انواع روش اسکن قلب برای تشخیص بیماری های قلبی عروقی

به نقل متخصص قلب دکتر عسگرپور به طور میانگین ​​قلب یک انسان ۱۱۵۲۰۰ بار در روز و یا ۴۲۰۴۸۰۰۰  بار در سال می‌تپد. از همین رو بایستی بخوبی از این عضله شگفت‌انگیز مراقبت‌کرد. بطن‌ها، دریچه‌ها، رگ‌ها و شریان‌ها همگی تحت سلطه قلب هستند. قلب سیستم پیچیده‌ای است که خون را در اطراف بدن پمپاژ می‌کند، اکسیژن و مواد مغذی مورد نیاز بدن را فراهم‌می‌کند و از شر مواد بدردنخور خلاص‌می‌شود.

اما گاهی ممکن‌است که چنین سیستم پیچیده دچار مشکل شود و متاسفانه ممکن‌است که همیشه از بروز مشکلات قلبی مطلع‌نباشید چرا که لزوما تمامی بیماری‌های قلبی علائم و نشانه‌هایی به همراه ندارند.

انواع اسکن‌های قلب

عکسبرداری از قفسه سینه به کمک اشعه ایکس
عکیبرداری با اشعه ایکس یکی از اسکن‌های پزشکی رایج برای عکسبرداری از اندام‌ها، بافت‌ها و استخوان است. اشعه‌های ایکس فوتون‌هایی با انرژی بالا هستند (نور از فوتون‌های کم انرژی تشکیل شده است) که تا حدودی توسط استخوان‌های بدن و بافت نرم جذب‌می‌شوند و سایه‌ها و خطوط قلب، ریه و استخوان را تشکیل‌می‌دهند.

علاوه بر اسکن قلب، می‌توان از عکسبرداری قفسه سینه نیز جهت بررسی بیماری‌های جدی دیگری همچون پنومونی، آمفیزم و سرطان ریه استفاده‌کرد. ممکن‌است که در صورت بروز یکی از موارد زیر پزشک عکسبرداری به کمک اشعه ایکس را تجویزکند:
·بروز سانحه تصادف یا وارد آمدن آسیب به قفسه سینه
·داشتن درد قفسه سینه، تنگی نفس یا سرفه مداوم

اگرچه ممکن‌است که این فرآیند در ظاهر اندکی ترسناک باشد اما واقعیت این است که عکسبرداری با اشعه ایکس یک آزمایش سریع و ساده است که تنها بدن شما را در معرض مقدار اندکی از تابش پرتو قرارمی‌دهد. برای آماده‌شدن جهت انجام این آزمایش نیاز به انجام هیچ کاری نیست. پزشك به شما یک دست لباس مخصوص می‌دهد تا بپوشید. نکته مهم این است که باید قبل از شروع عکسبرداری تمامی جواهرآلات، عینك یا لوازم اضافی را درآورید. در صورتی که در بدن خود هر گونه ایمپلنت فلزی مانند ضربان ساز  دارید و یا باردار هستید و یا احتمال‌می‌دهید که باردار هستید حتما این موضوع را قبل از شروع عکسبرداری به اطلاع پزشک معالج برسانید.  

گرفتن نوار قلب (ECG) با ۱۲ لید

گرفتن نوار قلب با ۱۲ لید یکی دیگر از آزمایش‌های سریع و بدون درد است. از الکتروکاردیوگرافی برای ارزیابی مدار الکتریکی قلب استفاده‌می‌شود. عضلات ضخیم‌شده قلب، حمله قلبی و ریتم نامنظم قلب به عنوان تغییرات غیرعادی در ECG نشان داده می‌شود. پزشک ۱۰ عدد الکترود را به قفسه سینه، بازو و پاهای شما متصل‌می‌کند تا ۱۲ دیدگاه متفاوت از فعالیت الکترونیکی قلب را بدست‌آورد. معمولا در ابتدا فرد "در حالت استراحت" قرارگرفته و این آزمایش انجام‌می‌شود (بنابراین در این مرحله فرد دراز خواهید کشید) اما ممکن‌است که پزشک بخواهد چگونگی مقابله قلب با استرس را نیز بررسی‌کند ( به کمک تمرین بر روی تردمیل و یا مصرف دارو)

در صورت بروز یکی از موارد زیر ممکن‌است که پزشک الکتروکاردیوگرافی لید ۱۲ را تجویزکند:

·فرد فشار خون بالا داشته باشد و احتمال بدهد که وی فشار خون بالا دارد.
·فرد دچار درد در قفسه سینه، تنگی نفس یا تشنگی شده باشد.
·فرد در معرض خطر بیماری قلبی باشد (مثلا در شرایطی که فرد سابقه خانوادگی بیماری قلبی داشته باشد و یا فرد دیابت دارد) (برگرفته از سایت دکتر منشادی فوق تخصص غدد)
·فرد قبلا سابقه بیهوشی ناگهانی و تشنج داشته است.

برای آماده شدن جهت انجام گرفتن نوار قلب ۱۲ لید نیز مانند عکسبرداری با اشعه ایکس، نیازی به انجام کارهای زیاد نیست. فقط این نکته را به یاد داشته باشید که در روز انجام آزمایش از مالیدن کرم‌های چرب یا لوسیون‌های پوستی اجتناب‌کنید تا پزشک بتواند به راحتی الکترودها را به بدن شما وصل‌کند. گاهی ممکن‌است که لازم باشد تا پزشک موهای بخشی از قفسه سینه شما را بتراشد تا الکترودها را به درستی به آن قسمت بچسبند. کل این آزمایش بیش از ۱۰ دقیقه طول‌نمی‌کشد. پس از آن، پزشک معالج ECG را مورد بازبینی قرارمی‌دهد تا مبادا هرگونه فعالیت الکتریکی غیر معمولی در ریتم  ضربان قلب فرد وجود داشته باشد.

اکوکاردیوگرام

در اکوکاردیوگرام از امواج صوتی با فرکانس بالا (اولتراسوند) برای تهیه تصاویری از قلب استفاده‌می‌شود. این امر پزشک را قادر می‌سازد تا عملکرد و ساختار قلب را ارزیابی کند. درد قفسه سینه، تنگی نفس، انباشت مایع و یا سایر شرایط باعث لخته‌شدن خون در ریه شده و ممکن‌است نیاز به انجام اکوکاردیوگرام باشد. از این طریق پزشک متخصص قلب و عروق می‌تواند علت و پیامدهای بیماری را تعیین‌کرده و درمان مناسب را تجویزکند. معمولا از اکوکاردیوگرام پس از حمله قلبی استفاده‌می‌شود.

در صورت بروز یکی از موارد ممکن‌است که پزشک انجام اکوکاردیوگرام را تجویزکند:
·پزشک احتمال‌می‌دهد که فرد از بیماری‌های قلبی مانند نارسایی قلبی، اختلال در دریچه قلب یا حمله قلبی رنج می‌برید.
·در مواردی که پزشک احتمال می‌دهد که نوزاد تازه به دنیا آمده دچار نقص قلبی باشد.

انواع اکوکاردیوگرام  

انواع مختلفی از اکوکاردیوگرام وجود دارد، از جمله:
·ترانس توراسیک – در این نوع اکوکاردیوگرام پزشک دستگاه سونوگرافی را بر روی قفسه سینه بیمار قرار می‌دهد.
· قلب جنین – پزشک دستگاه سونوگرافی را بر روی شکم فرد قرار می‌دهد تا مشکلات قلبی را در جنین بررسی‌کند.
·اکوکاردیوگرافی از راه مری – در این نوع از اکوکاردیوگرافی پزشک دستگاه سونوگرافی را وارد گلو و مری می‌کند. برای انجام این نوع از اکوکاردیوگرافی نیاز به استفاده از بی‌حس‌کننده‌ها و نظارت قلب است.

·اکوکاردیوگرافی ۳ بعدی - برخی از دستگاههای ترانس توراسیک و اکوکاردیوگرافی از راه مری قادر به تولید تصاویر سه بعدی از قلب بیمار هستند. استفاده از اکوکاردیوگرافی ۳ بعدی قبل از عمل جراحی قلب ضروری است یا جهت ارزیابی نقایص قلب نوزادان می‌تواند مفید باشد.

·اکوکاردیوگرافی استرس – این اکوکاردیوگرافی شبیه به اکوکاردیوگرافی ترانس توراسیک است با این تفاوت که در آن پزشک زمانی که قلب بیمار به اندازه کافی تحت فشار است (مثلا پس از دویدن بر روی تردمیل یا مصرف داروهای خاص) از آن اسکن می‌گیرد. این نوع از اسکن قلب نسبت به اسکن ECG‌ به هنگام دویدن بر روی تردمیل از حساسیت و دقت بیشتری برخوردار است و ویژگی منحصر بفرد آن شناسایی مشکلات جانبی همچون اختلال در عملکرد دریچه قلب به هنگام استرس است. 

بر خلاف عکسبرداری با اشعه ایکس، در اکوکاردیوگرام از تابش پرتو استفاده‌نمی‌شود. معمولا اسکن‌های قلب کاملا بی‌خطر و ایمن هستند. ضمنا لازم نیست که برای آماده شدن جهت گرفتن اسکن قلب کارهای خاصی انجام‌دهید مگر اینکه پزشک بخواهد از بدن بیمار اکوکاردیوگرام از راه مری را انجام‌دهد که در این صورت ممکن‌است لازم باشد چند ساعت قبل از انجام آزمایش از خوردن غذا اجتناب‌کنید. همچنین ممکن‌است بعد از اکوکاردیوگرافی از راه مری اندکی در قسمت گلو احساس درد داشته باشید.

پس از انجام اکوی قلب، پزشک نتایج را بررسی‌کرده و در صورت مشاهده علائمی ناشی از آسیب قلبی، نقص قلب یا مشکلات مربوط به دریچه قلب درمان مناسب را برای بیمار تجویزمی‌کند.

سی تی اسکن

در سی تی اسکن‌ برای تهیه تصاویر ۳ بعدی از بدن بیمار از اطلاعاتی از سریعی که از اشعه‌های چندگانه بدست‌آمده‌اند، استفاده‌می‌شود. سی‌تی آنژیوگرافی قلب تنها یکی از انواع مختلف سی‌تی اسکن‌ها جهت بررسی مشکلات قلبی است. سایر سی‌تی اسکن‌های قلب شامل موارد زیر می‌شوند:

انجام سی‌تی اسکن سریع و آسان است و نیازی به آماده‌سازی خاصی ندارد. از سی‌تی اسکن قلب برای بررسی پلاکت‌های "سخت" (تجمع کلسیم و کلسترول) که ممکن‌است باعث ایجاد شکستگی و لخته‌خون و نهایتا انسداد سرخرگ‌ها شود، استفاده‌می‌شود. اگر چنانچه فرد در معرض خطر ابتلا به حمله قلبی باشد می‌توان از این آزمایش جهت ارزیابی این خطر استفاده‌می‌کند. ممکن‌است که پزشک بر اساس نتایج سی‌تی‌ اسکن انجام آزمایشی با جزئیات بیشتر و دقیق‌تر را تجویزکند و یا به بیمار توصیه‌کند که در سبک زندگی خود (مانند مصرف دارو، رژیم غذایی و ورزش) تغییراتی ایجاد‌کند.

چرا بیماران از سی‌ تی اسکن با آشکارسازهای چند ردیفی (MDCT) استفاده‌می‌کنند؟
زمانی که سایر تست‌های پزشکی از قبیل عکسبرداری با اشعه ایکس، الکتروکاردیوگرام، اکوکادیوگرام و یا آزمایش‌های استرس اطلاعاتی کافی در مورد قلب بیمار به پزشک ندهد ممکن‌است که وی انجام سی‌تی‌اسکن با آشکارسازهای چند ردیفی یا ام‌دی‌سی‌تی را تجویزکند.

پزشک به کمک MDCTمی‌تواند اطلاعات کافی در زمینه‌های زیر بدست آورد:
·ساختار قلب بیمار و میزان کارآمدی قلب در پمپاژ خون
·اسکار عضله قلب بر اثر حمله قلبی
·مایع در کیسه پریکاردیال که سطح قلب را پوشش می‌دهد
·میزان تجمع پلاکت‌ها و تنگی عروق کرونری
·هر چیز غیر طبیعی در شاهرگ‌های خروجی از قلب
·خطر ابتلا به حمله قلبی

در طول انجام  توموگرافی کامپیوتری شعاع الکترونی ( EBCT ) چه اتفاقی رخ می‌دهد ؟
این آزمایش در بیمارستان‌ها و یا کلینیک‌های مخصوص توسط تکنسین‌ها بصورت سرپایی انجام‌می‌شود.
·در طول آزمایش، فرد روی میزی متصل به اسکنر MDCT درازمی‌کشید.
· الکترودهایی به قفسه سینه بیمار  وصل می‌شود تا ضربان قلب وی ارزیابی گردد. همچنین استفاده از الکتروکاردیوگرام نیز برای کمک به تصویر برداری بهتر از طریق کامپیوتر متصل به سی تی اسکن مورد نیاز است.
·هنگامی که فرد آماده شدد تخت به آرامی وارد دستگاه می‌شود. قوس اسکنر دراطراف بیمار قرار می‌گیرد اما با بدن وی تماس پیدا نخواهد کرد. انجام این آزمایش بدون درد است.
·اگر از ماده حاجب در این آزمایش استفاده شود پزشک معالج آن را از طریق سیاهرگ وارد رگ دست بیمار می‌‌کند.
·متصدی دستگاه، از طریق پنجره‌ای به دقت شما را زیر نظر می‌گیرد. شما می‌توانید با وی از طریق یک کانال دوطرفه صحبت کنید.
·تکنسین دستگاه از شما خواهد خواست که برای چند لحظه کوتاه نفس خود را حبس‌کنید.
·فرآیند تصویر برداری‌ام دی سی تی چیزی بین ۵ تا ۱۰ دقیقه طول خواهد کشید.

سی‌تی آنژیوگرافی قلب

سی‌تی آنژیوگرافی قلب یک آزمایش مخصوص با اشعه ایکس است که وضعیت انسداد مسیرهای منتهی به  قلب را بررسی‌می‌کند. پزشک ماده حاجب را از طریق یکی از رگ‌های دست یا بازو به داخل شریان‌های شما تزریق می‌کند و تا به کمک این ماده بتواند تصاویر بهتری از مسیرهای مسدود بدست‌آورد.

گاهی ممکن‌است که به دلیل بروز یکی از مشکلات زیر پزشک انجام سی‌تی‌ آنژیوگرافی قلب را برای بیمار تجویزکند:
·درد یا ناراحتی بی‌دلیل در قفسه سینه
·فشار خون بالا و غیرمعمول و یا وجود علائمی که نشان‌‌دهنده پارگی در شریان‌های اصلی است.
·میزان بالای کلسیم غیرطبیعی در سی‌تی قلب
·لب مرزبودن نتایج آزمایش استرس.

پزشک همچنین الکترودهایی را بر روی سینه بیمار  قرار می‌دهد تا فعالیت الکتریکی قلب بیمار را کنترل‌کند. بایستی در حین تصویربرداری تکان‌نخورید و نفس خود را به مدت ۱ الی ۲ ثانیه در سینه حبس‌کنید. همچنین چندین اسکن اولیه نیز جهت کمک به پزشک معالج در برنامه‌ریزی اسکن نهایی صورت خواهد گرفت.

معمولا پزشک به شما توصیه می‌کند که چنانچه به ماده حاجب آلرژی دارید حداقل به مدت ۴ ساعت قبل از انجام آزمایش از خوردن و نوشیدن بپرهیزید. پس از اتمام آزمایش سی‌تی آنژیوگرافی قلب پزشک از شما می‌خواهد تا به منظور پاک‌کردن ماده حاجب از داخل بدنتان آب بنوشید. با تمام‌شدن آزمایش می‌توانید فعالیت‌های عادی خود را از سر بگیرید. اگر چنانچه باردار هستید و احتمالا می‌دهید که باردار هستید  حتما این موضوع را به اطلاع پزشک یا متخصص رادیوگرافی برسانید.

تصویربرداری رزونانس مغناطیسی یا ام‌ آر‌ آی

در این اسکن از یک میدان مغناطیسی برای تولید تصاویر دقیق از قلب و عروق خونی استفاده‌می‌‌شود. استفاده از ام آر آی برای کسب اطلاعات مربوط به قلب بیمارانی که توانایی انجام ورزش‌های  ECG را ندارند بسیار مفید است و یا در مواردی استفاده از آزمایش ECG بی‌نتیجه بود می‌توان از این اسکن قلب استفاده‌کرد.

برای انجام MRI معمولا فرد باید بر روی یک تخت در درون یک سیلندر فلزی بزرگ دراز بکشد. پس از آنکه بیمار بر روی تخت قرارگرفت، تخت به سمت جلو و عقب به داخل سیلندر حرکت‌می‌کند و از بدن بیمار تصویربرداری می‌شود. بیمار در طول اسکن می‌تواند به موسیقی‌ای که پخش‌می‌شود، گوش‌دهد و همچنین می‌تواند حرف‌های متخصص رادیوگرافی (مسئول دستگاه ) که با وی حرف‌می‌زند را بشنود.

اسکن تالیوم (اسکن پرفیوژن میوکارد)

این اسکن وضعیت خونرسانی به عضله میوکارد قلب از طریق عروق کرونر را نشان‌می‌دهد.

برای انجام این اسکن، مقدار کمی تالیوم (مواد رادیواکتیو) به داخل یکی از رگ‌ها تزریق می‌شود و دوربین خاصی در اطراف بدن بیمار حرکت‌می‌کند. از آنجایی که اگر در قسمتی از بدن خونرسانی بصورت ضعیف انجام‌می‌شود سرعت حرکت تالیوم در آنجا کم می‌شود لذا می‌توان به کمک تصاویر بدست‌آمده از طریق این اسکن وضعیت خونرسانی به قلب را مورد بررسی قرار داد.

اسکن می‌تواند وضعیت جذب تالیوم توسط عضله قلب در شرایطی مانند ورزش‌کردن و یا تزریق یک ماده محرک که قلب تحت فشار است را مقایسه‌کند. در مواردی که نمی‌توان از آزمایش‌های ورزشی استفاده کرد و یا زمانی که نیاز به اطلاعات خاصی در مورد عضله قلب بیمار  وجود دارد و نمی‌توان از طریق آزمایش قلب بیمار به هنگام دویدن بر روی تردمیل به این اطلاعات دست‌یافت انجام اسکن تالیوم می‌توان بسیار مفید و راه‌گشا باشد.