«جهاد اقتصادی در زندگی» از حرف تا عمل

یکی از ویژگی‌های مهم و اساسی آیین مقدس اسلام توجه و اهتمام جدی به مسؤولیت‌های دینی و اجتماعی است، در این آیین مقدس افراد علاوه بر خود نسبت به اطرافیان و جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند مسؤولیت و وظیفه دینی و اخلاقی دارند، به طوری که اگر نسبت به آن وظایف و مسؤولیت‌ها بی‌توجه باشند، گویی در دایره اسلام وارد نشده‌اند. 

به طور مثال در منابع روایی نقل شده است کسی که صدای یاری مسلمانی را بشنود و به یاری او نشتابد در دایره اسلام وارد نشده است. این مسأله در منابع روایی این چنین منعکس شده است:

پیامبر(ص): «مَنْ اَصْبَحَ لا یَهْتَمُّ بِاُمورِ الْمُسْلِمینَ فَلَیْسَ مَنْهُمْ وَ مَنْ سَمِعَ رَجُلاً یُنادى یا لَلْمُسْلِمینَ فَلَمْ یُجِبْهُ فَلَیْسَ بِمُسْلِمٍ»؛(۱) هر کس صبح کند و به امور مسلمانان همت نورزد، از آنان نیست و هر کس فریاد کمک‌خواهى کسى را بشنود و به کمکش نشتابد، مسلمان نیست. بعد از نقل این روایت به این نکته توجه داشته باشیم که سال‌هاست که تولیدگران اقتصادی دست یاری به سوی مصرف کنندگان داخلی دراز کرده‌اند.

تولید ملی و کارگر ایرانی نیازمند به یاری مسلمانان

یکی از وظایفی که ما مسلمانان با بی‌توجهی از کنار آن عبور کرده‌ایم و نسبت به آن هیچ‌گونه احساس وظیفه‌ای نداشته‌ایم، مسأله حمایت از تولید ملی، کار و سرمایه ایرانی است، بی‌توجهی به این موضوع باعث شده است، بسیاری از کارگران بیکار شده و خانواده‌های آن‌ها دست به گریبان زندگی فلاکت بار شوند. این در حالی است که اگر افراد جامعه به یاری و کمک کارگران ایرانی می‌شتافتند، علاوه بر پیشرفت و توسعه اقتصادی با معضلات اجتماعی که در اثر فقر و بیکاری به وجود می‌آید مواجه نمی‌شدیم.

پنج اصل قرآنی برای یاری تولید و سرمایه ملی

فرهنگ قرآن در خود آیاتی دارد که بر اساس آن می‌توان اصولی را استخراج کرد که وظیفه آحاد جامعه را در عرصه فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی روشن می‌کند. اصول قرآنی که وظیفه مؤمنان را در حمایت از تولید و رونق کار و سرمایه ملی روشن می‌کند.

۱-اصل عدم تسلط و نفوذ
بر اساس اسناد و مدارک قرآنی جامعه استکباری نباید هیچ گونه سیطره و استیلایی بر جامعه اسلامی داشته باشد. از طرفی این تسلط تنها در حوزه مباحث نظامی و فرهنگی و اجتماعی خلاصه نمی‌شود، چرا که مباحث اقتصادی که تأثیر مهمی در پویایی و پیشرفت جامعه اسلامی دارد را نیز شامل می شود.

خدای متعال در قرآن کریم می فرماید: «وَ لَنْ یَجْعَلَ اللَّهُ لِلْکافِرینَ عَلَى الْمُؤْمِنینَ سَبیلاً»؛(۲) و خداوند هرگز کافران را بر مؤمنان تسلّطى نداده است‌. تسلط و سیطره جامعه سرمایه‌داری بر نظام اسلامی نیز به شکل‌های مختلفی رخ می‌دهد. یکی از بدترین روش‌های آن عدم توجه، حمایت و یاری مردم از تولیدات داخلی است. وقتی برخی افراد تنها سودهای آنی و زودگذر دنیوی را در محاسبات اقتصادی لحاظ می‌کنند. ثمره آن چیزی جز پر شدن بازار از کالای خارجی و یا به عبارتی تسلط اقتصادی جامعه سرمایه داری بر ایران اسلامی نیست.

۲-اصل عدم تکیه و اعتماد
برخی از آیات به روشنی گویای ممنوعیت تکیه و اصل عدم اعتماد به جامعه استکباری است، اصل مهمی که در تمام عرصه‌های زندگی به خصوص در مباحث اقتصادی کارکرد دارد. خدای متعال در آیه ۱۱۳ سوره مبارکه هود می‌فرماید: «وَ لا تَرْکَنُوا إِلَى الَّذینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ وَ ما لَکُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ أَوْلِیاءَ ثُمَّ لا تُنْصَرُونَ»؛ و بر ظالمان تکیه نکنید که موجب مى‌‏شود آتش شما را فرا گیرد و در آن حال، هیچ ولى و سرپرستى جز خدا نخواهید داشت و یارى نمى‌شوید! مردمی که تمام وسایل و کالاهای زندگی آنان رنگ و بوی خارجی به خود گرفته نمی‌توانند ادعا کنند که در زندگی به اجانب تکیه نکرده اند و مورد بازخواست خدای متعال قرار نخواهند گرفت. به خصوص اگر این حمایت از اجانب موجب تقویت و پیشرفت جامعه استکباری هم شده باشد.

۳-اصل تعاون و یاری رساندن در کار نیک
خدای متعال در قرآن کریم می فرماید: «وَ تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى‏ وَ لا تَعاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدیدُ الْعِقابِ»؛(۳) و در نیکوکارى و پرهیزکاری همکارى کنید نه در گناه و تجاوز و از خداى بترسید که او به سختى عقوبت مى‌‏کند. آنچه در آیه فوق در زمینه تعاون آمده یک اصل کلى اسلامى است که سراسر مسائل اجتماعى، حقوقى، اخلاقى و سیاسى را در بر می‌گیرد، طبق این اصل مسلمانان موظفند در کارهاى نیک و تعاون همکارى کنند.(۴)

اگر یک مقدار به طور جامع و علمی در معنای آیه دقت و تأمل شود به خوبی می‌توان حمایت از کارگران ایرانی و توجه به تولیدات آنان را از جمله مصادیق نیکوکاری دانست، چرا که با این رویکرد آنان نیز از ثمره کار و تلاش خود بهره‌مند خواهند شد و نیازهای مادی آنان تأمین می شود.

موضوعی که باعث دوری جامعه از فقر خواهد شد و به تبع آثار ویرانگری که می‌تواند روی اخلاق، دین و فرهنگ داشته باشد، کاهش خواهد یافت. باری به هر جهت یاری نکردن تولید داخلی و دل خوش کردن به تولیدات جامعه سرمایه‌داری اگر موجب تقویت آنان شود، به طور قطع و یقین از جمله مصادیق یاری بر «الْإِثْمِ وَ الْعُدْوان» خواهد بود.

۴-اصل قوت و اقتدار جامعه اسلامی
خدای متعال در قرآن کریم می فرماید: «وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ»؛(۵) هر نیرویى در قدرت دارید، براى مقابله با آن‌ها (دشمنان‌)، آماده سازید!» نیرو و قدرت مورد نیاز برای پیشرفت در هر جامعه‌ای تنها منحصر در ادوات نظامی نیست، چرا که قدرتمندی به خصوص در جهان کنونی در گرو رونق اقتصادی و معیشتی و بی‌نیازی از ابرقدرت‌های جهان است. موضوعی که ارتباط مستقیمی در تقویت استقلال و پویایی هر جامعه‌ای دارد. برای دستیابی به قدرت اقتصادی منطقه حداقل باید مردم آن جامعه از تولید و سرمایه ملی خود حمایت کنند. به جای یاری کردن تولیدات خارجی به یاری تولیدگر داخلی بشتابند.

۵-اصل لزوم جهاد اقتصادی در زندگی
در فرهنگ و اندیشه اسلامی جهاد تنها منحصر در جهاد نظامی نیست. بلکه جهاد در مباحث اقتصادی را نیز شامل می‌شود، بلکه گاهی اوقات جهاد اقتصادی مقدم بر جهاد نظامی و جانی است؛ کما اینکه در آیات قرآن کریم این مسأله به صراحت بیان شده است: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ یَرْتابُوا وَ جاهَدُوا بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فی‌ سَبیلِ اللَّهِ أُولئِکَ هُمُ الصَّادِقُونَ»؛(۶) مؤمنان واقعى تنها کسانى هستند که به خدا و رسولش ایمان آورده‌اند، سپس هرگز شک و تردیدى به خود راه نداده و با اموال و جان‌هاى خود در راه خدا جهاد کرده‌اند؛ آن‌ها راستگویانند.

شتافتن به کمک تولید داخلی اگر به نیت تقویت جامعه اسلامی و برای رضای خدای متعال صورت گیرد، به طور یقین مصداق روشن جهاد اقتصادی است، چرا که در مکتب اسلام هر کار نیکی که برای رضای خدای انجام شود یکی از مصادیق بندگی و عبودیت به شمار می‌آید: «قُلْ إِنَّ صَلاتی‌ وَ نُسُکی‌ وَ مَحْیایَ وَ مَماتی‌ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ»؛(۷) بگو: نماز و تمام عبادات من، و زندگى و مرگ من، همه براى خداوند پروردگار جهانیان است.

پی‌نوشت‌ها:

۱- الکافى، ج ۲، ص ۱۶۴، ح ۵.

۲- سوره مبارکه نساء آیه ۱۴۱.

۳- سوره مبارکه مائده، آیه ۲.

۴- تفسیر نمونه، ج‏۴، ص۲۵.

۵- انفال، آیه ۶۰.

۶- حجرات، آیه ۱۵.

۷- انعام: آیه ۱۶۲.

---

منبع : فارس