شعر سبک خراسانی همپای حدیث به روایت گفتمان آل‌البیت پرداخته است

 
کتاب «مکتب خراسانی و گفتمان آل البیت» تالیف مشترک احمد تمیم‌ داری، زبان شناس و عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی و کبری مرادی با شمارگان هزار نسخه، ۲۸۸ صفحه و بهای ۳۴ هزار تومان از سوی نشر بایا روانه کتابفروشی‌ها شده است. تمیم ‌داری درباره این کتاب گفت: در این کتاب چند مفهوم اهمیت دارد. نخست مفهوم گفتمان است. گفتمان واژه‌ای است که به‌جای discourse به کار می‌رود و با گفتار تفاوت دارد. گفتمان آل البیت در خاستگاه خودش به سنت، قرآن، تفسیر، تاریخ انبیای پیشین و... بستگی دارد.

وی افزود: مفهوم دیگر مکتب خراسانی است که در دو حوزه فلسفه و ادبیات خود را نشان داده است. مکتب خراسانی در فلسفه نام دیگرش مکتب مشایی است و فیلسوفانی چون فارابی، ابن‌سینا، ابوالحسن عامری، شیخ مفید، شیخ طوسی، سید مرتضی علم الهدی، علامه شریف رضی و بسیاری بزرگان دیگر در این حیطه قرار می‌گیرند. این مکتب در قرون چهارم و پنجم رنسانی اسلام بی‌نظیری بوجود آورد. کسانی که فکر می‌کنند با ورود اسلام به ایران حوزه علم با شکست مواجه شد واقعا دانش تاریخی ندارند و فی المثل به این مکتب بسیار بی‌توجهند، چرا که حکمت و دانش بزرگان این نحله فلسفی بسیار وسیع بود و البته آنها به ترویج گفتمان اهل بیت و آل البیت پیامبر نیز اهتمام ویژه داشتند.

تمیم داری ادامه داد: مفهوم دیگر «آل البیت» است که حیطه وسیع‌تری از اهل البیت را دربر می‌گیرد. در اعتقادات اسلامی تعابیر مختلفی از اهل البیت شده. یک تعبیر خمسه طیبه یعنی پیامبر (ص)، امام علی بن ابیطالب، حضرت فاطمه زهرا (س)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع). در تعابیر دیگر فرزندان امام حسین(ع) تا حضرت ولیعصر نیز در زمره اهل بیت هستند. ما در این کتاب بجای اهل البت از «آل البیت» استفاده کردیم که معنای وسیع‌تری را دربر می‌گیرد.

این مدرس و محقق حوزه ادبیات در ادامه با اشاره به سبک خراسانی در ادبیات و اهتمام آنها به گفتمان آل البیت، اظهار کرد: ما در این کتاب اثبات کردیم که شاعران سبک خراسانی در اشعار خود به گفتمان آل البیت و ترویج آن پرداخته‌اند. ناصر خسرو، رودکی، فرخی سیستانی، عسجدی، منوچهری دامغانی، ابوسعید ابوالخیر، فخرالدین اسعد گرگانی، بابا طاهر عریان، خیام نیشابوری، مسعود سعد سلمان، انوری ابیوردی و... و تعدادی از شاعران بی‌دیوان از جمله شاعران سبک خراسانی هستند که ما در این کتاب شعر آنها و اهتمام‌شان به ترویج گفتمان آل البیت را بررسی کردیم.

تمیم داری همچنین با اشاره به این نکته که گفتمان آل البیت و ائمه شیعی فقط در احادیث منعکس نیست و در ادبیات هم رواج ویژه‌ای داشته است، گفت: تفکر و گفتمان آل بیت چیزی نیست که صرفا در علم حدیث بتوان آن را یافت. علامه امینی در مجموعه گرانسنگ «الغدیر» به گردآوری اشعاری پرداخته که حدیث غدیر در آنها بازتاب داشته است. به عنوان مثال صاحب بن عباد، وزیر دوره آل بویه که ادیبی بزرگ هم بود، اشعاری در منقبت امیرالمومنین سروده و در آن اشعار به روایت واقعه غدیر هم پرداخته است. بنابراین گفتمان آل البیت و روایت‌های شیعی نه تنها در احادیث در ادبیات هم به عنوان یک رسول فرهنگی رواج داشته و ما در این کتاب شعر شاعران سبک خراسانی را از این منظر بررسی کرده‌ایم.

احمد تمیم داری، ادیب، زبان شناس و استاد تمام گروه ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی است. وی عضو هیات علمی شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی است. از میان دیگر آثار او می‌توان به «تاریخ ادب پارسی: مکتب‌ها، دوره‌ها، سبک‌ها و انواع»، «چکامه‌ای در باورهای شیعه: شرح قصیده کلامی ـ دینی صاحب ابن عباد»، «عرفان و ادب در عصر صفوی»، «فرهنگ عامه» و ترجمه کتاب‌های «گستره شعر پارسی در انگلستان و آمریکا» نوشته جان دی یوحنان و «مقدمه‌ای بر ادبیات، نقد و نظریه: مفاهیم مهم نقد» نوشته نیکلاس رویل و اندرو بنت، اشاره کرد.

---

منبع: مهر