شب‌های روشن

زیست شبانه یا در اصطلاح بین‌المللی Nightlife که از اواخر سده ۱۹ و اوایل سده ۲۰میلادی، درنتیجه صنعتی‌تر شدن و افزایش جمعیت جوامع غربی اتفاق افتاد، به وضعیتی اطلاق می‌شود که در کلان‌شهرها و شهرهای توریستی، دیگر فعالیت تجاری و تفریحی منحصر به ساعات روز نیست و تدابیری در راستای فعالیت اصناف در شب نیز اندیشیده می‌شود.
در سال‌های اخیر نیز، ما شاهد این پدیده در ایران هستیم که احتمالاً بیشترین نمود آن در ماه مبارک رمضان یا مراسم‌های مذهبی ماه محرم دیده می‌شود. البته وضعیت زیست شبانه در ایران با دیگر کشورهای آسیایی و غربی تفاوت‌های فاحشی دارد. در کلان‌شهرهای خارجی بیشتر این اصطلاح از وقتی به کار برده شد که کلاب‌ها و بارها به فعالیت خود تا اولین ساعات صبح ادامه دادند و بعدتر تئاترهای خیابانی، موسیقی زنده و تفریحات متنوع‌تر به آن اضافه شد. البته توجه به این موضوع خالی از لطف نیست که در سال‌های اخیر افزایش مشکلات مربوط به این پدیده اجتماعی دولت‌ها را واداشته تا تدابیر پیشگیرانه‌ای بیندیشند. برای مثال در پژوهشی که در سال ۲۰۰۷ درباره کشورهای جنوب اروپا انجام شد، شهروندان و توریست‌ها خاطرنشان کردند که بیشتر مردم برای خوش‌گذرانی و مهمانی گرفتن و رقص، به مقدار قابل‌توجهی الكل روی می‌آوردند که خود باعث مشکلاتی مثل درگیری‌های خیابانی و آسیب‌های جسمی، تجاوز و آسیب‌های جنسی و همچنین تصادفات می‌شود. دزدی و استفاده از مواد مخدر غیرقانونی نیز از دیگر مشکلاتی است که گزارش می‌شود.

در همین مقاله راهکارهایی برای حل مشکلات ارائه شده است. مثلاً این که در درجه اول این خود مردم هستند که باید تعیین کنند تا کنترل بیشتری روی رفتارشان داشته باشند. البته برای تأثیرگذاری هرچه بیشتر همکاری سازمان‌دهی شده و استراتژیک همه سازمان‌های دولتی، هتل‌ها، آژانس‌های گردشگری و به‌ویژه رسانه‌ها، که می‌توانند نقش بسیار مهمی را ایفا کنند، نیاز است. در این میان شاید دولت‌های محلی بهتر از همه بتوانند با این مشکلات مقابله کنند، چرا که در تماس مستقیم با نابهنجاری‌های رفتاری هستند؛ نه تنها در بعد قانون‌گذاری بلکه در اجرای قانون، روشنایی معابر، پلیس، خدمات بهداشتی و اورژانسی، حمل‌ونقل و نیز می‌توانند نقش ویژه‌ای ایفا کنند.

در ایران اما همان‌طور که گفته شد، چنین معنایی از زیست شبانه، به دلیل ملاحظات دینی، فرهنگی و اجتماعی، برداشت نمی‌شود. زیست شبانه در ایران محدود می‌شود به مواردی مثل فعالیت رستوران‌ها، سینماها و بعضی تفرجگاه‌ها در طول ماه مبارک رمضان، فعالیت واحدهای تجاری در مشهد در اطراف حرم مطهر، و همچنین فعالیت‌هایی که به‌تبع مناسک مذهبی در برخی از ماه‌های سال انجام می‌شود.

اما آنچه توجه ما را بیش‌ازپیش به این موضوع جلب کرد، تصمیمات اخیر شورای شهر تهران درباره ادامه روند زیست شبانه بود، در بهمن‌ماه سال ۱۳۹۷، طرحی با عنوان « الزام شهرداری تهران به برنامه‌ریزی و انجام اقدامات لازم برای بسترسازی تحقق زیست شبانه در چشم‌انداز تهران ۱۴۰۲» در شورا به تصویب رسید و در اردیبهشت‌ماه و هم‌زمان با ماه مبارک رمضان اجرایی شد.  اخیراً اما زمزمه‌هایی مبنی بر ادامه این طرح در تابستان شنیده می‌شد اما رئیس پلیس تهران بزرگ از متوقف شدن زیست شبانه در تهران پس از پایان ماه رمضان خبر داد و گفت اصناف درنهایت تا ساعت یک بامداد اجازه فعالیت دارند.

در یک بررسی کوتاه می‌توان گفت همان‌طور که درباره دیگر جوامع و مشکلات آن‌ها در بحث زیست شبانه مطرح شد، مسلماً برای برقراری نظم و حفظ امنیت در ایران هم باید تدابیری اندیشیده شود. قطعاً تأمین این نظم و امنیت بر عهده پلیس است و به دلیل وجود بعضی ملاحظات مذهبی و اجتماعی در کشورمان، ورود نهادهای امنیتی مثل شورای امنیت ملی غیرقابل پیش‌بینی نیست.

طرح احیای زیست شبانه از سوی «زهرا نژاد بهرام» عضو شورای شهر تهران ارائه شده است، وی در توضیح چگونگی بهره‌مندی از زیست شبانه گفته است با عنایت به اهمیت توسعه گردشگری شبانه، برنامه‌ریزی برای گسترش نشاط اجتماعی، ارتقای کیفیت بصری، ساماندهی مشاغل غیررسمی و فضاهای شهری تک عملکردی و در راستای بهبود زیست پذیری شهر، افزایش ساعات بهره‌مندی شهروندان و گردشگران از امکانات و ظرفیت‌های موجود باید استفاده کرد.»

نژاد بهرام در توجیه و دفاع از این طرح گفت: «موضوع زیست شبانه امروزه در بسیاری از شهرهای بزرگ جهان در دستور کار قرار گرفته است و می‌توانیم از زیست شبانه در راستای رفع فضاهای بی‌دفاع شهری، توسعه و تسری موضوع نظارت اجتماعی و توسعه اقتصاد شهری استفاده کنیم.»
زهرا نژاد بهرام روز جمعه در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا افزود: از پست شبانه تهران کپی‌برداری از طرح‌های مشابه در شهرهای مختلف دنیا نبوده و این طرح بومی‌سازی شده با فرهنگ غنی ایرانی است.»

وی ادامه داد: «تجارب دهه اول ماه محرم و ۳۰ روز ماه  رمضان که شهروندان به عزاداری، راز و نیاز و درعین‌حال شب‌زنده‌داری می‌پردازند نمونه این فرهنگ غنی ایرانی اسلامی است که ظرفیت‌های مذکور این ایده را به مدیریت شهری داد تا طرح زیست شبانه را در پایتخت اجرا کنیم.»
به گفته نژاد بهرام، نام واقعی این طرح «حیات مدنی شهر در شب» است.
این عضو شورای شهر تهران تأکید کرد: «افزایش نشاط عمومی جامعه، انتقال بخشی از ترافیک پایتخت به شب و ایجاد امنیت سه محور و دغدغه اصلی مدیریت شهری در طرح زیست شبانه است.»

وی با بیان این که طرح زیست شبانه در مناطق یک، شش و هشت اجرا شده است، گفت: «گزارش‌ها از رضایت شهروندان و کسبه از اجرای این طرح خبر می‌دهد اما اصناف خواهان افزایش ساعت کاری هستند.»

نژاد بهرام با بیان اینکه استقبال شهروندان به‌ویژه در مناطق یک و شش از این طرح مطلوب است، افزود: «هماهنگی مطلوبی بین متولیان امر وجود دارد و با اجرای طرح زیست شبانه شب مردگی در این مناطق از بین رفته است اما تا رسیدن به نقطه مطلوب راه درازی در پیش داریم. عضو هیأت رئیسه شورای شهر تهران با بیان این که مرکز مطالعات شهرداری مدت‌ها به لحاظ کالبدی و اجتماعی اجرای طرح زیست شبانه را بررسی کرد، تأکید کرد: «نحوه اجرای آن نیز از سوی شهردارانی که مناطق آن‌ها میزبان زیست شبانه است به‌صورت مستمر رصد می‌شود. واضح است که این طرح می‌تواند پیامدهای مثبتی بخصوص در حوزه اقتصاد و رونق کسب‌وکار داشته باشد؛ علاوه بر افزایش ساعات کاری و ایجاد اشتغال بیشتر، در حوزه گردشگری نیز زیست شبانه می‌تواند نظرات مثبت گردشگران را به خود جلب کند، همچنین شور و نشاط تازه‌ای به جان شهرها می‌بخشد و برای افرادی که در طول روز مشغول کار، تحصیل و دیگر مسائل معیشتی هستند این امکان را فراهم می‌کند تا ساعات بیشتری برای تفریح داشته باشند.» برای تحقق این مهم و جلوگیری از بروز مشکلات مربوط به حفظ نظم و امنیت جامعه، لازم است تا در درجه اول فرهنگ‌سازی مقتضی از طریق رسانه‌ها انجام شود که این امر در جهت پیشگیری از مشکلات گامی بزرگ است. همچنین نهادهای قانون‌گذار، مقرراتی منطبق بر نیازهای امروزه وضع کنند و نهادهای امنیتی و اجرایی نیز به یاری آن‌ها بشتابند تا ایران نیز مانند بیشتر کشورهای جهان بتواند از این ظرفیت اجتماعی در جهت توسعه و پیشرفت خود استفاده کند.

---

منبع: همشهری جوان