درد خاموش کبد!

امروزه «کبد چرب» یکی از شایع‌ترین بیماری‌هاست که میلیون‌ها نفر در دنیا به آن مبتلا هستند. این بیماری که درنتیجه اختلال متابولیک بروز پیدا می‌کند، ارتباط مستقیمی با شیوه زندگی مدرن، به عبارتی رژیم‌های غذایی نامتعادل و سرشار از چربی و شیرینی و همچنین کمبود فعالیت‌های جسمانی دارد. از آنجا که ابتلا به کبد چرب معمولاً بدون علائم هشداردهنده است و بیماری مدت‌ها به‌طور خاموش پیشرفت می‌کند، بسیار نگران‌کننده است. متأسفانه در بسیاری از موارد، بیماری پس از رسیدن به مراحل پیشرفته تشخیص داده می‌شود که پیامدهای جدی و خطرناکی مانند سیروز با سرطان کبد را در پی دارد.

«کبد چرب» بیماری بسیار جدی‌ای است و بیماران مبتلا به کبد چرب در معرض خطر بیشتر ناراحتی‌های قلبی عروقی هستند که به‌عنوان نخستین عامل فوت این بیماران شناخته می‌شود. آموزش تأثیر بسیار جدی در زمینه پیشگیری و تشخیص به‌موقع بیماری دارد و از همین رو، از سال ۲۰۱۸ میلادی، ۱۲ ژوئن مصادف با ۲۲ خرداد به‌عنوان روز جهانی "کبد چرب غیرالکلی" معرفی شده با توجه بیشتر نسبت به شیوه زندگی و زمینه‌های خطر مورد توجه باشد.

کبد چرب غیرالکلی از دیدگاه طب سنتی ایران «کبد» همراه مغز و قلب از اعضای رئیسه بدن هستند، اعمال و وظایف کبد در بدن بسیار مهم است چرا که کبد معدن روح طبیعی و قوای طبیعی است و تبدیل‌کننده کیلوس معدی به کیموس است. همچنین تغذیه و رشد و تکامل بدن توسط کبد انجام می‌گیرد. کبد محل تولید اخلاط چهارگانه خون، بلغم، صفرا و سوداست. بروز تغییرات در بدن از جمله تغییر رنگ چهره و ورم‌های زیر پلک تحتانی چشم از علائم بیماری‌های کبد (سوء مزاج‌ها) است. از سوء مزاج‌های مهم کبد که می‌تواند مرتبط با کبد چرب باشد، سوء مزاج‌های سرد وتر کبد و انسدادهای مسیر عروق غذا رسان به کبد است. علائم این سوء مزاج‌ها عبارت‌اند از: ادرار سفید و رقیق، زیادی بلغم، تشنگی کم، گرسنگی زیاد، کمی هضم، بی‌اشتهایی هنگام سردی بسیار زیاد، مدفوع گاهی کمی خشک بدون بو و گاهی مرطوب مایل به سفیدی و کم‌بو، نبض کند، سفیدی زبان و لب‌ها، بی‌رونقی رنگ چهره (گاهی سیاه مایل به سبزی و گاهی زرد مایل به پسته‌ای)، کم‌خونی و دشواری جریان خون.

کبد چرب غیرالکلی امروزه یکی از شایع‌ترین بیماری‌های کبدی در جوامع مدرن امروزی است که رابطه مستقیمی با زندگی شهری، کم‌تحرکی و چاقی دارد و در صورت تشخیص و درمان به‌موقع می‌تواند از ابتلای به موارد پیشرفته بیماری کبد مانند سیروز و نارسایی کبد و عواقب آن جلوگیری کند. در طب رایج، کبد چرب غیرالکلی دارای علائم بالینی اختصاصی در بیشتر بیماران نیست و علائم عمدتاً شامل احساس ضعف و خستگی نسبی و ناراحتی مبهم در ناحیه کبد است و تشخیص بر مبنای روش‌های تصویربرداری (عمدتاً سونوگرافی) و آزمایش‌های پاراکلینیک خواهد بود. البته تشخیص قطعی با نمونه‌برداری از کبد است که یک روش تهاجمی محسوب می‌شود.

کبد چرب غیرالکلی در طب رایج در طیفی از بیماری‌های کبد قرار دارد که ابتدای آن چاقی و مراحل اولیه نشانگان متابولیک است و در مراحل بعدی سیروز و نارسایی کبد قرار می‌گیرد.

با توجه به علائم بالینی و پاتوفیزیولوژی کبد چرب غیرالکلی که تجمع بیش‌ازحد چربی (عمدتاً تری گلیسیریدها) در هپاتوسیت‌های کبد است، باید این علائم را در منابع طب سنتی در مباحث سوء مزاج‌های سرد و تر کبد، سده‌ها (انسداد) و اورام کبد (سرطان کبد) جستجو کرد. در سده کبد، هنگامی که کیلوس از طریق عروق ماساریقا (مزانتریک) به کبد می‌رسد، اگر انسداد وجود داشته باشد مواد تجمع و احتباس می‌یابند و احساس پری و ثقل در ناحیه کبد ایجاد می‌شود. این احساس ثقل و سنگینی با شدت کمتر در اورام کبد وجود دارد اما عمدتاً در اورام کبد، درد و کشیدگی وزیر دنده‌ها بارزتر است و از ابتدا تب نیز وجود دارد. علت انسداد کبد اغلب وجود ماده‌ای غلیظ، لزج و سرد و تر است که به دلیل زیادی و پر شدن و انباشت این مواد در کبد، امتلا ایجاد خواهد کرد. اغلب تولید این‌گونه مواد به دلیل مشکلات تغذیه‌ای و شیوه زندگی غلط است بنابراین باید توجه داشت هیچ‌گونه داروی قطعی و روش درمانی یکسانی برای درمان افراد مبتلا به کبد چرب وجود ندارد و تغییر در شیوه زندگی حتماً باید جزء اصلی درمان باشد. در افراد چاق، افراد با فشارخون بالا، تری گلیسیرید بالا و مقاومت به انسولین خطر ابتلای به کبد چرب بیشتر است.
فعالیت بدنی می‌تواند منجر به کاهش خطر دیابت نوع ۲، کاهش مقاومت به انسولین، فشارخون بالا، چربی خون بالا و نشانگان متابولیک شود، درنتیجه می‌توان گفت فعالیت بدنی می‌تواند در درمان بیماران مبتلا به بیماری کبد چرب غیرالکلی مفید باشد. همچنین ورزش باعث کاهش میزان آنزیم‌های کبدی در سرم بیماران مبتلا به کبد چرب می‌شود. در حقیقت حتی افزایش اندکی در میزان فعالیت بدنی روزانه نیز می‌تواند منجر به بهبود آنزیم‌های کبدی شود.

مواد و عادات غذایی که می‌تواند منجر به سوء مزاج سرد و تر یا شده (کبد چرب) شود:
۱) خوردن غذاهای بسیار گرم و بلافاصله نوشیدن آب سرد پس از آن
۲) نوشیدن آب سرد بلافاصله روی غذا، بعد از حمام، بعد از جماع، بعد از ورزش
۳) مصرف خوردنی‌های لزج و غلیظ که مضر کبد است و کبد را مستعد انسداد (سده) می‌کند.
۴) روی هم خوردن غذاها به نحوی که یک غذا هضم نشده غذای بعدی را روی آن بخورند.
۵) خوردن شیرینی و حلوا بلافاصله روی غذا.

برخی غذاها و گیاهان مناسب برای کبد چرب

* گوشت‌های گرم و لطیف همراه خود، به علاوه زیره، شوید، دارچین و آویشن در ایران
* کرفس، مویز، بادام، پسته و فندق
* دمنوشی از تخم رازیانه، تخم کرفس، شیرین‌بیان از هر کدام ۱۰ گرم همراه ۳۵ گرم گل‌قند عسلی
* زیره (سیاه و سبز)، انیسون، مرزنجوش، سیاه‌دانه (شونیز)، دارچین، اثلق (پنج‌انگشت)، هویج ایرانی (زردک)، بیدمشک، گلپر و بادرنجبویه
* ماء الجبن (آب پنیر) ناشی از شیر شتر یکی از بهترین انواع ماء الجبن برای درمان سوء مزاج سرد و تر و سده کبد است و باعث دفع رطوبات غلیظ کبد می‌شود.
* سکنجبین‌ها: انواع سکنجبین‌ها باقدرت بازکنندگی مجاری و نفوذ خود یکی از پرمصرف‌ترین داروها در رفع سده و به‌خصوص سده‌های کبدی هستند که می‌توانند اخلاط غلیظ لزج و مواد سوداوی ناشی از احتراق بلغم را با مکانیسم پاک‌سازی اخلاط لزج کبد برطرف کنند.

کودکان و کبد چرب؛ این اخطار را جدی بگیرید!

شیوع کبد چرب در کودکان چاق نسبت به کودکان با وزن طبیعی بالاتر است و اصلاح شیوه زندگی به بهبود بیماری کمک می‌کند. از اصول اصلاح شیوه زندگی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
* پرهیز از مصرف فست فود
* پرهیز از مصرف غذاهای بسیار چرب و پرهیز از نوشیدن آب بین غذا
* پرهیز از تند خوردن
* پرهیز از درهم خوری
* پرهیز از نوشیدن آب یخ (خصوصاً در فصول سرد و ابتدای صبح)
* پرهیز از مصرف موادی مانند ژله، بستنی، تنقلات حاوی مواد نگهدارنده و رنگی
* مصرف بیشتر مقویات کبد مانند انار، به، سیب، زرشک و دارچین در قالب میوه، غذا و تنقلات
* مصرف بیشتر نخود در غذاها
* مصرف تنقلاتی مانند مویز، نخودچی، فندق و بادام
* مصرف سکنجبین ملس

---

منبع:
هفته نامه سلامت - دکتر علی غلامپور؛ دانشجوی دکترای تخصصی طب سنتی ایران.
هفته نامه سلامت -دکتر ارمغان سادات کیهان‌مهر؛ متخصص طب ایرانی