تبیان، دستیار زندگی

دین راهنمای اخلاق است

معاون نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه شهرکرد در تشریح رابطه دین و اخلاق، گفت: دین راهنمای اخلاق است و مجموعه مبانی اخلاقی و بایدها و نبایدها می‌تواند توسط دین تبیین شود
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
اخلاق اسلامی
حجت‎‌الاسلام والمسلمین باقر مختاری در گفت‌وگو خبرنگار ایسنا، در تبیین واژه اخلاق، اظهار کرد: اخلاق جمع خلق، در لغت به معنی سجیه و سرشت و در اصطلاح، مجموعه صفات پایدار نفسانی است که منجر به سر زدن اعمالی از انسان بدون تفکر و بصورت غیرارادی می‌شود.

وی با بیان مثالی در این خصوص، تصریح کرد: فردی که سال‌هاست رانندگی می‌‎‌کند و در این امر زبده شده، گاه حتی بدون تفکر و به صورت غیرارادی نیز قادر است به رانندگی بپردازد زیرا این فعل در ذهن او نهادینه شده است.

حجت‎‌الاسلام مختاری با بیان اینکه اگر عملی یک بار از انسان سربزند، نمی‌توان آن را خلق و صفت نفسانی به حساب آورد، افزود: مثلا کسی که یک بار صدقه‌ای بپردازد را در مقایسه با فردی که این عمل را روزانه انجام می‌دهد، نمی‌توان انسان بخشنده‌ای به حساب آورد.

این کارشناس دینی با اشاره به اینکه در مکتب غرب نیز اخلاق تبیین و گونه‌های خاص خود را دارد، افزود: اخلاق در دیدگاه غربی‌ها، از جمله اخلاق ارسطویی، بیشتر بر رفتار ظاهری تمرکز دارد، حال آنکه در مکتب اسلام اخلاق متمرکز بر باور و درون انسان است.

وی با بیان مثالی در خصوص تفاوت اخلاق اسلامی و اخلاق غربی، گفت: به عنوان مثال رعایت نظافت در اسلام یک خلق حسنه به شمار می‌رود و در آیات و روایات هم به آن توصیه شده که «النظافة من الایمان»، چراکه رعایت نظافت یکی از پیش زمینه‌های ارتباط با خالق و مرتبط با درون و باور انسان است.

حجت‎‌الاسلام مختاری ادامه داد: در اخلاق غیر اسلامی، رعایت نظافت به عنوان یک رفتار خوب تلقی می‌شود که خیر و منفعت شخص و جامعه در عملی کردن این صفت است و نفع شخص نیز در گرو نفع جامعه قرار دارد.

وی در تبیین «اخلاق‌مداری»، خاطرنشان کرد: تعریف ساده اخلاق‌مداری آن است که انسان بر اساس بایدها و نبایدهایی که اخلاق مشخص می‌کند، رفتار کند که این تبیین در اخلاق توصیفی و اخلاق هنجاری به عنوان دو گونه از اخلاق، قدری متفاوت است.

معاون نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه شهرکرد ادامه داد: اخلاق‌مداری در اخلاق توصیفی، یعنی انسان به سمت سجایای اخلاقی مثبت و گزاره‌های اخلاقی خوب، مثلا رعایت نظافت، راستگویی، گذشت و ...، سوق داده شود حال آنکه در اخلاق هنجاری، اخلاق‌مداری یعنی عمل به بایدها و نبایدها، بایسته‌ها و نبایسته‌هایی که برای شخص تعیین شده است.

حجت‎‌الاسلام مختاری با بیان اینکه برای اخلاق‌مدار بودن ضرورتی به دیندار بودن نیست، تأکید کرد: انسان بی‌دین هم می‌تواند اخلاق‌مدار باشد.

وی با اشاره به منظومه کلی اخلاق اسلامی، یادآور شد: این منظومه دارای چهار شاخه ارتباط انسان با خدا، ارتباط انسان با خود، ارتباط انسان با دیگران و ارتباط انسان با طبیعت است و انسان اخلاق‌مدار کسی است که رابطه‌هایش را در این چهار محور به درستی پیش ببرد.

این کارشناس دینی در استان با تأکید بر اینکه نظرات متعددی در خصوص «رابطه دین با اخلاق» وجود دارد، افزود: حتی برخی نظریات، دین را در تعارض با اخلاق می‌دانند بدان معنا که در دین گزاره‌هایی وجود دارد که متضاد اخلاق است.

وی در تشریح رابطه دین با اخلاق، بیان کرد: دین راهنمای اخلاق است و مجموعه مبانی اخلاقی و بایدها و نبایدها می‌تواند توسط دین تبیین شود ضمن اینکه برخی تبیین‌ها در مورد دین، اخلاق را هم جزئی از دین می‌دانند و دین به مجموعه‌ای از احکام و اصول و بایدها و نبایدها گفته می‌شود که اجرای آنها به معنای اخلاق‌مداری است.

حجت‎‌الاسلام مختاری با اشاره به اینکه دین اسلام «اخلاق توحیدی» را به ما ارائه می‌کند، گفت: تفاوت بنیادین دین اسلام با سایر مکاتب «توحیدی بودن» آن است و در فرموده پیامبر داریم «قولوا له الا الله تفلحوا» بنابراین می‌بینیم که توحید در اسلام نقش اساسی دارد و شاخه‌های این توحید، سجایای اخلاقی است.

وی با بیان مثالی در این خصوص، افزود: رابطه دین با اخلاق مانند ساعتی است که دارای چرخ دنده‌های متعدد است و دین به مثابه چرخ‌دنده اصلی است که اگر درست کار کند، باقی چرخ‌دنده‌ها نیز درست کار می‎‌کنند، بنابراین اگر درست به دین عمل شود، سجایای اخلاقی هم به درستی در انسان نهادینه می‌شود.

این کارشناس دینی ادامه داد: در نظام توحیدی اسلام مالک حقیقی خداوند است و داشتن همین نگاه، باعث متخلق شدن انسان دیندار به بسیاری از صفات اخلاقی خوب مانند انفاق، گذشت، ایثار، قناعت، عدم حرص و آز و .. می‌شود.

وی تأکید کرد: مکتب اخلاقی اسلام و اهل بیت(ع) راه و نگرش خاصی به انسان می‌دهد که در مکاتب غربی دیده نمی‌شود و از همین رو، غربی‌ها به مشکل برخورد می‌کنند.

حجت‎‌الاسلام مختاری خاطرنشان کرد: وقتی برگ‌های درختی بر اثر عدم رسیدگی زرد می‌شود، عمل عاقلانه آن است که به سراغ اصل مطلب یعنی ریشه درخت برویم و آن را آبیاری و کوددهی کنیم، و اگر به شاخ و برگ پرداخته شود عملا نمی‌توان جلوی زرد شدن برگ‌ها و خشک شدن درخت را گرفت.

وی با تعمیم دادن این مثال به اخلاق اسلامی و اخلاق غیراسلامی، تصریح کرد: بر اساس این مثال، مکتب اخلاقی اسلام ریشه و باور و درون را مدنظر دارد حال آنکه اخلاق غیراسلامی به شاخ و برگ‌ها توجه دارد به عبارت دیگر، در اسلام آنچه اصل است باور و درون انسان است که اگر اصلاح بشود اخلاق‌مداری هم اجرا می‌شود.

این کارشناس دینی با تأکید بر اینکه مجازات یا تشویق ملاک اصلاح درون است، افزود: بسیاری از علما و بزرگان دین در صورت انجام خطا یا داشتن صفت اخلاقی مذموم، درصدد ریشه‌کن کردن آن سجیه بد بر می‌آمدند.

وی با اشاره به نظریه علمای اخلاق در خصوص اکسیر بزرگ در اخلاق‌مداری، گفت: برای اخلاق‌مدار بودن و ترک گناهان و بدی‌ها چهار شرط مشارطه، مراقبه، محاسبه و معاقبه لازم و ضروری است و در این برنامه مؤثر و عملی، معاقبه به بحث تنبیه و مجازات می‌پردازد.

حجت‎‌الاسلام مختاری خاطرنشان کرد: در سبک تربیت غربی‌ها مجازات و تنبیه جایگاهی ندارد و از دیدگاه روانشناسان اخلاق و تربیت، تنبیه و مجازات عملا کارساز نیست و نقشی در تربیت شخص ندارد.

منبع: ایسنا

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.