. همچنین انتظار داریم که تیم کارشناسان قبل از این که مدارک این جنایت محو شود هر چه سریع‌تر به منطقه اعزام شود. لازم به یادآوری است که عدم واکنش مناسب به درخواست اعزام تیم کارشناسان توسط جمهوری اسلامی ایران جهت بازدید از مناطق مسکونی غیرنظامی سردشت که عراق بمباران شیمیایی نموده و نقطه عطفی در تاریخ استفاده از تسلیحات شیمیایی می‌باشد،حکام عراق را تشویق خواهد کرد که به اقدامات ضد قانونی خود ادامه دهند. امیدواریم که این مسئله مهم با مسئولیت بیشتر و به اقدامات ضد قانونی خود ادامه دهند. امیدواریم که این مسئله مهم با مسئولیت بیشتر و به طور مستقل مورد بحث و توجه قرار گیرد.»

در  10 دی ماه سال 65 نیروهای دشمن بعثی بیمارستان صحرایی (زیرزمینی) 528 سومار را در ساعت 16 مورد تهاجم حملات بمب‌های شیمیایی از نوع خردل قرار داد. به علت عدم امکان استفاده از ماسک‌ها و لباس‌های محافظ تعداد زیادی از کارکنان بیمارستان مصدوم شده و تعدادی نیز به شهادت رسیدند. تعدادی از مصدومین به محل تجمع مصدومین در شهر کرمانشاه منتقل و پس از انجام اقدامات اولیه با ترابری هوایی به تهران اعزام شدند. در این حادثه یکی از پزشکان بیمارستان به‌نام دکتر هجرتی که رزیدنت جراحی دانشگاه تهران و جزو کادر ثابت ارتش جمهوری اسلامی ایران بود، به شهادت رسید و دو نفر دیگر از پزشکان در تهران و هنگام اعزام به کشور بلژیک جهت مداوا به شهادت رسیدند؛ از این رو بیمارستان به‌نام دکتر هجرتی نامیده شد. تعدادی هم از کارکنان و پزشکان دچار از کارافتادگی شدند.

یکی دیگر از موارد مهم حمله شیمیایی صدام به سومار نیز مربوط به 25 دی‌ماه سال 65 بعد از عملیات کربلای 5 در جنوب سومار است. در این حمله، یگان‌های ارتش در سومار، نفت‌شهر و در سایر محورهایی که در مجموعه عمومی سومار محسوب می‌شدند مورد حمله شیمیایی قرار گرفتند. عراق در این حمله مواضع تیپ‌ها، پدافند هوایی، پشتیبانی و حتی بیمارستان صحرایی ارتش را بمباران کرد. در این بمباران بیش از 200 نفر مصدوم و 20 نفر شهید شدند.

کل شهدای شیمیایی در طول یک ماه درگیری‌های دی ماه و بهمن ماه سال 65 حدود 170 نفر بود که زیاد و غیر قابل قبول بود. حدود 30 نفر از شهدا نیز مربوط به بمباران شیمیایی بیمارستان صحرایی سومار بودند. مسئولان کشور طی نامه‌های متعددی جزئیات حملات شیمیایی عراق را به اطلاع شورای امنیت ملل رسانیده و در خواست اعزام تیم کارشناسی جهت بررسی شواهد موجود کردند، اما واکنشی به‌دنبال نداشت.

---

منبع: تسنیم