نویسنده ای که حافظ را بهتر از سعدی می داند

بدون شک در دنیای مدرن ارتباطات نقش ادبیات هنوز هم غیرقابل‌انکار است. زیرا ادبیات می‌تواند فرهنگ، تاریخ و حتی جغرافیای یک ‏سرزمین را به دیگران معرفی و به عبارتی جهانی کند. اما برای فهم ادبیات یک کشور نیاز است زبان آن سرزمین را درک کنیم و ‏این‌گونه است که نقش پراهمیت مترجمان موردتوجه قرار می‌گیرد. مترجمانی که باید تاریخ، فرهنگ و ادبیات یک کشور را به‌طور عمیق ‏درک کرده باشند تا بتوانند پای در دنیای ترجمه بگذارند. پروفسور «مهمت کانار» مترجم و نویسنده سرشناس ترکیه‌ای که سال‌های ‏طولانی را برای مطالعه زبان و ادبیات فارسی و ترکی صرف کرده است و حاصل این سال‌ها در آثار مختلفی دیده می‌شود. او زبان و ادبیات فارسی را به‌خوبی می‌شناسد و به این زبان علاقه دارد. شاید دلیل این موضوع را بتوان از همان محل تولدش جست‌وجو کرد که ‏شهر قونیه همان مدفن جناب مولانا جلال‌الدین است.

‏مهم‌ترین خدمتی که مهمت کانار برای زبان و ادبیات فارسی انجام داده تهیه لغت‌نامه فارسی به ترکی (و بالعکس) است و این مجموعه ‏کامل‌ترین و استانداردترین فرهنگ لغت بین دو زبان است همچنین وی ترجمه آثار کلاسیک فارسی را در کارنامه ‏خود دارد که از میان آن‌ها می‌توان به دیوان حافظ، گلستان سعدی و برخی آثار عطار اشاره کرد، البته باید به این موضوع اشاره کرد که کانار ‏ترجمه کتاب‌های نویسندگان معاصری را هم به سرانجام رسانده است. ‏

پروفسور مهمت کانار متولد 1954 است و دوران ابتدایی تحصیل را در استانبول گذرانده و به قول خودش بااینکه آرزوی خلبان شدن را داشته در ‏دانشگاه رشته ادبیات می‌خواند و همین سرآغاز علاقه‌اش به زبان فارسی می‌شود به‌طوری‌که رساله‌اش را بر مثنوی‌های شمع و پروانه و رباعیات اوحدین کرمانی متمرکز می‌کند و در قالب یک کتاب هم منتشر می‌کند. ‏

به‌تازگی گفت‌وگویی با این مترجم انجام شده است که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید: ‏

جناب کانار در مورد آثار و فعالیت‌های علمی‌تان در حوزه ادبیات فارسی توضیح دهید؟

در دوره‌ای که دانشجوی کارشناسی بودم فرهنگ لغت ترکی به فارسی و فارسی به ترکی غنی وجود نداشت همین مسئله کارمان را با ‏محدودیت مواجه می‌کرد. بااینکه که کار بر روی ادبیات کلاسیک را دوست داشتم اما تصمیم گرفتم این تمایل را برای مدتی به عقب ‏بیندازم و در این فاصله یک فرهنگ لغت غنی از فارسی به ترکی و ترکی به فارسی آماده کنم. در ابتدای همین فعالیت با آثار نویسندگان فاخری چون بزرگ علوی، صادق هدایت سعید نفیسی آشنا شدم. حاصل این آشنایی‌ها هم ترجمه آثار ‏مختلفی از نویسندگان معاصر ایرانی بوده است. ناگفته نماند با ترجمه اثری از صادق هدایت به نام «ترانه‌های خیام» در زمینه ترجمه ‏فارسی به ترکی جایزه بهترین ترجمه را کسب کردم. بعدها نیز از طرف ریاست جمهوری ایران موفق به کسب جایزه «پژوهشگر برتر» ‏شدم و این جایزه برای من جایزه نوبل جهان شرق محسوب می‌شود.

‏علاوه بر این در ادامه فعالیت بر روی فرهنگ لغت‌نامه فارسی- ترکی تلاش می‌کنم هر 10 سال ویرایشی بر آن انجام دهم و لغات ‏جدیدی را به آن اضافه کنم. البته با توجه به نوع شغلی که دارم بخشی از فعالیت‌هایم مربوط به زبان ترکی و ادبیات کلاسیک آن است و ‏در این بخش هم به‌تدریج بسته‌های آموزشی زبان ترکی را آماده و تکمیل کرده‌ام. ‏

جذابیت زبان فارسی برای شما چیست که سال‌ها بدون خستگی در این حوزه کار می‌کنید؟

زبان فارسی ازنظر تلفظ آواها بسیار آسان و در کل زبان زیبایی است. البته در ادبیات کلاسیک فارسی شرایط کمی متفاوت می‌شود. ‏درگذشته سالیان طولانی در منطقه آناتولی تمامی مکاتبات اداری به زبان فارسی بود و بسیاری از آثار ادبی به زبان فارسی ‏نوشته شده است حتی آثار فارسی ترجمه ئ تفسیر می‌شد اما بعدها به‌مرور کاربرد این زبان تضعیف می‌شود. اما حالا در سال‌های اخیر شاهد حضور رشته زبان فارسی در دانشگاه‌های ‏ترکیه و کلاس‌های آموزش خصوصی این زبان هستیم.‏

وضعیت استقبال از آثار زبان و ادبیات فارسی در ترکیه چگونه است؟ ‏

استقبال خوبی از آثار ادبی فارسی در ترکیه وجود دارد به‌علاوه اینکه در بسیاری از دانشگاه‌های دولتی ترکیه هم رشته زبان و ادبیات ‏فارسی تدریس می‌شود. جامعه دانشگاهی ترکیه بیشتر در حوزه ادبیات کلاسیک فارسی فعالیت می‌کند اما در کنار این البته ادبیات معاصر فارسی ‏هم موردتوجه هست.‏

کدام نویسنده یا شاعر ایرانی بیشتر موردعلاقه مردم ترکیه است؟ ‏

در جامعه ترکیه نویسندگان و شاعران معاصر هم چون صادق هدایت، بزرگ علوی و شاملو بیشتر موردتوجه قرارگرفته‌اند.

بازگردیم به فعالیت خود شما در ادبیات فارسی؛ در هنگام ترجمه آثار کلاسیک فارسی همچون دیوان حافظ، گلستان سعدی ‏با سختی مواجه نشدید؟ آیا ترجمه ادبیات کلاسیک کار سختی است؟ ‏

بله با سختی بسیاری مواجه شدم. به‌عنوان‌مثال برای اینکه بتوانم گلستان سعدی را به ترکی برگردانم 20 سال وقت گذاشتم از طرفی ‏هم برای ترجمه مثنوی و دیوان حافظ 25 سال زمان صرف کردم. زیرا می‌خواستم اثبات کنم اثر منظوم را می شود همانند یک اثر منظوم ترجمه کرد. در این میان از آثار پیشکسوتان ادبیات فارسی در ایران و ازنظر دانشمندان استفاده کردم.

در آینده قصد ترجمه چه کتابی از ادبیات فارسی رادارید؟

به‌تازگی ترجمه اثر «مصیبت‌نامه عطار» را به پایان رسانده‌ام و اکنون نوبت ترجمه «منطق طیر» و «منظومه عطار» را در دست دارم، بنا ‏دارم از این به بعد بر روی ترجمه آثار کلاسیک تمرکز داشته باشم. ‏

آثار کدام شاعر و یا نویسنده ایرانی را بیشتر دوست دارید؟

در ادبیات کلاسیک شاعری را بهتر از حافظ نیافته‌ام، او خدای شعر است. حتی از نظر من سعدی صد فرسنگ از او فاصله دارد و عقب‌تر است. ‏در ادبیات معاصر نیز اشعار فروغ فرخزاد را بیشتر دوست دارم.‏

شما چه وجه اشتراکی میان ادبیات ایران و ترکیه می‌بینید؟ ‏

دو کشور ایران و ترکیه تاریخ مشترکی دارند، فرهنگ دو ملت باهم آمیخته و عجین است، البته اولین عامل برای این اشتراک میان ادبیات دو کشور به شخصیت و اشعار مولانا بازمی‌گردد. به‌واسطه این شاعر مردم سرزمین آناتولی بافرهنگ ادبیات فارسی آشنا شده‌اند. از ‏طرفی حضور سلسله حکومت‌های ترک در خاک ایران به‌مرور باعث شده ارتباط میان ادبیات ترکیه و ایران گسترده‌تر شود. ‏

شما تاکنون از نمایشگاه بین‌المللی کتاب (بزرگ‌ترین رویداد فرهنگی در حوزه ادبیات ایران) دیدن کرده‌اید؟

تاکنون فرصتی برای این کار پیدا نکردم، اما برخی از همکارانم از این نمایشگاه کتاب بازدید کرده‌اند. الآن هم 12سال است که از ‏دانشگاه استانبول بازنشسته شده‌ام هرچند تدریسی در دانشگاه «یدی تپه» دارم و کماکان با آثاری از زبان و ادبیات فارسی مشغول ‏هستم و همچنان معتقدم در این حوزه کار بسیاری برای انجام دادن دارم. ‏

و سوال پایانی؛ یک مترجم خوب چه خصوصیاتی باید داشته باشد؟

مترجم باید به هر دو زبان تسلط کامل داشته باشد. به‌عنوان‌مثال برای اینکه بتوانیم ترجمه آثار منظوم فارسی را به ترکی بازگردانیم باید با ادبیات کلاسیک ترکی (ادبیات درباری)، ادبیات معاصر و فرهنگ لغت ترکی اشراف داشته و همچنین با شیوه گفتاری آن‌ها آشنایی ‏کامل داشته باشیم. در زبان فارسی هم همین‌طور باید باشد. در کل باید مترجم در این زمینه تجربه بسیاری اندوخته باشد. مترجمان ‏همچنین باید یک لغت‌نامه کنار دستتان باشد. البته تبدیل‌شدن یک نفر به مترجم خوب مستلزم این است که فرایندی طولانی صرف ‏شود، در مورد خودم فکر می‌کنم از پس این گذرگاه برآمده‌ام. ‏

---

منبع: مهر