طنین انقلاب در نتهای موسیقی
نگاهی به 10 سرود خاطرهانگیز دوران انقلاب
با پیروزی انقلاب اسلامی و براساس جو انقلابی ایجاد شده از یك سو و ایجاد محدودیت در پخش موسیقی در رادیو و تلویزیون از سوی دیگر، این سرودهای انقلابی به كرات از صداوسیما پخش شدند كه در آن زمان آنچنان غربال نشده و سرودهای چپگرایان در كنار سرودهای گروههای اسلامی بارها و بارها شنیده شدند.
علی عبادی// در تظاهرات و راهپیماییهای سال 57 در كنار شعارها، هر دسته و گروهی به سبك دستههای عزاداری، شعرها و سرودهایی انقلابی میخواندند. بخصوص كه زمستان آن سال مصادف با ایام محرم و صفر هم بود و راهپیمایی بزرگی در تاسوعای حسینی در تهران برپا شد كه ظاهرا شاه در یك هلیكوپتر خود عظمت و گستردگی آن را از نزدیك دید و همین زمینه فرار او از كشور را فراهم كرد. غیر از انبوه انقلابیون مسلمان، گروههای چپ با عقاید ماركسیستی و كمونیستی هم بهصورت تشكیلاتی سرودهایی انقلابی تنظیم و اجرا میكردند كه هم در تظاهرات از آنها استفاده میشد و هم بعضی از آنها بهشكل كاست در اختیار تشكیلات و طرفداران قرار میگرفت. برای همین سرودهای انقلابی زیادی در زمستان 57 بوجود آمد.
با پیروزی انقلاب اسلامی و براساس جو انقلابی ایجاد شده از یك سو و ایجاد محدودیت در پخش موسیقی در رادیو و تلویزیون از سوی دیگر، این سرودهای انقلابی به كرات از صداوسیما پخش شدند كه در آن زمان آنچنان غربال نشده و سرودهای چپگرایان در كنار سرودهای گروههای اسلامی بارها و بارها شنیده شدند. بعدها باتوجه به مضمون برخی اشعار این سرودها، صداوسیما كمتر از آنها استفاده كرد و رفته رفته سرودها و ترانههایی با مضمون شهادت و دفاع مقدس جای آنها را گرفت.
حالا با گذشت 40 سال از وقوع انقلاب اسلامی در ایران، پخش بسیاری از این سرودها، خاطره انقلاب را برای همه مردم زنده میكنند. چه آنها كه خود شاهد آن بودند و چه نسلهای بعدی كه این سرودها را در ایام دهه فجر در مدرسه و یا رادیو و تلویزیون بارها شنیدهاند. در ادامه 10 سرود خاطرهانگیز انقلاب كه شاید كمتر مورد توجه قرار میگیرد را با هم مرور میكنیم.
10. برپاخیز
برپا خیز در سال 57 با شعری از علی ندیمی و با اقتباس از آهنگ معروف خلق متحد یا مردم متحد هرگز شکست نخواهند خورد و توسط كنفدراسیون دانشجویان ایرانی ساخته شد. تلویزیون ایران در همان روزهای اول انقلاب این آهنگ را با تصاویری از كاخهای شاهنشاهی كه به دست انقلابیون تسخیر شده بود بارها پخش كرد اما باتوجه به حال و هوای چپگرایانه آن بعدها كمتر مورد استفاده قرار گرفت. سرود اولیه با همراهی گیتار است اما سالها بعد، محمدرضا علیقلی با اركستر كامل و همراهی گروه كر دوباره آن را اجرا كرد.آهنگ اصلی این سرود را سرخیو اورتگا آهنكساز شیلیایی در سال 1973 و با الهام از یك شعار خیابانی دو روزه ساخت و نخستین بار به همراهی ویكتور خارا، ترانهسرا و آهنگساز شیلیایی، در یک کنسرت پرجمعیت اجرا شد. در ۱۱ سپتامبر همان سال، دولت چپگرای سالوادور آلنده با کودتای نظامیِ ژنرال پینوشه سرنگون شد. خواندن این سرود در دورهٔ پینوشه در شیلی ممنوع بود، اما در سراسر جهان اجراهای مختلفی از آن پخش میشد.
آن را اینجا بشنوید
9. مسلمانان بهپاخیزید
شعر این سرود كه با نام گلبانگ مسلمانی هم شناخته میشود را محمدعلی ابرآویز سروده است كه از سرودهای معروف ابتدای انقلاب محسوب میشود. استفاده از طبل و سنج برای همراهی سرود این شعر را حماسیتر كرده است. این سرود به شكل همخوانی اجرا شده و خواننده مشخصی ندارد. استفاده از واژهها و اصطلاحات دینی و قرآنی در این سرود نشان از خاستگاه آن دارد.آن رااینجا بشنوید
8. ژاله خون شد
همزمان با 17 شهریور ماه 1357 كه جمعی از مردم به دست ماموران ستم شاهی پهلوی به خاك و خون كشیده شدند، اعضاء گروه «شیدا» به سرپرستی محمدرضا لطفی دراعتراض به این اتفاق از رادیو و تلویزیون ملی استعفاء دادند.محمدرضا لطفی درباره این استعفاء در برنامه تاریخ موسیقی ایرانی چنین گفته بود: « در ابتدا به اعضای گروه گفتم كه من به تنهایی استعفا میدهم اما اسماعیل صدقیآسا كه نوازنده عود گروه بود گفت كه با مشورت آقای سایه این كار را انجام دهم. آقای سایه گفتند اگر به صورت شخصی استعفا دهی مشكلات زیادی برایت پیش میآید. صبر كن تا همگی با هم استعفا دهیم. چند روز بعد كه نامه استعفا با دست خط محمدرضا شجریان به امضای تمامی اعضای گروه رسید، گروه تازه تاسیس «عارف» هم به سرپرستی حسین علیزاده زیر این استعفاء نامه را امضا كرد. بعد از این اتفاقات آهنگ ماندگار «ژاله خون شد» با شعری از سیاوش كسرایی و آهنگ حسین علیزاده ساخته شد.»
لطفی درباره ضبط این قطعه میگوید: «برای اولین بار این قطعه را در زیر زمین خانهام با حضور اعضای گروه ضبط كردیم كه فقط آهنگ بدون كلام بود اما پس از چندی كه جنبش عظیم مردمی اوج گرفت را در استودیو «بل» ضبط كردیم. شیوه ضبط این اثر هم در نوع خود جالب است. آن را به صورت گروهی خواندیم تا صدای هیچ كس در آن به صورت مشخص پیدا نباشد.»
این قطعه در دستگاه چهارگاه كه نواها و قطعههای حماسی بسیاری در قالب آن اجرا گردیده خوانده شد و در تاریخ موسیقی انقلابی ایران جاودان شد. بعدها این قطعه در سومین سری از مجموعه آلبومهای چاووش قرار داده شد.
آن رااینجا بشنوید
7. بابا خون داد
این سرود از ساختههای پس از انقلاب اسلامی است كه براساس شعری از مجتبی كاشانی و با آهنگسازی احمدعلی راغب ساخته شد. این سرود را عدهای نوجوان همخوانی كردند كه بعدها كلیپی براساس آن اقتباس شد. راغب بسیاری از قطعات معروف پس از انقلاب را ساخته است.آن را اینجا بشنوید
6. سپیده
آهنگ سپیده که به نام« ایران، ای سرای امید» هم شناخته میشود، را محمدرضا لطفی ساخته است. شعر این تصنیف توسط هوشنگ ابتهاج (ه.الف. سایه) سروده شده و با صدای محمدرضا شجریان ساخته شده است. این تصنیف، در همان روزهای نخست انقلاب ساخته شده و بنابر گفتهٔ لطفی، خودش آن را در شب پیروزی انقلاب ایران به رادیو برد و آن را پخش کرد.این تصنیف که در دستگاه ماهور ساخته شده، در آلبوم چاووش6 پخش شد که آن آلبوم امروزه با نام سپیده در دسترس است. لطفی دربارهٔ ساخت این قطعه گفته است: «تصنیف سپیده دیرتر از مقدمهٔ آن ساخته شده است. چند ماه پیش از نخستین کنسرت این اثر، وقتی به منزل سایه رفتم و با سهتار، آهنگ تصنیف را برای او نواختم علاقهمند شد که شعر آن را بسراید. خواهش کردم هر چه زودتر اقدام کند چون کنسرت در راه بود و بدون این تصنیف، کارمان ناقص میماند. کار سرودن شعر طولانی شد و من نگران بودم، تا این که یک هفته مانده به اجرای کنسرت شعر آماده شد و من آن را نزد شجریان بردم.» متن این شعر هماكنون در كتاب فارسی پنجم دبستان تدریس میشود.
آن را اینجا بشنوید
5. به لاله در خون خفته
این یكی از مشهورترین سرودهای انقلابی است كه در اوج انقلاب اسلامی در سال 57 ساخته شد. آهنكساز آن مجتبی میرزاده براساس شعری از جهانبخش پازوكی است. این سرود همخوانی شده و خواننده مشخصی ندارد. نكته قابل توجه درباره این سرود آن است كه پازوكی و میرزاده هر دو برای بسیاری از خوانندگان پاپ قبل از انقلاب ترانه سروده و آهنگسازی كردهاند اما با اوجگیری انقلاب این اثر را ساختهاند. حمید شاهنگیان كه پس از انقلاب رئیس مركز موسیقی صداوسیما بود از هر دوی آنها برای ساخت اثر دعوت كرد اما آنها قبول به همكاری نكردند.آن را اینجا بشنوید
4. بوی گل سوسن و یاسمن آید
محمدعلی ابرآویز آهنگساز این سرود معروف انقلابی است. او درباره این سرود گفته است: 18 قطعه سرود انقلابی همچون بوی گل سوسن و یاسمن آید، معمار طرح حرم، الله اکبر، سمفونی میدان شهدا، آمدن موعود، دیو چو بیرون رود فرشته در آید و چند قطعه دیگر را با اشتیاق و علاقه خاصی با کمک همکارانم در همان روزهای نخستین انقلاب اسلامی ساختم. همزمان با نزدیک شدن به روزهای نخست انقلاب فعالیتهای هنری ما به صورت مخفیانه انجام میشد، به طوری که شب ها که حکومت نظامی شروع میشد، ما به استودیو میرفتیم و تا صبح بیرون نمی آمدیم و در این فاصله زمانی به اجرا و ضبط برنامههای انقلابی می پرداختیم. برای ساخت و اجرای 18 قطعه سرود انقلابی بیشتر هزینه های آن را من و افراد گروه برعهده داشتیم. با وجود اینکه 26 سال بیشتر سن نداشتم و تازه هم ازدواج کرده بودم توانستم با سختی فراوان در جمعه سیاه یا همان 17 شهریور ماه 57 با استفاده از 2 ضبط صوت نسبتا سنگین شعارها و صداهای واقعی اعتراضات مردمی را ضبط کنم که هم اکنون در آرشیو سازمان رادیویی کشور موجود است.آن را اینجا بشنوید
3. الله الله
این سرود معروف را رضا رویگری كه بعدها بازیگر سینما و تلویزیون شد با آهنگسازی فریدون خشنود و براساس شعر افشین سرفراز در بحبوحه انقلاب و حكومت نظامی خواند.رویگری درباره سرود الله الله که در جریان انقلاب اسلامی و پس از آن در ذهنها ماندگار شد، میگوید: دقیقاً آن روزها را به یاد دارم زمانی که سرود «الله الله» را خواندم 33 سالم بود، آقای خشنود آهنگسازِ این کار به خانه ما آمد و از من خواست که آن را بخوانم. آن روزها به دلیل حکومت نظامی نمیتوانستیم از استودیو خارج شویم، همان جا میماندیم و ضبط میکردیم، زمانی هم که کار به اتمام رسید آن را در مسجدها و دانشگاهها پخش میکردیم. خاطرم هست وقتی این سرود از گلدستههای دانشگاه پخش شد سکوت مطلقی آنجا را فرا گرفته بود. این سرود را هر زمان که میشنوم حس و حال عجیبی پیدا میکنم، حال و هوای آن روزها به شدت برایم تداعی میشود.
آن را اینجا بشنوید
2. برخیزید
وقتی در 12 بهمن 57 امام به ایران بازگشتند، پس از استقبال باشكوه مردم از ایشان، امام خمینی در بهشت زهرا سخنرانی مهمی ایراد كردند. پیش از سخنرانی چند نوجوان سرودی خواندند كه موجب تاثر حاضران شد و اشك امام را جاری كرد. شاعر این سرود مرحوم حمید سبزواری بود و حمید شاهنگیان آهنگسازی آن را برعهده داشت. حمید شاهنگیان درباره سرود «برخیزید» گفته است: « 6 بهمن قرار بود امام به ایران بیایند، بنا بر پیشبینی دوستان که ایشان بعد از ورود به ایران به بهشتزهرا میروند، شعر «برخیزید» حدود سه چهار شب قبلش سروده شد. فرصت کمی داشتیم و نمیدانستیم اصلاً کار آماده میشود یا خیر و وقتی آماده شد بچهها چگونه آمادگی خواندن پیدا میکنند. بختیار جلوی ورود امام را گرفت و ما حدود یک هفته وقت بیشتری پیدا کردیم و با تمام سختیهایش کار انجام شد. البته این کار زمانی که در بهشتزهرا اجرا شد، اصلا تنظیم نشده بود، و چند نفر از بچهها وسط كار اشتباه خواندند ولی بعدا آقای یوسف زمانی بسیار فوقالعاده تنظیمش کرد.آن را اینجا بشنوید
1. خمینی ای امام
هنگام ورود امام خمینی به فرودگاه مهرآباد و پس از قرائت قرآن توسط محمد اصفهانی كه آن زمان كودك بود، سرودی خوانده شد كه چند سال پیش در فهرست ملی میراث ناملموس ثبت شد. این سرود خمینی ای امام بود با شعری از حمید سبزواری كه حمید شاهنگیان آن را تنظیم كرد.شاهنگیان که فوقلیسانس مدیریت از دانشگاه شیکاگو دارد و زمان پیروزی انقلاب به میهن برگشت، دراینباره گفته است: پیش از انقلاب من در خارج از ایران دانشجو بودم، اما رها کردم و برگشتم. بعد از آن شروع کردم به فعالیتهای فرهنگی - انقلابی. اول تنها بودم، بعد با آقای حسین شمسایی، مرحوم حاج حسین صبحدل، مرحوم عباس صالحی، حمید یگانه و محمدرضا شریفینیا پنج، شش نفری کارهایی را که ساخته بودم، تمرین میکردیم. دی ماه ۵۷ که دیگر ساواک هم ضعیف شده بود، آقای صبحدل در مسجد قبا که مرحوم شهید مفتح امام جماعت آن بود، اعلام کرد که میخواهیم گروه سرود درست کنیم و هر کس علاقهمند است بیاید. جمعیت کثیری آمده بودند. مشابه این فراخوان را هم در مدرسه علوی دادند و عده زیادی هم در آنجا جمع شدند.
از بین تمام آنها حدود ۱۲۰ - ۱۰۰ نفری را انتخاب کردیم و تمرین را با این گروه سرود شروع کردیم. سرود «خمینی ای امام» را از قبل ساخته بودم، اما سرود «برخیزید ای شهیدان راه خدا» را که همان اواخر دی و اول بهمن شعرش به من داده شد در یکی، دو شب ساختم. میدانستیم که اگر حضرت امام بیاید حتما به بهشتزهرا میرود؛ بنابراین این کار را برای آنجا آماده کرده بودیم. گروه را هم دو قسمت کرده بودیم؛ حدود ۳۰-۲۰ نفر را برای فرودگاه انتخاب کرده و بقیه را به بهشتزهرا فرستادیم. گروه اول در فرودگاه برنامه اجرا کرد و بعد به سمت بهشتزهرا راه افتادیم؛ اما در شلوغی مسیر بهشتزهرا گیر کردیم و به گروه دوم نرسیدیم. دقیقا به پشت صحنه که رسیدیم، گروه خواندن سرود را در حضور امام شروع کرده بود. صدایشان را کاملا میشنیدیم، شاید مثلا اگر یک دقیقه دیرتر شروع کرده بودند، گروه اول هم رسیده بود و سرود بهتر اجرا میشد. این کار یک سختی دارد؛ نت اولیه دو بندش، خیلی به هم شبیه است. بعضیها قسمت سوم را در قسمت دوم شروع میکردند که ترس ما هم همین بود؛ اما خوشبختانه فقط یک نفر اشتباه کرد و بقیه درست خواندند.
شاهنگیان كه پس از انقلاب در مركز موسیقی صداوسیما مسئولیت داشت خاطره جالبی از این سرود دارد؛ او گفته است: « سرود «خمینی ای امام» برای دو سال غیرقابل پخش بود؛ دلیلش این بود که با کلمه «مجاهد» شروع میشد. این دستور را یک آدم نفهمی که هنوز هم زنده است و آن زمان در صداوسیما بود، صادر کرد. بر همین اساس، صداوسیما دو سال آن را پخش نکرد. من به دلیل اینکه خودم این سرود را ساختهام، روی این موضوع حساسیت دارم.»
آن را اینجا بشنوید