چگونه عقد اخوت ببندیم؟

من و دوستم تصمیم گرفته‌ایم که باهم عهد برادری ببندیم. چگونه باید اقدام کنیم و در صورت بستن این عهد چه حقی بر گردن یکدیگر خواهیم داشت؟
اخوت اسلامی از جمله برنامه‌های اجتماعی بنیادین آیین مقدس اسلام است كه در آغاز بعثت رسول خدا (ص) ارزش آن مطرح‌ شده و قرآن روی آن تاكید كرده و فرموده است: «إنما المومنون إخوة»؛ یعنی مسلمانان باید تنها در چهارچوب برادری به سر برند.
ابوبصیر از امام صادق (ع) روایت می‌كند كه فرمود: «مؤمنان با یكدیگر برادرند، بسان یک بدن، كه اگر عضوی بدرد آید، سایر اعضا احساس درد كنند.» و باز از آن حضرت نقل‌ شده كه مسلمان برادر مسلمان است. او چشم و آینه راهنمای برادر خویش است. به وی ستم نكند و فریبش ندهد و به او خیانت روا ندارد و به او دروغ نگوید و غیبت او را روا نشمارد و ...
این اخوت دینی به معنای عام كلمه است كه به‌ مجرد ایمان حاصل می‌شود؛ اما اسلام برادری دیگری را نیز در قالب قانون خاص پی‌ریزی كرده است؛ و شخص پیامبر اكرم (ص) در طول حیات مبارک خود دو بار این امر را طی مراسمی به‌ صورت «عقد و پیمان» میان یاران خویش برگزار نمود. یک‌ بار در مكه میان خود و علی بن ابی‌طالب (ع) و بین حمزه و زید بن حارثه و بین ابوبكر و عمر و بین عثمان و عبدالرحمن بن عوف و …؛ و بار دوم در سال اول هجرت در شهر مدینه، میان مهاجرین و انصار، كه به نقلی به‌ موجب آن 45 تن از مهاجرین با 45 تن از انصار ـ و به قولی بیشتر ـ عقد اخوت بستند تا در احقاق حق یكدیگر هم‌داستان و در شئون زندگی هم درد و حتی پس از مرگ وارث یكدیگر باشند. به این عقد اخوت می‌گویند.

البته به‌ موجب آیه ارث كه بعد از جنگ بدر نازل شد، حق وراثت از میان برادران عقدی نسخ شد. در این باره هم به نقل ابن هشام و اكثر مورخین سنی و شیعه پیامبر عقد برادری خود را با علی (ع) منعقد ساخت. عقد اخوت صیغه‌ای مخصوص دارد و به‌موجب آن دعای خیر و عیادت و صله یكدیگر و همچنین شفاعت در آخرت را بر خود وظیفه می‌کنند؛ و همان‌گونه كه در متن صیغه عقد برادری آمده است، اقتضای این برادری شریک ساختن طرف دیگر در دعا، زیارت و شفاعت است؛ یعنی اگر دعا نمود، به برادر خویش نیز دعا كند و اگر به زیارت اولیای خدا مانند پیامبر (ص) و ائمه (ع) نائل شد، از جانب او نیز زیارت كند؛ همچنین در قیامت اگر حق شفاعتی نصیب او گردید، از وی شفاعت نماید.

در مورد غیبت نیز از غیبت او دوری كند و كسی را نیز كه غیبت برادرش را می‌کند از این كار نهی نماید و اگر اثر نكرد لااقل در مجلس غیبت ننشیند. انعقاد عقد اخوت بهتر است كه در روز عید غدیر، هجدهم ذی‌حجه واقع شود، همان روزی كه عقد اخوت مهاجرین و انصار منعقد شد.

بستن عقد اخوت یا برادری

دو برادر یا دو خواهر دست راست خود را به هم می‌دهند و یکی از آنان صیغه عقد اُخُوَت را می‌خواند و دیگری مفاد آن را قبول می‌کند.

متن عربی صیغه عقد اخوت

«واخَیْتُکَ فِی اللَّهِ وَ صَافَیْتُکَ فِی اللَّهِ وَ صَافَحْتُکَ فِی اللَّهِ وَ عَاهَدْتُ اللَّهَ وَ مَلَائِکَتَهُ وَ کُتُبَهُ وَ رُسُلَهُ وَ أَنْبِیَاءَهُ وَ الْأَئِمَّه الْمَعْصُومِینَ (ع) عَلَى أَنِّی إِنْ کُنْتُ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّه وَ الشَّفَاعَه وَ أُذِنَ لِی بِأَنْ أَدْخُلَ الْجَنَّه لَا أَدْخُلُهَا إِلَّا وَ أَنْتَ مَعِی»
سپس طرف دیگر در جواب او می‌گوید: «قَبِلْتُ»
دوباره نفر اول می‌گوید : «أَسْقَطْتُ عَنْکَ جَمِیعَ حُقُوقِ الْأُخُوَّةِ مَا خَلَا الشَّفَاعَةَ وَ الدُّعَاءَ وَ الزِّیَارَة» 
ترجمه: نفر اول می‌گوید: «به خاطر خدا با تو برادری و صفا(یکرنگی) می‌ورزم به خاطر خدا دستم را در دستت قرار می‌دهم؛ و در پیشگاه خدا و فرشتگان و کتاب‌ها و فرستادگان او عهد می‌کنم که اگر از اهل بهشت و شفاعت باشم و اجازه ورود در بهشت را یابم، بدون تو وارد بهشت نشوم».
سپس نفر دوم می‌گوید: «قبول کردم». 
باز برادر اول می‌گوید «تمام حقوق برادری به جز حق شفاعت و دعا و دید و بازدید را از تو ساقط کردم».
بدین ترتیب این دو نفر با هم برادر ایمانی یا خواهر ایمانی می‌شوند. عهد اخوت باطل شدنی نیست و دعای محض بوده و موجب هیچ نسبتی نمی‌شود.

 30 حقی که برای برادر دینی نسبت به برادر دیگر 

این‌ها بدون عقد اخوت هم هست، اما با وجود عقد اخوت مورد تأكید و مؤاخذه بیشتری خواهد بود:
1. لغزش و خطای او را ببخشد و نادیده بگیرد.
2. بر گریه او ترحّم نماید.
3. زشتی‌های او را بپوشاند.
4. از لغزش او صرف‌نظر كند.
5. معذرت او را بپذیرد.
6. غیبت او را رد كند.
7. پیوسته برای او خیرخواهی كند.
8. دوستی خالص و مودّت او را حفظ كند.
9. حقوق او را رعایت كند.
10. در بیماری از او عیادت كند.
11. به جنازه او حاضر شود.
12. دعوت او را اجابت كند.
13. هدیه او را بپذیرد.
14. صله و احسان او را تلافی كند.
15. نعمت او را شكرگزاری و قدردانی كند.
16. یاری او را قبول و قدردانی كند.
17. ناموس و همسر او را حفظ كند.
18. حاجت او را برآورد.
19. در رسیدن او به مطلوبش بكوشد.
20. هنگام عطسه به او الحمدالله رب‌العالمین بگوید.
21. او را به گمشده‌اش راهنمایی كند.
22. سلام او را پاسخ دهد.
23. با خوش‌زبانی با او سخن بگوید.
24. انعام و احسان او را به نیكویی بپذیرد.
25. قسم او را تصدیق كند.
26. با دوستان او دوستی كند و با او دشمنی نكند.
27. او را یاری كند، چه ظالم باشد و چه مظلوم؛ اما یاری او هنگامی‌که ظالم است به این است كه او را از ظلمش بازدارد و هنگامی‌که مظلوم است به این‌که او را درگرفتن حقش یاری دهد.
28. او را وانگذارد و رها نكند و خوار و ذلیل نگرداند.
29. هر چه از خیرات و خوبی‌ها برای خود دوست دارد، برای او نیز دوست بدارد.
30. هر چه برای خود نمی‌پسندد برای او نیز نپسندد.
(ر.ک. به: شذرات المعارف، آیت الله محمدعلی شاه آبادی، ص 48 ـ 47)

---

منبع: مرکز مشاوره تبیان