مواد شیمیایی شادی‌ آفرین

برای پرداختن به مواد شیمیایی شادی‌ آفرین، ابتدا به تعریف شادی بپردازیم.

شادی چیست؟
روانشناسی شادی را یک هیجان می‌ داند که ممکن است تحت تأثیر عوامل مختلفی افزایش یا کاهش یابد. فلاسفه مفهوم شادی را از شادکامی و خوشبختی متمایز می‌کنند. در هرصورت شادی را می‌توان حالتی از هیجان مثبت، لذت و انرژی دانست.


وقتی این حالت روانی در کنار رضایت از زندگی در مسیر پایداری قرار می‌گیرد، می‌توان آن را خوشبختی نامید.

در این مقاله بحث بررسی دیدگاه روانشناسی شادی را نداریم، بلکه می‌خواهیم از نظر زیستی شادی را مورد بررسی قرار دهیم. قصد داریم با معرفی چهار انتقال‌دهنده‌ی عصبی مهم در مغز، با مبانی زیستی شادی آشنا شویم.

شادی در مغز!!!
یکی از قسمت‌های مهم مغز ما انسان‌ها، لیمبیک مغز است. مشخصه اصلی این لایه‌ی مغز، احساس است و هیچ ارتباطی با منطق ندارد. بنابراین این ویژگی، شادی ارتباط مستقیم با این قسمت از ساختار مغز دارد.

وقتی شما احساس خوبی دارید، مغزتان در حال ترشح دوپامین، سرتونین، اکسی توسین و اندروفین است. شما خواهان تکرار این احساس فوق‌العاده هستید چون مغزتان برای جستجوی آن طراحی شده است. زمانی‌ که نیازهای وابسته به بقا مانند غذا، امنیت و حمایت اجتماعی رفع می‌شوند، مغز مواد شیمیایی شادی‌بخش را ترشح می‌کند.

همه ما برای تجربه مجدد احساس شادی چنین عادت‌ هایی داریم:
میان وعده خوردن یا ورزش کردن
پول خرج کردن یا پس‌ انداز کردن
مهمانی رفتن یا در تنهایی بودن
بحث و جدل کردن یا صمیمی بودن
پیاده‌ روی کردن
و …
بسیاری از افراد عادت‌هایی دارند که برای بقا خوب نیستند. چه می‌شد اگر مغزمان برای رفتارهایی پاداش در نظر بگیرد که به حفظ بقا بیانجامد؟
وقتی حضور مواد شیمیایی شادی‌ بخش در مغز تمام می‌شود، بار دیگر و به‌ سرعت به دنبال راهی قابل اطمینان می‌گردد تا دوباره حس خوبی پیدا کند. و به این ترتیب مجبور خواهید بود تلاش بیشتری به خرج دهید تا این مواد حضور داشته باشند.

آیا عالی نمی‌ شد اگر می‌توانستید، با انجام دادن کاری که واقعا برای بدن خوب است این احساس را تجربه کنید؟

چگونه مواد شمیایی ما را خوشحال می‌ کنند؟
احساسی که ما آن را شادمانی می‌نامیم ناشی از وجود چهار ماده شیمیایی خاص مغز است: دوپامین، اندروفین، اکسی توسین و سرتونین.

وقتی مغز چیزی می‌بیند که برای بقا مفید است این مواد شیمیایی شادی‌بخش به‌وجود می‌آیند و سپس از بین می‌روند تا زمانی که چیز دیگری سر راهتان قرار گیرد و دوباره فعال شوند. هر کدام از این مواد احساس متفاوتی را راه‌اندازی می‌کنند:

دوپامین:
لذت به‌دست آوردن چیزهایی را بوجود می‌آورد که نیازهای شما را برآورده می‌کنند. احساسی مانند: “پیداش کردم، به‌دستش آوردم”
دوپامین پاداش را جستجو می‌کند. دوپامین شما را تحریک می‌کند به نیازهای خود دست یابید، حتی اگر این کار نیاز به تلاش فراوان داشته باشد. دوپامین به بدن می‌گوید در کجا به دنبال انرژی باشد و به این طریق احتمال بقای شما را افزایش می‌دهد. بنابراین احساس خوبی ایجاد می‌کند که به شما انگیزه می‌دهد به جستجو و یافتن پاداش ادامه دهید.
وقتی دنیای پیرامون خود را کاوش می‌کنید، نشانه‌ای از چیزی می‌یابید که احساس خوبی را ایجاد می‌کند و به دنبال آن می‌روید. دوپامین در شما احساس خوشایندی ایجاد می‌کند. شما پیوسته بررسی می‌کنید تا بفهمید چه چیزی ارزش تلاش کردن دارد و چه زمانی بهتر است که تلاش خود را به هدر ندهید. مدارهای دوپامینی مغز، شما را در این راه راهنمایی می‌کنند.

اندروفین:
معمولا احساس رضایت توصیفی است که برای احساس ناشی از ترشح اندروفین بیان می‌شود. اما این ماده شیمیایی عصبی برای زمان‌هایی که حالمان خوب است ترشح نمی‌شود. بلکه این درد جسمانی است که ترشح آن را راه‌اندازی می‌کند.


اندروفین برای مدت کوتاهی درد را به حاشیه می‌راند که باعث می‌شود فرد آسیب دیده فرصت رسیدن به شرایط ایمن را داشته باشد و به این طریق احتمال بقای او را افزایش می‌دهد. لحظات وجود اندروفین در بدن زیاد به طول نمی‌انجامد زیرا درد برای بقا ارزشمند است. درواقع درد پیام بدن است که می‌گوید مشکل اضطراری بوجود آمده است. اگر همیشه درد را نادیده بگیرید آن وقت اجاق گاز داغ را لمس می‌کنید و با پای شکسته راه می‌روید.
عملکرد اندروفین بسیار شبیه مواد مخدر است با این تفاوت که توسط سیستم‌های درونی بدن تولید می‌شود. 

اکسی توسین:
اگر احساس می‌کنید می‌توانید به فرد دیگری تکیه کنید دلیلش وجود اکسی توسین است. وقتی به فرد دیگری اعتماد می‌کنید یا کسی به شما اعتماد می‌کند اکسی توسین در بدن شما جاری می‌شود. به علاوه لذت احساس تعلق یا امنیت در کنار دیگران نیز از این ماده شیمیایی ناشی می‌شود. 


اعتماد اجتماعی احتمال بقا را افزایش می‌دهد. بنابراین مغز با ایجاد احساس خوشایند به آم پاداش می‌دهد. اما اعتماد کردن به همه برای بقا خوب نیست. به همین دلیل است که مغز پیوستگی‌های اجتماعی را تجزیه و تحلیل می‌کند و به دلیل خاصی اکسی توسین را آزاد می‌کند. 

مسیرهای عصبی اکسی توسین در مغز ما توسط تجربه‌ی زندگی شکل گرفته است. ما در هنگام تولد اکسی توسین زیادی در بدن خود آزاد می‌کنیم که مدارهای اصلی دلبستگی ما را شکل می‌دهند. ما مغز خود را به نحوی شکل می‌دهیم تا به چیزهایی اعتماد کنیم که به دنبال جریان اکسی توسین در مغز خود آنها را تجربه کرده‌ایم. به این طریق یک نوزاد دلبستگی خود را از مادر به خانواده منتقل می‌کند. 

سرتونین:
وقتی کسی به شما احترام می‌گذارد احساس خوشایندی تجربه می‌کنید زیرا کسب احترام باعث ترشح سرتونین می‌شود. سپس این احساس خوب به شما انگیزه می‌دهد در جستجوی احترام بیشتر برآیید. انسان‌ها به این دلیل بدنبال جایگاه برتر هستند که ترشح سرتونین در آنها احساس خوشایند ایجاد می‌کند.
سرتونین باعث می‌شود احساس کنیم مهم هستیم. همه ما پیوسته در جستجوی برتری اجتماعی و در حال تلاش هستیم. این مسئله به ما کمک می‌کند که بفهمیم مغز ما بطور طبیعی برای جستجوی برتری اجتماعی انتخاب شده است.

سخن آخر…
با شناخت درست و درک عملکرد طبیعی مغز، می‌توانیم مغزمان را برای رسیدن به هر موفقیتی برنامه‌ ریزی کنیم.
کافیست با ایجاد عاد‌های درست شادی‌ آفرین، در مسیر رسیدن به اهدافمان گام برداریم. هدف از معرفی این مواد شییمایی، یک آگاهی علمی نیست، بلکه به دنبال آن هستیم تا با ایجاد عادت‌های درست در مغز، می‌توانیم در مسیر موفقیت گام برداریم.
با ترشح آگاهانه دوپامین لذت رسیدن به اهدافمان را تجربه کنیم.
با ترشح آگاهانه اندروفین بر رنج و سختی مسیر رسیدن به اهداف فائق آییم.
با ترشح آگاهانه اکسی توسین تیم کاری پیروزمندانه بسازیم.
با ترشح آگاهانه سرتونین حس برتری اجتماعی را در خود ایجاد کنیم.

منبع: موسسه آموزشی سمپل