چرا تعزیه هیچ‌وقت بین ایرانی‌ها از رونق نمی‌افتد؟

مرشد محسن میرزاعلی ، نقال، پرده خوان و تعزیه خوان اهل بیت از شش ماهگی به گفته خودش تعزیه را به همراه پدر و پدربزرگانش آغاز کرده است. وی از کودکی با پدرش به مجالس تعزیه خوانی می‌رفته و اینطور شده که تاکنون نیز به این عرصه فرهنگی پرداخته است و عشق به خاندان اهل بیت (ع) علی رغم همه سختی‌ها مانع از ترک این علاقه نشده است.

مرشد میرزاعلی معتقد است که همه مردم ایران زمین علاقه‌مند به تعزیه و سایر هنرهای آیینی و مذهبی است، البته به شرط اینکه شرایط و امکانات نیز برای بهتر برگزار شدن این آیین‌ها فراهم شود. وی می‌گوید که در حال حاضر یکی از نیازهای عرصه نمایش آیینی داشتن یک فضای مناسب و مکان برای هنرمندان است تا با خیال راحت به فعالیت بپردازند.

محسن میرزاعلی درباره فعالیت‌های اخیر خود در ایام محرم و آسیب‌های عرصه نمایش‌های آیینی به گفت‌وگو با فارس نشست:

جناب میرزاعلی شما فعالیت حرفه‌ای نمایشی خود را با چه گونه نمایشی آغاز کردید؟
- من همانطور که گفتم خانواده‌ام نسل در نسل در این عرصه فعالیت می کردند و پدر پدربزرگ من معین البکای تکیه دولت تهران بوده است،  بنابراین از بچگی با تعزیه، پرده خوانی و نقالی آشنا بودم و خودم هم به این عرصه علاقه‌مند شدم.

از کودکی و شش ماهگی به همراه پدرم به تعزیه می‌رفتم و نقش شبیه پوش علی اصغر(ع) و حضرت رقیه را ایفا می‌کردم.
اما شروع کارم با تعزیه بود چرا که با پدرم به تعزیه می‌رفتم و در شش ماهگی هم اولین تعزیه زندگی‌ام را با نقش شبیه علی اصغر(ع) بازی کردم و بعدها شبیه حضرت رقیه هم شدم.  البته به استثنای پدرم، اساتیدی هم داشتم مثلا نزد داود فتحعلی بیگی نقالی یاد گرفتم و همان نقالی هم شاخه‌های مختلفی داشت و مدتی هم نزد مرشد سعیدی، مرشد ولی‌الله ترابی شاهنامه کار کردم.

چطور شد شاهنامه را به هنرهای آیینی اضافه کردید؟
- پدربزرگ پدربزرگ من مرحوم اکباتانی شاهنامه را حفظ بود، اینطور بود که او انقدر شاهنامه را دوست داشت وقتی بچه‌ای در خانواده متولد می‌شد یک اسم از اسامی شاهنامه هم به استثنای اسم اصلی‌اش به او می‌داد، او کامل اسامی ایرانی را می‌شناخت. بنابراین به لحاظ خانواده مادری هم من به نقل‌های ملی علاقه‌مند شدم و در خانواده پدری هم هنرهای آیینی و مذهبی چون تعزیه و مقتل خوانی را یاد گرفتم.

خودتان هم بیشتر به نقالی علاقه‌مند بودید؟
-بهرحال نقالی هنر کاملی مناسب خانواده‌ها و جامعه است  چرا که می‌تواند انسان ساز و جامعه ساز باشد. ما هم در خانواده هر طور رفتار کنیم جامعه ما بعدها همانطور خواهد شد اگر به این هنرهای ملی و دینی اهمیت دهیم بچه‌هایمان هم یاد می‌گیرند و به این سمت می‌آیند و اینها همه مدیون خانواده است.

در ایام ماه محرم این روزهای عزیز مشغول فعالیت در چه عرصه و چه مکانی هستید؟
- در حال حاضر که در یک پروژه سنگین نمایشی در دهه اول محرم در شهر اهواز هستیم، مردمان این شهر هم چون هوایش گرم و مهربان هستند ، این پروژه در کنار کتابخانه مرکزی شهر نزدیک به رود کارون با عنوان «بین الحرمین» اجرا می‌شود. در این پروژه هم تعزیه و سایر هنرهای نمایشی و آیینی اجرا می‌شوند.

این اتفاق امسال از سوی شهرداری شهر اهواز رقم خورده است و فضای نمایشی خوبی را حداقل با دو ـ سه هزار نفر تماشاگر و بعضا من شنیده‌ام تا بیست هزار نفر رقم زده است. این مراسم با زیارت عاشورآ، سخنرانی و مداحی آغاز می‌شود و با تعزیه ختم می‌شود.

تعزیه در جنوب کشور با دیگر مکان‌ها متفاوت است، در آنجا حتی یک «واو» هم از مقتل جابه جا نمی‌شود.
البته تعزیه‌ای که در این فضا خوانده می‌شود با تعزیه‌های مرسوم ما در تهران متفاوت است، حتی یک «واو» هم از مقتل جابه جا نمی‌شود در حالیکه ما در تهران گاها شاهدیم که اضافاتی در تعزیه دیده می‌شود. بخش اعظم این تعزیه یا نمایش با روایتگری یک مرشد و نقال که البته به عهده من است، انجام می‌شود و بقیه هم شرح ما وقع رخدادهای تاریخی و دینی است.

تمام این بخش‌هابا وقایع نو و جدید چون المان‌های آیینی، ورود و خروج، حضور نقال در لابه لای بخش‌های مختلف واقعه و اتصال اتفاقات به هم توسط راوی و نقال صورت می‌گیرد.

پس کار سنگینی را در اهواز برعهده گرفته‌اید، خودتان اهل  جنوب کشور هستید؟
- خیر من اصالتا تهرانی هستم هر چند فرقی هم نمی‌کند همه برای ایران هستیم، اما بهرحال اینجا کار سنگینی هم روایت‌گری و هم نقالی و بخشی مداحی و روضیه خوانی و مقتل خوانی را برعهده دارم. خوشبختانه لطف خدا شامل حال ما شده و با افتخار در دو ساعت بیست و و بیست و چهار شب به اجرا می‌رویم.

چرا در بین همه آیین‌های نمایشی تعزیه جایگاه متفاوت تری نسبت به سایر آیین‌ها دارد؟ آیا این حرف درست است و اگر اینطور است علتش چیست؟
-ابتدا به این نکته اشاره کنم که در اجرای نمایش‌های آیینی، مکان خیلی اهمیت دارد ، البته اینطور نبوده که از گذشته فقط محرم و صفر زمان برپایی نمایش‌های آیینی و نقالی بوده باشد الان هم در خیلی شهرها و روستا هنوز تعزیه و نقالی در همه ایام سال و به لطف ائمه (ع) اجرا می‌شود. اما درباره پرسش شما باید بگویم که چون مکان روضه و تعزیه از قدیم پررنگ تر بوده مردم هم بیشتر برای آن جمع می‌شدند.

ما دراین سال‌ها یک اتاق فکر و یک مکان برای اجراهای نمایشی مذهبی و آیینی ایجاد نکردیم که هنرمندان با خیال راحت در آنجا حضور داشته باشند و مردم نیز آن مکان را بشناسند
متأسفانه ما هنوز در این سال‌ها اتاق فکر مشخصی برای مجموعه هنرهای نمایشی آیینی نداریم، جایی که بنشینیم و درباره مسائل مختلفمان صحبت کنیم. نقالی‌ها اگر در قهوه خانه برگزار می‌شوند نهایتا صد نفر در آنجا جمع می‌شوند یا روضه‌ها در منازل نهایت صد نفر در آنها حضور دارند، اینها همه پتانسیل چهار یا پنج هزار نفری دارند و همه اینها بستگی به این دارد که مکان مشخصی وجود داشته باشد.

در نهایت من اعتقاد دارم که بین همه هنرهای آیینی ، همه آنها به نوبه خود جذابیت دارند.

شما امسال هم چون سال‌های قبل در پیاده روی تئاتر اربعین حضور دارید؟
- بله خوشبختانه دوستان ما در همایش پیاده روی اربعین و کوروش زارعی برنامه‌ها را شروع کرده‌اند، امسال البته اهوازی‌ها متولی این همایش هستند و من هم باز مثل هر سال یکی از خدمتگذاران برای تعزیه و سایر نمایش‌ها در مسیر پیاده روی هستم.

ما فعالیت‌هایمان را از لب مرز ایران و عراق ، شلمچه، چذابه تا نجف و مسیر نجف تا کربلا شروع می‌کنیم. علاوه بر این هم یک سری فعالیت‌های جداگانه گروهی هم در این ایام به لحاظ نمایشی داریم. یک مکان ثابت هم امسال به نام خدام العباس که از خادمان قمر بنی هاشم (ع) است، برای تعزیه، مقتل خوانی به زبان‌های عربی، فارسی و انگلیسی خواهیم داشت.

بین همه مقاتل و تعزیه‌هایی که برای امام حسین و یارانش خوانده‌اید کدام را بیشتر دوست دارید و مردم از کدام بیشتر استقبال می‌کنند؟
-سؤال خیلی سختی است چون کسانی که تشنه هستند مشخص است که آب را دوست دارند ولی وقتی خیلی عطش داشته باشند، آب هم نباشد چای یا هر چیز دیگری می‌تواند خوب باشد و از آن استقبال می‌کنند. مردم ما تشنه امام حسین(ع) و معارف علوی هستند کسانی هم که در این ایام با دستگاه امام حسین(ع)  با مردم ارتباط دارند، از تعزیه گرفته تا سایر هنرهای آیینی مردم کارشان را دوست دارند.

بنابراین چه تازه داماد نصرانی باشد که جانبازی امام حسن(ع) می‌کند و چه داستان زهیر و بریز، حر، علی اکبر و قاسم(ع) هر کدام همه آخرش به عشق امام حسین(ع) ختم می‌شود اما آنچه سیرابمان می‌کند خود امام حسین(ع) است که از همه نظر زیباتر و خواستنی‌تر است.

مردم ما تشنه امام حسین(ع) و معارف علوی هستند کسانی هم که در این ایام با دستگاه امام  حسین(ع)  با مردم ارتباط دارند، از تعزیه گرفته تا سایر هنرهای آیینی مردم کارشان را دوست دارند
در کنار همه اینها من تعزیه و نقالی حضرت رقیه را خیلی دوست دارم و به ایشان ارادت ویژه‌ای دارم، بارها شده به سختی نقل یا تعزیه مجالس او را اجرا کرده‌ام اما به عشقشان این کار را انجام داده‌ام.

در عرصه هنرهای نمایش آیینی چه آسیبی بیش از همه باعث نگرانی است؟
- خوشبختانه از سوی مردم که به این هنرها هیچ آسیبی وارد نشده چون مردم همیشه میراث دار و حافظ آن بودند، سوای آن هم اینکه بخشی از این هنرها متعلق به اهل بیت(ع) است و خود خداوند نگه دارشان محسوب می‌شود.

هزار و اندی سال از شهادت امام حسین(ع) گذشته اما مزارش هنوز سرجا است و در طول تاریخ شاهد بودیم که بارها خواستند آن را خراب کنند و حتی به توپ هم بسته شد ، یا اینکه جایی دست حضرت ابوالفضل (ع) قطع شد هنوز مردم آنجا را می‌شناسند و زیارت می‌کنند همه اینها توسط خداوند حفظ می‌شود.

بخشی از هنرهای آیینی ما مرتبط به حق و حقیقت و راستی است و خداوند به آن نظر دارد و همه مردم عزیز هم در حفظ آن کوشا هستند، اما متأسفانه بخشی که به مسئولان مرتبط است ما در جاهایی کم کاری می‌بینیم. حتی از سوی کسانی که داعیه دار حفظ هنرهای نمایشی و میراث کهن ما هستند چرا که با رفتارهای غلط و مدیریت نادرست بدانها آسیب زدند و این هنر را در جاهایی با عناوینی که به کسانی که اهل فن نیستند، می‌دهند آن را به ابتذال کشانده‌اند.

عده‌ای از مسئولان با رفتارهای غلط و مدیریت نادرست به تعزیه و هنرهای نمایشی مذهبی ما آسیب زده‌اند
علاوه بر این باز هم باید تأکید کنم که داشتن مکانی خاص برای هنرهای نمایشی آیینی دغدغه و آرزوی ما است، من همیشه گفته‌ام که ما مکانی مثل تکیه دولت تهران کم با همان وسعت کم داریم که هم درآن نقالی کنیم و به دیگر هنرها بپردازیم و هم پاتوقی برای هنرمندان محسوب شود.

امروزه ما برای تئاتر و نمایش‌های تخت حوضی و حتی سیاه بازی کمه کم یک سنگلج داریم ، برای نمایش‌های عروسکی یک خانه عروسک داریم اما جامعه‌ای که شیعه علوی و جمهوری اسلامی و از طرفداران و مدیران امیرالمومنین(ع) است، نیاز به یک مکانی برای تعزیه و نقالی مذهبی دارد.

متأسفانه گاهی شاهدیم که مدیران مانع برخی فعالیت‌ها برای رشد و تعالی هنر نقالی می‌شوند. ما در دفتر تعزیه وهنرهای نمایش آیینی حوزه هنری با حضور دلسوزانی چون کوروش زارعی و آقای مؤمنی شریف که ریاست حوزه را برعهده دارند، خیلی کارها انجام داده‌ایم ولی خب بخش اعظم کار ما مربوط به بودجه می‌شود که متأسفانه مشکل زیاد دارد.

بحث ایجاد خانه نقالی از سوی سازمان فرهنگی هنری شهرداری به کجا رسید؟
- یک قولی آقای اوحدی رئیس سازمان فرهنگی هنری شهرداری به ما داده بودند که خانه نقالان را ایجاد کنند، فعلا این قضیه به جایی نرسید. امیدوارم یک روز به ما زنگ بزنند و بگویند که برویم در این رابطه صحبت کنیم. البته امیدوارم این هم به دیگر کارها نیافتد که مکانی ایجاد شود و بدون حضور پیشکسوتان این عرصه مسئولی برای آن بگذارند که بی ارتباط با بخش نقالی و تعزیه باشد و به درد بقای هنر نخورد.

نکته پایانی؟
- در نهایت هم امیدوارم مردمی که این متن و مصاحبه را می‌خوانند ما را دعا کنند تا بتوانیم در این مسیر با همه موانع و سدهایی که وجود دارد به راهمان ادامه دهیم. از مسئولان هم می‌خواهم که اگر باری از ما در عرصه نمایش‌های مذهبی ، تعزیه، نقالی، پرده خوانی و ... برنمی‌دارند، حداقل بار بر آن اضافه نکنند. هنر نمایش‌های آیینی پتانسیل بالایی برای انسان سازی دارند و ابزاری برای رشد و تکامل انسان به حساب می‌آیند، این روزها جوانان زیادی از دختر و پسر به این عرصه پیوسته‌اند که مایه مسرت است و امیدواریم روزبه روز نیز این ظرفیت‌ها بیشتر شود.

---

منبع: خبرگزاری فارس