نگاهی به کتاب «مرد نخستین»، به بهانه زادروز تولد پرفسور حسابی
مرد حسابی
کتاب «مرد نخستین» روایت زندگی پرفسور محمود حسابی است که مخاطب قصه‌های علم را با فراز و نشیب‌های علمی این دانشمند مشهور ایرانی آشنا می‌سازد.
سال‌هاست زندگی این مشاهیر، به‌عنوان قصه‌ای رئال در ادبیات و کتاب، سینما و تئاتر و ... باززنده سازی شده و با اقبال بی‌نظیر مخاطب نیز همراه شده است. علاوه بر این، نوشتن زندگی‌نامه در ادبیات ایران از سابقه‌ای طولانی برخوردار است و آثار قابل‌توجهی درباره بزرگان ایران‌زمین از نویسندگان مختلف به زیور چاپ و نشر آراسته‌شده است.
کتاب «مرد نخستین»، زندگی‌نامه داستانی پرفسور محمود حسابی است که توسط انتشارات سوره مهر و در قالب مجموعه کتاب‌های مفاخر ملی – مذهبی منتشرشده است. محمود اکبرزاده به‌عنوان نویسنده کتاب، در شانزده فصل مجزا، به شانزده مقطع مهم از زندگی محمود حسابی پرداخته است؛از تولد تا مرگ؛ 64 سال زندگی پرفرازونشیب در حوزه علم، سیاست، فرهنگ و البته خانواده.
اکبرزاده را در فضای ادبیات داستانی معاصر با آموزش داستان‌نویسی و کارگاه‌های موفقش می‌شناسند. ضمن اینکه به‌عنوان یک نویسنده آثاری چون پرواز برفراز ویوودینا، در امتداد سپیده و آدم‌هایی مانند من از وی منتشرشده است. سبک روایی در «مرد نخستین» حاصل آشنایی نویسنده با شیوه‌های مدرن داستان‌نویسی و سبک‌های جدید است؛ روایتی ساده از زندگی دکتر حسابی که جزییاتی خواندنی از زندگی وی را برای خواننده به تصویر می‌کشد.
کتاب دو بار بازنویسی شده است؛ یک‌بار از نگاه ایرج حسابی به‌عنوان فرزند کسی که خاطرات او روایت می‌شود و شاهد واقعی بخشی از زندگی سوژه بوده است و یک‌بار نیز از نگاه یک داستان نویس و توجه به سبک و فرم‌های قصه‌نویسی. داستان «مرد نخستین» از تولد محمود حسابی در چهارم اسفند 116 سال پیش، درست در چنین روزهایی با حال و هوایی شبیه آخرین ماه سال در یک محله قدیمی شهر تهران شروع می‌شود.
در بخشی از کتاب می‌خوانیم: « ... هوا رو به گرمی می‌رفت و بوی بهار می‌آمد. هرکسی از حوالی بازارچه قوام الدوله می‌گذشت، با خوردن شیرینیایی که خانواده حسابی پخش می‌کردند، شیرین‌کام می‌شد. خداوند برای دومین بار به خانواده حسابی پسری داده بود که نام محمود بر او نهاده بودند. پدر و مادر محمود از خانواده‌های برجسته و سرشناس بودند که در چهارراه معزالسلطان تهران زندگی می‌کردند، یعنی در محله‌ای که پدربزرگ خانواده آن را آباد کرده بود. چند روزی بیشتر از تولد محمود نگذشته بود که دایی مادر، متوجه هوش و استعداد ذاتی او شد و به پدر و مادرش گفت: این بچه دانشمند بزرگی خواهد شد. هرکس از ما زنده بماند، آن روز را خواهد دید.»
خواننده با همین آغاز ساده وارد فضای زندگی پرفرازونشیب کودکی می‌شود که قرار است در آینده دانشمند بزرگی شود. سابقه خانوادگی دکتر حسابی این تصور را برای خواننده به وجود می‌آورد که در چنین خانواده‌ای، کسب مدارج عالی، کار دشواری نخواهد بود. اما نویسنده در فصل دوم خط بطلانی بر این فرضیه می‌کشد و با روایت اتفاقاتی عجیب و واقعی، خواننده را درگیرِ کتاب و علاقه‌مند به دنبال کردن زندگی محمود حسابی می‌کند.
دوران تحصیل دکتر حسابی در غربت و سختی، هوش و استعداد خارق‌العاده‌اش همراه با کسب مدارک متعدد دانشگاهی، قصه مردی است که به‌عنوان یک ایرانی، نود سال پیش از دانشگاه سوربن فرانسه فارغ‌التحصیل می‌شود. بازگشت به ایران، نقشه‌برداری راه‌های کشور، تأسیس دارالمعلمین، تعیین ساعت رسمی، راه‌اندازی بیمارستان، پایه گذاری مراکز علمی و دانشگاهی و ده‌ها فعالیت دیگر ، بخش‌های دیگری از زندگی پرفسور حسابی است که خواننده را با تلاش‌ها و دلیل شهرت این دانشمند ایرانی آشنا می‌کند.
همان‌طور که اشاره شد سبک روایی کتاب و خوانش آن، نثری ساده و موجز دارد. به همین خاطر شاید نتوان رده سنی خاصی را به‌عنوان مخاطب آن مشخص کرد. مرد نخستین، کتابی است که هم می‌تواند برای یک نوجوان پرسشگر، شیرین و خواندنی باشد و البته به همان اندازه نیز برای مخاطب بزرگ‌سال جذاب باشد.
این ویژگی مثبت را در بیشتر کتاب‌های زندگی‌نامه با سبک روایی را می‌توان مشاهده کرد به‌شرط آنکه به قلمی توانا و با پرهیز از افراط‌وتفریط‌های مرسوم نوشته‌شده باشد؛ شیوه‌ای فارغ از غلو و تمجیدهای رایج یا سیاه نمایی‌های معمول. در یک‌دوم پایانی کتاب، فرزند دکتر یعنی ایرج حسابی هم وارد فضای داستان می‌شود و روایت‌ها با همراهی او بیان می‌شود. این بخش‌ها احتمالاً همان قسمت‌هایی است که نگاه و زاویه دید ایرج حسابی در آن تأثیر داشته است.
یکی از بخش‌های مهم که در زمان خود نیز موردتوجه قرار گرفت، مربوط به دیدار حسابی با آلبرت انیشتین است؛ دیداری پرحاشیه که نه‌تنها در رسانه‌های آن زمان، بسیار به آن پرداخته شد بلکه تا سال‌ها بعد از مرگ دکتر نیز درباره آن گفتگو شده است: «... در سال‌های 1945 و 1946 موضوع ذرات اصل، مبحثی بسیار تازه در فیزیک بود و تقریباً تمامی فیزیکدانان برجسته دنیا درباره آن تحقیق و کار می‌کردند. وقتی پرفسور حسابی به انگلستان رفت و در مورد این تئوری صحبت کرد، دانشمندان جهان صادقانه گفتند: سر درآوردن از این نظریه سخت است. ما جواب قانع‌کننده‌ای برای شما نداریم. بهتر است شما سعی کنید به آمریکا بروید و اگر موفق شدید شخص پرفسور انیشتین را ملاقات کنید، نظریه و دریافت خود را با او در میان بگذارید. دکتر حسابی انیشتین را به‌خوبی می‌شناخت و به نظریه او اشراف کامل داشت. ولی ملاقات با وی کار سختی بود ...»
جزییات ملاقات دکتر حسابی با شاگردان و دستیاران انیشتین و خود انیشتین به‌تفصیل در این فصل آورده شده است. دیداری که روایت آن بدون هیچ نقد و نظر یا جانب‌داری خاصی بیان‌شده است.
«مرد نخستین»، زندگی‌نامه داستانی پرفسور محمود حسابی در 102 صفحه توسط انتشارات سوره مهر منتشرشده است.
